IQ T IS O D IY O T N I IN N O V A T S IO N R IV O J L A N T IR IS H
S H A R O IT ID A M A R K E T IN G N I S H A K L L A N T IR IS H N IN G
N A Z A R IY A S O S L A R I
1.1. Innovatsiyalarni boshqarishning
nazariy asoslari
Iqtisodiyot globallashuvining yangicha sharoitida iqtisodiy rivoj-
lanishning asosiy belgisi ishlab chiqarishning texnologik usuli
va ularning butun jam iyat iqtisodiy salohiyatiga ta ’siridagi o 'zg a-
rishlar hisoblanadi. K o‘pchilik tadqiqotchilarning m a’lum otlariga
k o ‘ra, bugungi kunda ro 'y berayotgan innovatsion o ‘zgarishlar
nafaqat jam iyatning ishlab chiqarish kuchlarini o ‘zgartiradi, bal-
ki ijtim oiy-iqtisodiy jarayonlar tizim idagi markaziy bo‘g 'in n i ham
ifodalaydi. Innovatsion rivojlanish konsepsiyasiga k o ‘ra, texnika
va texnologiyalardagi innovatsiyalarning har bir yangi avlodi o ‘zi-
ning ijtim oiy hayotdagi ta ’sir doirasini kengaytiradi. A gar XX asr-
ning o ‘rtalarida hukm ronlik qilgan texnokratik tendensiyalar va
texnologik determ inizm nazariyalari «texnologik oqilonalik», tex-
nologiyalarning, shubhasiz, foydali ekanligi va ularni am alga oshi-
rish uchun tadbirkorlik erkinligi zarurligi haqidagi tasavvurlarga
asoslangan b o ‘lsa, innovatsion rivojlanishning zam onaviy nazari
yalari ijtim oiy va tashkiliy o 'zgarishlar konsepsiyalari bilan ju d a
bog‘liqdir. Texnologik o ‘zgarishlar ilmiy tadqiqotlar yo'nalishlari-
da, m ahsulot ishlab chiqarish va sotishda o ‘zgarishlarga olib kela-
di, k o 'p lab ijtim oiy va tashkiliy boshqaruv innovatsiyalari yuzaga
kelishiga sababchi b o ‘ladi. B archa darajadagi innovatsion tizim lar
uchinchi m ingyillikda iqtisodiy o ‘sishning yangi m odeli shaklla-
nishida hukm ron g"oyaga aylanadi.
6
U larning asosiy tarkibiy qism lari sifatida takror ishlab chiqarish
jarayonining barcha bosqichlarida yuzaga keladigan, kelib chiqishi,
yangilik darajasi, predm etli-m azm unli tuzilishi, iqtisodiy jarayonlar-
ga ta ’siri b o ‘yicha farqlanadigan innovatsiyalar nam oyon b o'lad i.
Raqobatning asosiy vositasi kapital resurslar va m oddiy boy-
liklarga egalik qilish em as, balki innovatsiyalarni ishlab chiqishga
jo riy qilishdir.
Shu boisdan texnologiya asosiy yetakchi kuchga aylanadi va biz-
nesning rivojlanishini belgilab beradi. U hattoki kichik kom pani-
yalarga ham xalqaro bozorda katta o ‘yinchi b o ‘lishiga im kon b era
di. Bu kichik va o 'rta kom paniyalar uchun innovatsiyalarni am alga
oshirishda ju d a katta rag ‘batlantiruvchi kuch (stim ul)dir. Y irik kom -
paniyalarda personalning ja lb etlganligi bilan birgalikda iste’m olchi-
ga y o ‘naltirilganlik boshqaruvning loyihali uslubi paydo b o ‘lishiga
olib keldi. Loyiha doim o m uayyan iste ’m olchiga y o ‘naltiriladi va
iste’m olchi m avjud ekanligi sababidan ham m avjud bo ‘ladi. B unda
boshqaruv m ehnatini taqsim lash jarayonlari natijasida asr boshlarida
vujudga kelgan boshqaruvning q a t’iy vertikal iyerarxik tuzilishi va
tashkil qilishning iyerarxik p o g ‘onalari y o 'q o lib ketadi, m oslashuv-
chan m atritsali tashkil qilish bilan alm ashinadi.
R aqobatli ustunliklar innovatsion om ilining m uhim ligi shundaki,
resurs om ilidan farqli ravishda, u im portchi m am lakatlarga b o g 'liq
em as va eksport pasaygan hollarda m ahsulot chiqarish ichki ishlab
chiqarishning o ‘sishi bilan qoplanadi. M ana shu sababdan davlatning
iqtisodiy siyosati shunday ishlab chiqilishi kerakki, ishlab chiqaruv-
chilar ichki bozorning kengayishi, birinchi navbatda, shunday to-
varlar hisobiga ro ‘y berishi uchun m ahsulot hayotiylik davrining ilk
bosqichlarida ishlashdan m anfaatdor b o is in .
Iqtisodiyot tarm oqlarida innovatsiyalar harakati kabi raqobat
li ustunlik bilan b og‘liq om illar k o ‘pligi haqida gapirish im konini
beradigan tendensiyalar m avjud. B u om illar ichki ishlab chiqaruv-
chilar m ahsulotlariga talabning innovatsion tarkibiy qism lari bilan
ifodalanadi. Birinchi navbatda, bu qatorga barcha ichki talab om il-
larini kiritish lozim.
7
|