O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Cheklar orqali hisob kitoblar 
 
 
10 
 
 
 
 
 
8 
2 
4 
 
6 
5 
 
 
1 
 
7
 
2-rasm. Cheklar orqali hisob-kitoblar
1
 
1
Abdullaeva SH.Z. Pul, kredit va banklar/ SH.Z. Abdullaeva . – 2000.: 36 бет 
Sotib 
oluvchining 
banki (11) 
Mol yetkazib 
beruvchining 
banki (9) 
Mol yetkazib 
beruvchi 
Sotib oluvchi 

---

63 
1-tovarlarni oldi sotdi shartnomasini tuzish. 2-sotib oluvchi o`z 
bankiga chek yozish uchun yozma ko`rsatma beradi. 3-sotib 
oluvchining banki chekni yozadi. 4-sotib oluvchining banki sotib 
oluvchiga uzatadi. 5-mol etkazib beruvchi tovarlarni jo`natadi. 6-mol 
etkazib beruvchi tovarlar bilan bog’liq hujjatlarni jo`natadi. 7-sotib 
oluvchi mol etkazib beruvchiga chekni uzatadi. 8-mol etkazib 
beruvchi chekni o`z bankiga uzatadi. 9-mol etkazib beruvchining 
banki chekni tekshiradi va qabul qilib oladi. 10-mol etkazib 
beruvchining banki sotib oluvchining bankiga to`lov uchun jo`natadi. 
11-sotib oluvchining banki chekni to`lab beradi. Agar sotib 
oluvchining joriy hisob raqamida pul mablag’lari bo`lmasa chek 
qaytariladi. Chunki chek summasi taraqqiy etgan davlatlarda depozit 
qilinmaydi. Yevropa taraqqiyot va tiklash banki eksperti N. 
Akamatsuning tadqiqotlari ko`rsatdiki, Yevropa va AQSHda cheklar 
bo`yicha to`lovsizlik muammosining mavjud emasligi tijorat banklari 
kreditlari hisobidan cheklarning to`lanayotganligi bilan izohlanadi. 
Hisob 
kitob 
cheklarining 
asosiy 
kamchiligi 
to`lovning 
kafolatlanmaganligidir. 
Hisob 
kitob 
cheklarining 
afzalligi 
– 
tovarlarning sotilishini tezlashtiradi.
Hujjatlashtirilgan akkreditivning 5 ta asosiy shakli mavjud:
1. Chaqirib olinadigan akkreditivlar – bu akkreditiv uni ochgan 
bank tomonidan istalgan vaqtda bekor qilinishi mumkin. 
2. Chaqirib olinmaydigan akkreditivlar – bu akkreditivlar bekor 
qilinib bo`lmaydi 
3. Tasdiqlanadigan akkreditivlar - bu akkreditivlar 3-bank 
tomonidan tasdiqlanadi. Odatda kichik banklar tomonidan katta 
summaga ochilgan akkreditivlarni yirik banklar tan olmaydi. SHunda 
ular bu akkreditivni 3-bank tasdiqlashini talab qiladi. 
4. Tasdiqlanmaydigan akkreditiv
5. Ta`minlangan akkreditivlar- bu shaklda O`zbekistonda keng 
qo`llaniladi. Bunda akkreditiv summasi mijozning joriy hisob 
raqamidan olinib, alohida schyotda deponent qilinadi. 
Hozirgi vaqtda dunyo amaliyotida chaqirib olinmaydigan 
akkreditivlar keng qo`llaniladi.
1-to`lovlarni oldi sotdi qilish shartnomasini imzolash. 2-sotib 
oluvchi o`z bankiga akkreditiv ochish to`g’risida ariza beradi. 3-
akkreditivni ochish, sotib oluvchining banki mol etkazib beruvchining 
bankiga akkreditiv telegrammasini jo`natadi. 

---

64