Ona tili o‘qitish metodiкasi

 
2. Sodda gap qurilishi bo‘yicha:
a) darak gap; b) sodda yoyiq gap; v) egali gap; g) to‘liq gap; d) 
gap bo‘laklarini aniqlash. 
Sobirjon akaning katta
o‘g‘li 
hunar maktabida
o‘qiydi. 
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 
Sintaktik tahlil o‘tkazishda ibora va ajralmas bog‘lanmalar (erkin 
ma’noli turg‘un bog‘lanishlar) orqali ifodalangan gap bo‘laklari 
haqida jiddiy o‘ylab ish tutish lozim. Ibora ham, ajralmas 
bog‘lanmalar ham so‘zga teng, bir tushuncha (ma’no) anglatadi, gapda 
bir gap bo‘lagi vazifasida qo‘llanadi. Masalan: 
1. Nodira o‘sha voqeani ko‘nglidan o‘tkazdi (
Gaz.).
2. Mulla Norqo‘zi oldidan kelsa tishlar, ketidan kelsa tepar edi 
(A.Q.). 
3.
Toshkent Davlat texnika universitetining
bir guruh talabalari 
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 
Qoraqalpog‘iston Respublikasiga 
jo‘nab ketdilar 
(Gaz.).
Agar yuqoridagi tip gaplardagi iboralar va turg‘un bog‘lanmalarni 
hisobga olmay, ularning tarkibidagi so‘zlarni alohida-alohida gap 
bo‘lagiga ajratib yuborsak, tamoman noto‘g‘ri qilgan bo‘lamiz: bu 
so‘zlarning ko‘chma ma’noda va mustaqil qo‘llanganini e’tiborga 
olmagan bo‘lamiz. Aslida to‘g‘ri va ko‘chma ma’noli bunday ibora va 
bog‘lanmalar, odatda, birgina so‘roqqa javob bo‘lib (chunki birgina 

---

290
tushuncha bildiradi), o‘zi bog‘langan so‘zga nisbatan yaxlit holda 
munosabatga kirishadi. 
GAP BO‘LA
К
LARINI ANIQLASH METODI
Ma’lumki, gap bo‘laklari bo‘yicha tahlil kesimni aniqlashdan 
boshlanadi. 
К
esim aniqlangandan so‘ng ularga bog‘langan bo‘laklar–
ega va ikkinchi darajali bo‘laklar belgilanadi. Masalan: 
Bu tepalikka 
chiqish orqada qolgan yo‘lning azobidan ham ortiqroq bo‘ldi 
gapida 
kesim–
ortiqroq bo‘ldi, 
kesimga