“hamma narsa mijoz uchun”
degan
tamoyilga asoslangan bo`lishi kerak. Bu tamoyil bank mijoz uchun
to`laligicha javob berish zarurligini bildiradi, uning daromadini
ta`minlaydi.
Mijozlar tomonidan qaraganda bank har doim sherik tashkilot
hisoblanadi. SHeriklik munosabatlari ikki tomonning o`zaro
qiziqishlariga va roziliklariga asoslangan holda amalga oshirilishi
lozimligi tufayli bank mijozlar manfaatini ta`minlashni birinchi
o`ringa qo`yishi lozim.
Tijorat banklari faoliyatining keyingi tamoyili bu banklar
ko`rsatadigan xizmatlar va operatsiyalarning
universallashuvi
va
diversifikatsiyasi
bo`lib, banklar faoliyatining turli tarmoq va
sohalarni qamrab olishini kam risklilik asosida yuqori daromad
olishga yo`naltirilgan bo`lishi lozim.
Banklar qaysi mulk shakliga asoslanganligidan qat`iy nazar
ularning faoliyati yuqoridagi tamoyillarga asoslanadi.
Oldingi paragrafda ta`kidlanganidek banklar aktsiyador jamiyat
kabi ochiq turdagi yoki yopiq turdagi aktsiyador banklar bo`lishi
mumkin. Aktsiyadorlar safiga kirish aktsiyalarni sotib olish yo`li bilan
263
amalga oshiriladi. Huquqiy va jismoniy shaxslar banklarning
aktsiyadorlarini sotib olishi va aktsiyadorlar bo`lishi mumkin.
Ba`zi tijorat banklari paylar (badallar) hisobidan tashkil qilinishi
mumkin. Bu turdagi banklarning qatnashchilari ham huquqiy va
jismoniy shaxslar bo`lishi mumkin.
Xususiy banklar-jismoniy shaxslarning pul mablag’lari hisobidan
tashkil qilingan banklar hisoblanadi.
Bajaradigan operatsiyalariga qarab tijorat banklari universal va
maxsus banklarga bo`linadi.
Universal banklar xilma-xil operatsiyalar bajarish, xar xil
xizmatlar amalga oshirish xususiyatiga ega bo`ladi. Maxsus banklar
ma`lum yo`nalishlarga xizmat ko`rsatib, o`z faoliyatini shu
yo`nalishlarda yutuqlarga, samaradorlikka erishishga bag’ishlaydi.
Bunday banklarga tarmoqlarga xizmat ko`rsatuvchi banklar, eksport-
import operatsiyalarini olib boruvchi banklar, investitsiya banklari,
ipoteka-zamin banklarini kiritish mumkin.
Joylashish belgisiga qarab tijorat banklar: xalqaro, respublika,
mintaqaviy, viloyat banklariga bo`linishi mumkin.
Tarmoqlarga xizmat ko`rsatishga qarab: sanoat, qurilish, qishloq
xo`jalik, savdo va boshqa banklarga bo`linishi mumkin.
Bozor
iqtisodiyoti
sharoitida
banklarning
roli,
ularning
iqtisodiyotga ta`siri o`sib bormoqda. Kredit muassislari, aholi,
korxona, tashkilotlar, kompaniyalarning bo`sh pul mablag’larini
yig’ish va joylashtirishdan tashqari, korxonalarning xo`jalik faoliyatini
takomillashtirishga yordam beradi va korxonalar faoliyatini ko`zatib
borishi mumkin.
Banklar va uning krediti yordamida mavjud kapital tarmoqlar
o`rtasida, ishlab chiqarish va muomala sohasi o`rtasida taqsimlanadi
va qayta taqsimlanadi.
Sanoat, transport, qishloq xo`jaligi sohasida qo`shimcha
investitsiyaga bo`lgan talablarni moliyalashtirib, banklar xalq
xo`jaligida progressiv yutuqlarga erishishni ta`minlashi mumkin.
Tijorat banklarining iqtisodiy roli uning faoliyat doirasining keng
bo`lishiga olib keladi. Bu sababli tijorat banklari quyidagi
funktsiyalarni bajaradi:
-vaqtincha bo`sh turgan pul mablag’larni yig’ish va ularni
kapitalga aylantirish;
-korxona, tashkilotlar va aholini kreditlash;
264
-iqtisodiyotda hisob-kitoblar va to`lovlarni amalga oshirish;
-moliya-valyuta bozorida faoliyat ko`rsatish;
-iqtisodiy-moliyaviy axborotlar berish va maslahat xizmatlarini
ko`rsatish va boshqalar.
Dostları ilə paylaş: |