O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 
18.2. Nobank kredit tashkilotlarining resurs bazasini shakllanishi.
Ilk marotaba kredit kooperativini tashkil etish kontseptsiyasi 1850 
yilda Germaniyada, aholining kam ta`minlangan qatlamlarining 
moliyaviy ehtiyojlarini qondirish maqsadida paydo bo`lgan. 
Tegirmonchi va novvoylarning dastlabki kooperativ kredit jamiyatini 
tuzgan German SHultse-Delich va kredit uyushmalari faoliyatining 
asosiy qoidalarini birinchi bo`lib bayon etgan hamda keyinroq kredit 
uyushmalari federatsiyasi (assotsiatsiyasi)ni shakllantirishga ko`mak 
bergan Frederik Rayfayzen kooperativ harakatiga asos solganlar. 
Frederik Rayfayzeng bu inson birinchi bo`lib kredit uyushmalar uchun 
faoliyat 
printsiplarini 
yozadi 
va 
keyinchalik 
KREDIT 
UYUSHMALARI 
ASSOTSIATSIYASINI 
tashkil 
etadi. 
Bu 
assotsiatsiyani tashkil etib, yangi ochilgan kredit uyushmalarni qonun, 
mijozlar bilan ta`minlash bilan shug’ullangan. 
Kredit uyushmalari – kooperativ moliya tashkiloti bo`lib, u 
uyushma a`zolariga tegishli va ularga demokratik printsiplar asosida 
xizmat ko`rsatadi. Kredit uyushmasining maqsadi jamg’armalarni jalb 
qilish, umumiy mablag’lardan a`zolarga kreditlar berishda foydalanish 
va uyushma a`zolarining moliyaviy ahvolini yaxshilovchi boshqa 
moliya xizmatlarini ko`rsatishdan iborat. 
Kredit uyushmalarni ro`yxatdan o`tkazish va litsenziya berishni 
amalga oshiruvchi organ bo`lib “Markaziy bank tug’risida”gi qonunga 
binoan, O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki amalga oshiradi. 
YUkorida aytilganidek, kredit uyushmalarining asosiy maksadi bo`lib 
o`zining a`zolariga yuqori sifatli va tezkor hizmatlar ko`rsatishdan 
iboratdir. 
Markaziy bank to`g’risidagi qonunga, “Kredit uyushmalari 
to`g’risida”gi qonunga ko`ra kredit uyushmalari faoliyatini 
O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki tartibga soladi. U kredit 
uyushmalari uchun majburiy bo`lgan moliya operatsiyalarini 
o`tkazish, buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish qoidalarini 
belgilaydi. 

---

298 
Quyidagi xujjatlar kredit uyushmalari faoliyatini tartibga soladi: 
➢
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi; 
➢
O`zbekiston Respublikasi “Kredit uyushmalari tug’risida”gi 
qonuni; 
➢
O`zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining me`yoriy 
hujjatlari. 
Kredit uyushmasining ta`sis hujjati bo`lib uning ustavi 
hisoblanadi. Ustav kredit uyushmasi muassislarining umumiy 
yig’ilishida qabul qilinishi kerak. Kredit uyushmasi a`zosi, auditor, 
istalgan manfaatdor shaxsning talabiga ko`ra kredit uyushmasi unga 
ustav bilan tanishish imkoniyatini berishi shart.
Bozor ehtiyojlaridan kelib chiqib faoliyat yuritadigan kredit 
uyushmasi o`z ishtirokchilariga moliyaviy mahsulot va xizmatlar 
taqdim etadi – ya`ni, u siyosat yoki hukumatga emas, balki 
ishtirokchilarga mo`ljallangan. Kredit uyushmasining faoliyati 
moliyaviy 
subsidiyalarga 
bog’liq emas. Kreditlash uchun 
mo`ljallangan mablag’larning asosiy manbai jamg’arma depozitlari 
hisoblanadi. Ushbu mablag’larning o`sishi jamg’armalarni safarbar 
qilishning 
o`sishiga, 
kredit 
uyushmasining 
ichida 
esa 
– 
kapitallashtirish (taqsimlanmagan foyda) orqali o`sishga bog’liqdir. 
Kredit uyushmasi (KU) kooperativ bo`lib, unga a`zo bo`lgan har 
bir kishi uning sherik egasiga aylanadi. Sizning uyushmadagi pay 
hisob varag’ingiz sizning “ulushingiz”ni bildiradi. Biroq pay badallari 
birjadagi kursi o`sishi yoki tushib ketishi mumkin bo`lgan 
aktsiyalardan farq qiladi. Pay badallari hisob varaqlari bo`yicha 
dividendlar to`lanadi. Kredit uyushmasi kooperativ bo`lganligi sababli 
u amalda ishlab topilgan ortiqcha foydanigina taqsimlay oladi.