4.11.6. NUKLEOPROTEİNLƏR
N u k l e o p r o t e i n l ə r
–
protamin və
histonlar qrupuna aid olan
xırdamolekullu zülallarla nuklein turşularının kompleks birləşmələridir. Bu
zülallar ilk dəfə hüceyrə nüvəsində kəşf edilmişdir (F.Mişer, 1869). Onların
adları da kəşf edildiyi hüceyrə orqanoidlərinin adı ilə əlaqədardır (
nucleus
–
nüvə). Lakin bu zülallara sitoplazmada da təsadüf edilir.
Buna görə, hazırda
“nukleoprotein” sözü öz əvvəlki əhəmiyyətini itirərək, şərti termin kimi istifadə
edilir.
Nukleoproteinlərin bioloji əhəmiyyəti prostetik qruplarının (nuklein turşu-
larının) funksiyaları ilə əlaqədardır (bu haqda 5-ci fəsildə məlumat verilir).
Nukleoproteinlərin zülal hissəsini təşkil edən protamin və histonlar qələvi
xassəsinə malik olur və buna görə də nuklein turşuları
ilə duzabənzər birləş-
mələr əmələ gətirir. Bu zülalların hidrolizatında diaminmonokarbon turşula-
rının miqdarı üstünlük təşkil edir. Bəzi nukleoproteinlərin tərkibində protamin
və histonların əvəzində daha kiçik molekullu peptidlər ola bilər. Lakin onların
tərkibində də arginin və lizin qalıqlarının sayı digər aminturşulara nisbətən çox
olur.
Nukleoproteinlər kimyəvi strukturuna və bioloji funksiyalarına görə 2 əsas
qrupa bölünür: 1) dezoksiribonukleoproteinlər; 2) ribonukleoproteinlər.
Adlarından
məlum olduğu kimi, dezoksiribonukleoproteinlərin prostetik
qrupu dezoksiribonuklein turşularından, ribonukleoproteinlərin prostetik qrupu
isə ribonuklein turşularından ibarətdir. Müxtəlif mənbələrdən alınan nukleo-
proteinlərin tərkibində onların ümumi kütləsinin 30-65%-i qədər zülal olur.
Lakin bəzi virus nukleoproteinlərində apoproteinin miqdarı 95-97%-ə qədər ola
bilər.
Nukleoproteinlərin tərkibində olan zülallarla nuklein turşularını birləşdirən
ion rabitələri olduqca davamsızdır. Tərkib hissələrini bir-birindən ayırmaq
məqsədilə onları xloroformla qarışdırıb çalxalayırlar.
Bundan əlavə, zülalları
dializ, duzlaşdırma və istilik təsiri ilə də nuklein turşularından ayırmaq
mümkündür.
