1-qisim. Mexanika va molekulyar fizika

3-rasm 4-rasm 
2.21. YPX radari mashina koordinatalarini aniqladi: 
; 
Ikki sekunddan so’ng 
mashinaning kordinatalari o’zgardi:
; 
Haydovchi ruhsat etilgan 60 km/h tezlikda 
harakatlanyabtimi? 
2.22. Avtomobil 54 km/h tezlikda harakatlanmoqda. Yo’lning eni 6 m ga teng. Piyodani yo’lni kesib 
o’tishdagi tezligi 1 m/s. Piyoda avtomobildan qanday minimal masofada yura boshlashi mumkin? 
2.23. 36 km/h tezlikda harakatlanayotgan poyezd vagoniga uning harakat yo’nalishiga perpendikuliyar 
yo’nalishda o’q uzildi. O’q vagon devorlarini teshib o’tganda, tirqishlar bir biridan 3 sm ga siljidi. Vagon 
kengligi 2.7 m bo’lsa, o’qning tezligini aniqlang. 
2.24. To’g’ri chiziqli yo’lda bir-biriga tomon 90 km/h va 72 km/h tezliklar bilan ikki avtomobil 
harakatlanmoqda. Ular yoqilg’i quyish shohobchasi oldida uchrachishdi ammo o’z harakatlarini davom 
ettirishdi. Uchrashgandan 3 minut o’tgach avtomobillar orasidagi masofa qanday bo’ladi? 
2.25. Oralaridagi masofa 120 km bo’lgan axoli punkitlaridan bir vaqtda bir-biriga tomon ikki avtomobil 90 
km/h va 110 km/h ozgarmas tezliklar bilan yo’lga chiqdi. Qancha vaqtdan so’ng avtomobillar uchrashadi 
va ularning har biri qanday yo’l yuradi?
2.26. Sportchi qiz odatda ma’lum masofani 5 m/s o’rtacha tezlik bilan bosib o’tdi. Tayyorgarliklardan so’ng 
bu masofani o’rtacha 6 m/s tezlik bilan bosib o’tdi va sarflanadigan vaqt 50 s ga qisqardi. Masofa uzunligini 
toping. 
2.27. Avtomobil 30 km/h o’zgarmas tezlik bilan harakatlanib, belgilangan manzilgacha yo’lni yarmini 
malum vaqtda bosib o’tdi. Avtomobil belgilangan manzilga borib, ortiga qaytib kelish uchun ham shuncha 
vaqt sarflashi uchun qanday tezlikda harakatlanishi kerak? 
2.28. Avtomobil 20 m/s o’zgarmas tezlik bilan harakatlanib, belgilangan manzilgacha yo’lni yarmini malum 
1.25 soatda bosib o’tdi. Avtomobil 3 soatda belgilangan manzilga borib, ortiga qaytib kelishi uchun qanday 
tezlikda harakatini davom ettirishi kerak? 
6

---

8 
Uchinchi daraja 
2.29. Brilgan ikki avtomobil kordinatalarining vaqtga bog’liqlik grafigidan foydalanib, ularning harakat 
tenglamalarini yozing(5-rasm). Boshlang’ich paytda avtomobillar orasidagi masofani; har bir avtomobil 
tezligini; qancha vattdan so’ng uchrashishini; uchrashish joyigacha har bir avtomobil o’tgan yo’lini aniqlang. 
2.30. Moddiy nuqta tezligi proyeksiyasining vaqtga bog’lanish grafigi keltirilgan (6-rasm). Uning 10 s da 
o’tgan yo’lini toping. 
5-rasm 6-rasm 
2.31. Bir shahardan ikkinchi shaharga velosipedchi yo’lga chiqdi. U 27 km yurgandan so’ng, 10 marta katta 
tezlik bilan avtomobil yo’lga chiqdi. Ular ikkinchi shaharga bir vaqtda yetib bordi. Shaharlar orasidagi 
masofani toping. 
2.32. Velosipedchi A punkitdan B punkitga tomon doimiy 20 km/h tezlik bilan yo’lga chiqdi. Oradan 15 
minut o’tgach B punkitdan A ga tomon 20 km/h tezlik bilan ikkinchi velosipedchi yo’ga chiqdi. Punktlar 
orasidagi masofa 55 km. Ikkinchi velosipedchi yo’lga chiqqanidan qancha vaqt o’tib, ular uchrashadi? 
2.33. Shahar va qishloq orasidagi masofa 80 km. Shahardan dam olish maskani tomon 50 km/h tezlik bilan 
avtomobil yo’lga chiqdi. Avtomobil bilan bir vaqtda qishloqdan ham dam olish maskani tomon 30 km/h 
tezlikda motosiklchi yo’lga chiqdi. Shahardan qanday masofada avtomobil motosiklchini quvib yetadi? 
2.34. Ali va Vali oralarifdagi masofa 5 km bo’lgan ikki qishloqdan bir-biri tomon yo’lga chiqdi. Alining 
tezligi 5.6 km/h, Valining tezligi 5,4 km/h. Ali va Vali uchrashgunga qadar, ular orasida 2 m/s tezlik bilan 
kuchukcha yugurdi. Bolalar uchrashguncha kuchukcha qancha yo’l yurgan? 
2.35. 50 km/h soat tezlikda harakatlanadigan avtobus yopiq temir yo’l kesishmasi oldida 1,5 daqiqa 
davomida to’xtalib qoldi. Agar mashrutning eng yaqin bekatigacha bo’lgan masofa 3.75 km bo’lsa, 
jadvaldan chetga chiqmaslik uchun avtobus qanday tezlikda harakatini davom ettirishi kerak? 
2.36. Avtobus va motosiklchi bir-biridan 20 km masofada joylashgan. Agar ular bir yo’nalishda 
harakatlansa, motosiklchi avtobusni 1 soatda quvib yetadi. Agar ular bir-birlariga tomon avvalgi tezliklarida 
harakatlansa 10 minutdan so’ng uchrashishadi. Motosiklchi va avtobusning tezliklari qancha? 
2.37. Bo’yi 1.5 m bo’lgan bola to’g’ri chiziq bo’ylab 3 m/s tazlida harakatlanib, 3 m balandlikda osilgan 
chiroq ostidan o’tib ketadi. Bola boshining soyasi qanday tezlikda harakatlanadi. 
7

---

9 
2.38. Ko’prikning 3/8 qismini o’tganga it uni ushlab olgan mashina signalini eshitdi. Agar it orqaga 
yugursa, u ko’prikning bir uchida mashina bilan uchrashadi, oldinga yugursa, yugursa ko’prikning ikkinchi 
uchida mashina bilan uchrashadi. Avtomobilning tezligi itning tezligidan necha marta katta? 
2.39. M punkitdan K punkitga har 10 minutda bitta avtobus jo’naydi. Punktlar orasidagi masofa 60 km, 
avtobuslarning tezligi 60 km/h. Har bir avtobus kordinatasining vaqtga bog’liqlik grafigini chizing. Bu 
grafikdan foydalanib, M punkitdan K ga tomon yo’lga chiqqa aftobuslardan biri bilan bir vaqtda K dan M 
punkitga tomon 60 km/h tezlikda yo’lga chiqqan avtomobil nechta avtobus bilan uchrashishini aniqlang.
3. Harakatning nisbiyligi. 
Birinchi daraja. 
3.1. Katerning suvga nisbatan tezligi 10 m/s, daryo suvning qirg’oqqa nisbatan tezligi 1,5 m/s. Katerning 
oqim bo’ylab va oqimga qarshi suzgandagi tezliklarini toping.
3.2. Ikki motorli qayiq harakatsiz suvda bir-biriga tomon harakatlanmoqda. Birinchi qayiqning ikkinchi 
qayiqqa nisbatan tezligi 15 m/s. Agar ular suvi qirg’oqqa nisbatan 2 m/s tezlik bilan oqadigan daryoda 
harakatlanishsa, birinchi qayiqning ikkinchi qayiqqa nisbatan tezligi qanday bo’ladi? 
3.3. Kater oqim bo’yicha harakatlanadi. Uning turg’un suvdagi tezligi 3 m/s, oqim tezligi 1 m/s. Kater 20 
minut davomida harakatlanib qancha yo’l yuradi? 
3.4. Daryo bo’ylab oqimga qarshi motorli qayiq harakatlanadi. Qayiqning hususiy tezligi 4 m/s, oqim tezligi 
1.5 m/s. Qayiq 9 km masofani bosib o’tishi uchun qancha vaqt sariflaydi? 
3.5. Magistral bo’ylab 10 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan kolonna uzunligi 2 km. Motosilkchi 20 m/s 
tezlikda harakatlanib, kolonna oxiridan kolonna boshiga qancha vaqtda yetib boradi? 
3.6. Katerning suvga nisbatan tezligi 3 m/s, oqim tezligi esa 1,5 m/s. Katerning bir soat ichida oqim 
bo’ylab va oqimga qarshi o’tadigan yo’llari necha marta farq qiladi? Qanchaga farq qiladi? 
3.7. Kema qim bo’ylab 7 m/s tezlikda, oqimga qarshi 4 m/s tezlikda harakatlanadi. Kemaning suvga nisbatan 
tezligini aniqlang. 
3.8. 54 km/h tezlikda harakatlanayotgan poyezd oynasi oldida turgan yo’lovchi qarama-qarshi yo’nsalishdan
36 km/h tezlikda kelayotgan 260 m uzunlikdagi poyezdini qancha vaqt ko’radi? 
3.9. Uzunligi 280 m bo’lgan poyezd 72 km/h tezlikda harakatlanib, qarama-qarshi yo’nalishdan 54 km/h 
tezlikda kelayotgan 700 m uzunlikdagi yuk poyezdi oldidan qancha vaqtda o’tadi? 
3.10. Kema tinch suvda16 km/h tezlikda harakatlanadi. Boshqaruvchi uni daryoning narigi qorg’og’i tomon 
yo’naltiradi. Oqim tezligi 6 km/h bo’lsa, kemaning qirg’oqqa nisbatan tezligi qancha? 
3.11. Kater 1 km masofaga borib kelishi uchun qancha vaqt kerak bo’ladi: a) daryoda b) ko’lda? Katering 
suvga nisbatan tezligi 8 km/h, oqim tezligi 2 km/h. 
Ikkinci daraja 
3.12. Daryo bo’yida joylashgan ikki punkt orasidagi masofa 100 km. Qayiq bu masofani oqim bo’yicha 
harakatlanganda 4 soatda, oqimga qarshi suzganda esa 10 soatda bisib o’tadi. Suvning oqish tezligi va qayiq 
tezligini aniqlang. 
8

---

10 
3.13. Agar ikkita jism bir-biriga qarab harakat qilsa 10 s da ular orasidagi masofa 16 m ga qisqaradi. Jismlar 
bir xil yo’nalishda harakat qilsa, 5 s da ular orasidagi masofa 3 m ga ortadi. Har bir jismning tezligi qanday?
3.14. Iki qayiq daryo bo’ylab bir-biri tomon, bir oqim bo’ylab, ikkinchisi oqimga qarshi harakatlanganda 
ular odasidagi masofa 10 s da 20 m ga qisqaradi. Agar qayiqlar hudi shu tezligida ikkovi ham oqim bo’ylab 
harakatlansa, 10 s da ular orasidagi masofa 10 m ga ortadi. Qayiqlarning suvga nisbatan tezligi qanday? 
3.15. Velosipedchi temir yo’lga parallel bo’lgan yo’l bo’ylab 9 km/h tezlikda harakatlanadi. Qandaydir vaqt 
momentidan boshlab tekis harakat qilayotgan 120 m uzunlikdagi poyezd uni yonidan o’ta boshladi va 6 
sekundda velosipedchi yonidan o’tib bo’ldi. Poyezdning tezligini aniqlang. 
3.16. Poyezd uzunligi 171 m bo’lgan ko’prikdan 27 s davomida o’tdi. Qarama-qarshi y’nalishdam 1 m/s 
tezlik bilan kelayotgan piyoda oldidan esa 9 s da o’tdi. Poyezning tezligi va uzunligini toping. 
3.17. Daryo suvining oqish tezligi 1,5 m/s. Kater qirg’oqa perpendikuliyar yo’nalishda 2 m/s tezlikda 
harakatlanishi uchun katerning turg’un suvdagi tezligi qancha bo’lishi kerak?
3.18. Tank soatiga 72 km/h tezlikda harakatlanadi. Uning gusinitsasining pastki qismini, yuqori qismini va
vertikal qismlarini yerga nisbatan tezligini toping.
3.19. Yomg’ir tomchisi 45 km/h tezlikda harakatlanayotgan avtomobil oynasida vertikal bilan 
iz 
qoldiradi. Tomchining tezligini toping. 
Uchinchi daraja. 
3.20. Kater daryo bo’yida joylashgan ikki aholi punkiti orasidagi masofani oqim bo’yicha 8 soatda , 
oqimga qarshi 12 soatda o’tdi. Kater huddi shunday masofani turg’un suvda qancha vaqtda o’tadi?
3.21. Kema Shimoliy Novgoroddan astraxanga 5 kunda boradi, qaytish uchun 7 kun sarflaydi. Po’kak 
Shimoliy novgoroddan Astraxanga qancha vaqtda suzib keladi? 
3.22. Daryo bo’yida joylashgan ikki punkit orasidagi masofa 10 km. Turg’un suvdagi tezligi 60 km/h 
bo’lgan kater oqimga qarshu harakatlanib, bu masofani 0.25 soatda bosib o’tdi. Kater oqim bo’yicha bu 
masofani o’tgani qancha vaqt sarflaydi? 
3.23. A punkitdan bir vaqtda motorli qayiq va raft B punkitga tomon jo’nadi. Qayiq B punkitga boriboq 
ortiga qaytdi va 9 km masofa o’tib raftni uchratdi. Punkitlar orasidagi masofa 15 km bo’lsa qayiqning 
tezligi oqim tezligidan necha marta katta? 
3.24. Metrodagi eskalator harakatsiz turgan yo’lovchini 1 daqiqada ko’taradi. Harakatsiz eskalatorda 
yo’lovchi 3 daqiqada yuqoriga chiqadi. Yo’lovchi harakatlanayotgan eskalatorda qancha vaqtda ko’tariladi?
3.25. Yo’lovchi harakatlanayotgan eskalator zinalari bo’ylab yurganda pastga 15 s da tushadi. Yo’lovchi 
zinada tinch turganda eskalator uni 24 s da pastga olib tushadi. Bu eskalator harakatlanmayotganda odam 
undan qancha vatqda tushadi?
3.26. Odam va eskalator birgalikda harakatlanganda odam 1 daqiqada eskalatordan tushdi. Odam ikki marta 
katta tezlikda harakatlanganda esa 45 soniyada tushdi. Eskalator tinch turganda odam bu eskalatordan 
qancha vaqtda tushadi?
3.27. Bir vaqtning o’zida ikki kishi eslalatorga qarama-qarshi tomondan kirib, birbirlariga qarab eskalatorga 
nisbatan 2 m/s tezlik bilan harakat qiladilar. Eskalatorning kirish qismidan qanday masofada (eskalatorning 
9

---

11 
harakat yo’nalishi odamning harakat yo’nalishiga to’g’ri keladigon kirish joyi) ular uchrashadilar? 
Eskalatorning uzunligi 100 m tezligi 1,5 m/s.
3.28. Ikki mashina o’zaro perpendikuliyar yo’llar bo’ylab 70 km/h va 90 km/h tezliklar bilan 
harakatlanmoqda. Birinchi avtomashinaning ikkinchisiga nisbatan tezligi qanday? 
3.29. Shamol tezligi 8 m/s bo’lganda, yomg’ir tomchilari vertikalga nisbatan 
burchak ostida tushadi. 
Shamol tezligi qanday bo’lganda yo’mg’ir tomchilari vertikalga nisbatan
burshak ostida tushadi? 
3.30. Tezligi 2.5 m/s bo’lgan qayiq suvi 1,5 m/s tezlik bilan oqayotgan daryoni qirg’oqqa perpendikuliyar 
suzib o’tishi uchun qanday burchak ostda suzishi kerak va uni qancha vaqtda kesib o’tadi? Daryo kengligi 
400 m. 
3.31. Ikki qayiq bir nuqtadan oqimga perpendukuliyar yo’nalishda, suvga nisbatan 1.4 m/s va 1.6 m/s 
tezliklar bilan, suvining oqish tezligi 1 m/s bo’lgan daryoni kesib o’ta boshladilar. Agar daryo kengligi 280 
m bo’lsa Ular qirg’oqqa bir-biridan qancha masofada yetib borishadi? 
3.32. Uzunligi 300 m bo’lgan teploxod harakatsiz suvda 
tezlikda harakatlanadi. Tezligi 90 km/h bo’lgan 
motorli qayiq teploxodning orqa qismidan old qismiga 37.5 s da borib qaytdi. Teploxod tezligini aniqlang.
To’rtinchi daraja 
3.33.Baliqchi qayiqda oqimga qarshi suzib ko’prik ostidan o’tayotganda qayiqdan ho’rak solingan idish 
tushib qoldi. Ho’rak tushib qolganini baliqchi 1 soatdan so’ng sezib qoldi va shu zahoti ortiga qaytdi va uni 
ko’prikdan 8 km masofada quvib yetdi. Oqim tezligini toping. 
3.34. Daryoda uzunligi 100 m bo’lgan barja ( shtakka olib yuruladigan yoki o’ziyurar yassi kema) 5 m/s 
tezlik bilan barja suzmoqda. Matros barjani oxiridan uning old qismiga borib qaytadi. Matros oldinga 
harakatlanganda barjaga nisbatan 1 m/s, ortga qaytishda esa 2 m/s tezlik bilan harakatlanadi. Matros barja 
oxiridan boshiga 10 marta borib kelganda qirg’oqqa nisbatan qancha yo’l yuradi? 
3.35. Kengligi 60 m bo’lgan daryoni kesib o’tayotgan qayiq boshlang’ich nuqtadan 80 m pastda joylashgan 
nuqtaga borishi kerak. Dengizchi qayiqni shunday boshqaryabdiki u qirg’oqqa nisbatan 8 m/s tezlik bilan
aniq nishon tomon harakatlanmoqda. Agar oqim tezligi 2.8 m/s bo’lsa, qayiqning suvga nisbatan tezlgi 
qanday. 
3.36. Yo’lovchi eskalatorga nisbatan 2 m/s tezlikda pastga tushadi. Eskalatorning tezligi 1 m/s. yo’lovchi
eskalatordan tushishda nechta zina sanaydi? U harakatsiz eskalatordan tushganda 90 ta zina sanar edi.
3.37. Yo’lovchi pastga tushayotgan eskalatordagi zinalarni sanaydi. U eskalatordan tushishda 100 ta zina 
sanadi. Shu eskalatordan yuqoriga ko’tarilshda 300 ta zina sanadi. U harakatsiz eskalatorda nechta zina 
sanaydi? 
3.38. Bola harkatlanuvchi eskalatordan pastga tushishda 40 ta zina sanadi. Keyingi tushishda ikki marta 
katta tezlikda tushib, 60 ta zina sanadi. Bola harakatsiz eskalatorda nechta zina sanaydi? 
10

---

12 
4.Notekis harakatda o’rtacha tezlik. 
Birinchi daraja. 
4.1. Avtomobil qumloq notekis yo’lda 4 soatda 50 km yo’l yurdi, so’ngra magistralga chiqib olib, bir soatda 
100 km yo’l yurdi. Avtomobilning butun yo’ldagi o’rtacha tezligini toping. 
4.2. Odam 5 km yo’lning birinchi qismini 40 minutda,ikkinchi qismini 20 minutda o’tdi. Odamning o’rtacha 
tezligini toping. 
4.3. Avtobus birinchi 30 minutda 25 km, keyin 5 minut temir yo’l kesishmasida to’xtab turdi, keyingi 25 
minutda 30 km yo’l yurdi. Avtobusning o’rtacha tezligini toping. 
4.4. 7-rasmda jism koordinatasining vaqtga bog’lanish grafigi keltirilgan. Jismning butun vaqt davomidagi 
o’rtacha tezligini toping. 
7-rasm 
Ikkinchi daraja 
4.5. Motosiklchi birinchi 2 soatda 90 km yo’l yurdi, keyingi 3 soatda 50 km/h tezlik bilan harakatlandi. 
Uning butun yo’ldagi o’rtacha tezligini toping. 
4.6. Poyezd 5 soat davomida 60 km/h tezlik bilanharakatlandi, so’ngra 4 soat 15 km/h doimiy tezlikda 
yurdi. Poyezdning butun vaqt davomidagi o’rtacha tezligini toping.
4.7. Traktor 1 minut 2.25 km/h, 1 minut 3.6 km/h, yana 1 minut 5.18 km/h tezlik bilan harakatlandi. 
Traktorning butun vaqt davomidagi o’rtacha tezligini toping. 
4.8. Avtomobil birinchi 100 m yo’lni 18 km/h tezlikda, keyingi 200 m yo’lni esa 10 s da bosib o’tdi. Uning 
butun yo’ldagi o’rtacha tezligini toping. 
4.9. Tramvay birinchi 10 s da 18 km/h tezlikda, keyingi 500 m yo’lni esa 10 m/s tezlikda bosib o’tdi. 
Uning butun yo’ldagi o’rtacha tezligini toping.
4.10. Velosipedchi 4 km masofani 12 km/h tezlikda bosib o’tigach, to’xtab 40 minut dam oldi. Qolgan 8 km 
masofani 8 km/h tezllikda bosib o’tdi. Uning butun yo’ldagi o’rtacha tezligini toping. 
4.11. Poyezd ikki punkit orasida 72 km/h tezlikda harakatlanadi. U yo’lda ikki marta to’xtab 20 minutdan 
dam oldi. U butun yo’lni o’tish uchun 2 soat vaqt sarflagan bo’lsa, poyezdning o’rtacha tezligini toping.
11

---

13 
4.12. Jism yo’lning uchdan birini 36 km/h tezlikda, qolgan 300 m ni 60 s da bosib o’tdi. Jismning o’rtacha 
tezligini toping.
4.13. Poyezd 10 m/s tezlik bilan harakatlanib tog’ga ko’tarilmoqda. Uning oxirgi tezligi 5 m/s va ko’tarilish 
1 minut davom etgan bo’lsa, Uning tezlanishi modulini aniqlang.
4.14. 
o’qi bo’ylab harakatlanayotgan moddiy nuqta tezligining proyeksiyasi 
qonun 
bo’yicha o’zgaradi. Harakat vaqtining dastlabki 10 sekundidagi o’rtacha tezligini toping. 
4.15. Sportchi 5 km yo’l yurdi. U yo’lning birinchi kilometrini o’tgani 3 minut vaqt sarfladi, keyingi har 
kilometrni o’tgani oldingisiga nisbatan t vaqtdan ko’p vaqt sarfladi. Agar har bir kilometrni o’tish uchun 
o’rtacha 3 minut 12 sekund vaqt sarflangan bo’lsa, t vaqtni va butun yo’ldagi o’rtacha tezlikni toping.
4.16. Tezlikning vaqtga bog’liqlik grafigidan foydalanib, yo’ling birinchi yarmidagi o’rtacha tezlikni 
toping(8-rasm). 
4.17. 9-rasmda jism tezligining vaqtga bog’liqlik grafigi keltirilgan. Grafikdan foydalanib, butun harakat 
davomidagi o’rtacha tezlikni toping. 
8-rasm 9-rasm 
4.18. Velosipedchi bir shahardan ikkinchisiga tomon yo’lga chiqdi. U vatqning birinchi yarmida 12 km/h, 
ikkinchi yarmida 4 km/h tezlik bilan harakatlandi. Velosipdchining o’rtacha tezligini to’png.
4.19. Avtomobil yo’lning birinchi yarmida 20 m/s tezlikda, ikkinchi yarmida 30 m/s tezlikda harakatlandi. 
Avtomobilning o’rtacha tezligini to’png.
Uchinchi daraja 
4.20. Birinchi poyezd yo’lning birinchi yarmida 80 km/h tezlikda, ikkinchi yarmida 40 km/h tezlikda
harakatlanib bosib o’tdi. Ikkinchi poyezd vaqtning birinchi yarmida 80 km/h tezlikda, ikkinchi yarmida 40 
km/h tezlikda harakatlanib bosib o’tdi. Ikkinchi poyezdning o’rtacha tezligi birinchi poyezdning o’rtacha 
tezligidan necha marta katta? 
4.21. Avtomobil yo’lning to’rtdan uch qismini 20 m/s, qolgan qismini 10 m/s tezlik bilan bosib o’tdi. Uning 
butun yo’ldagi o’rtacha tezligini toping. 
4.22. Velosipedchi yo’lning birinchi yarmini 20 km/h tezlik bilan bosib o’tdi. Velosipedchining butun 
yo’ldagi o’rtacha tezligi 8 km/h bo’lsa, u yo’lning qolgan qinmini qanday tezlikda bosib o’tgan? 
4.23. Keter yo’lning birinchi yarmini ikkinchi yarmiga nisbatan 3 marta katta kezlik bilan bosib o’tdi. Butun 
yo’ldagi o’rtacha tezlik 6 km/h ni tashkil qildi. Kater yo’lning birinchi yarmida qanday tezlik bilan 
harakatlangan? 
12

---

14 
4.24. Poyezd yo’lning birinchi yarmini ikkinchi yarmiga nisbatan 1.5 marta katta kezlik bilan bosib o’tdi. 
Poywezdning butun yo’ldagi o’rtacha tezlik 42 km/h ni tashkil qildi. Poyezd yo’lning birinchi va ikkinchi 
yarmida qanday tezliklar bilan yurgan? Javoblarni butun qismiga qadar yaxlitlang. 
4.25. Poyezd 200 km yo’l bosib o’tdi. Bir soat davomida 100 km/h tezlikda yurdi, so’ng bekatda 30 minut
to’xtadi. Yo’lning qolgan qismini 40 km/h tezlikda o’tdi. Poyezdning o’rtacha tezligini toping. 
4.26. Velosipedchi tinch xolatdan harakat boshlab, 1 m/s
2
tezlanish bilan 4 s, keyin 0.1 minut tekis 
harakatlandi va so’ngi 20 m ni tekis seninlanib to’xtadi. Butun harakat davomidagi o’rtacha tezliki toping.
4.27. Poyezdni qiyalik bo’ylab tekis tezlanuvchan harakat qilib tushishdagi o’rtacha tezligi 15 m/s ga teng 
bo’ldi. Bu yo’lda poyezdning boshlang’ich tezligi 11 m/s ga ortdi. Poyezdning qiyalik o’rtasidagi oniy 
tezligi qanday bo’lgan?
4.28. Turg’un suvdagi tezligi 4 m/s bo’lgan qayiq daryoda oqimga qarshi harakatlanib ma’lum masofani 
bosib o’tdi va ortiga burilib boshlang’ich nuqtasiga qaytib keldi. Butun harakat davomidagi o’rtacha tezlik 
qayiq tezligining 15/16 qismiga teng bo’lsa, oqim tezligini toping. 
4.29. Qayiq A punkitdan daryoning quyi qismida joylashgan B punkitga bordi. Qayiq B punkitga borgancha 
to’xtamasdan ortiga qaytib A punkitga keldi. Borish vaqti qaytish vaqtidan ikki marta kichik bo’lsa, butun 
harakat davomidagi o’rtacha tezlikni toping. Oqim tezligi 3 km/h ga teng, qayiqning suvga nisbatan tezligi 
o’zgarmagan.
4.30. Avtomobil yo’lning birinchi yarmini 60 km/h tezlikda bosib o’tdi. Yo’lning qolgan qismini o’tish 
uchun sarflagan vaqtining birinchi yarmida 35 km/h tezlikda, ikkinchi yarmida esa 45 km/h tezlikda 
harakatlanib bosib o’tdi. Avtomobilning butun yo’ldagi o’rtacha tezligini toping.
To’rtinchi daraja 
4.31. Samolyot yo’lning birinchi uchdan birini 700 km/h, ikkinchi uchdan birini 500 km/h tezlik bilan, oxirgi 
qismini oldingi ikki qismini o’tgandagi o’rtacha tezlikdan ikki marta katta tezlikda o’tganligi ma’lum bo’lsa, 
uning butun yo’ldagi o’tchacha tezligini toping.
4.32. Avtomobil to’g’ri yo’l bo’ylab harakatlanib, harakatining birinchi soatida km/h tezlikda, harakatining 
ikkinchi soatida tezligini oshirdi va bir tekisda yurdi va dastlabki ikki soat ichidagi o’rtacha tezlik 60 km/h ni 
tashkil qildi. Tezligini yana oshirib bir soat harakatlandi va butun yo’ldagi o’rtacha tezligi 70 km/h ga teng 
bo’ldi. Yo’lning birinchi va ikkinchi yarmidagi o’rtacha tezliklarni toping. 
4.33. Piyoda butun yo’lning uchdan bir qismini 9 km/h tezlikda, butun vaqtning uchdan bir qismida 4 km/h 
tezlikda, yo’lning qolgan qismini esa butun yo’ldagi o’rtacha tezlikka teng tezlikda bosib o’tdi. O’rtacha 
tezlikni toping.
4.34. Poyezd ikki bekat orasidagi masofani 72 km/h o’rtacha tezlikda 20 minutda o’tdi. Tezlashish va 
tormozlanishga 4 minut sarflandi , qolgan vaqtda tekis harakatlandi. Poyezdning tekis harakatdagi tezligi 
qanday bo’lgan? 
4.35. jisim t vaqt 5 m/s doimiy tezlik bilan harakatlandi, so’ng tezligini tekis oshirib bordi va 2t vaqt 
momentida tezligi 10 m/s ga yetdi. Yo’lning birinchi yarmidagi o’rtacha tezlikni toping. Harakatni to’g’ri 
chiziqli deb hisoblang. 
13

---

15 
5. To’g’ri chiziqli tekis o’zgaruvchan harakat. 
5.1. Boshlang’ich tezligi 1m/s bo’lgan poyezd 0.3 m/s
2
tezlanish bilan harakatlanib, 15 s da qancha yo’l 
yuradi?
5.2. 54km/h tezlikda harakatlanayotgan avtomobil 7 s davomida 2 m/s
2
tezlanish bilan tormozlandi. 
Avtomobil tormozlanish vadomida qancha yo’l yurgan? 
5.3. Tramvay 15 m/s tezlik bilan tekis harakatlanayotgan tramvay tormozlana boshladi. Agar u 10 s da 
to’xtagan bo’lsa tormozlanish yo’li nimaga teng? 
5.4. Raketa uchirilganidan 30 s o’tgach 1.8 km/s tezlikka erishdi. Raketa qanday tezlanish bilan 
harakatlangan? 
5.5. Jism to’g’ri 2 m/s
2
tezlanish bilan chichiziqli tekis tezlanuvchan harakat qilmoqda. Uning tezligi 2 s da 
qanchaga o’zgaradi? 
5.6. Motosikl 0.3 m/s
2
tezlanish bilan harakat boshladi. U 15 s dan so’ng qanday tezlika erishadi? 
5.7. Avtomobil 0.6 m/s
2
tezlanish bilan harakatlanib, 10 s da tezligini 36 km/h ga yetkazdi. Avtomobilning 
boshlang’ich tezligi qanday bo’lgan? 
5.8. Avtomobil tezligi 1 km yo’lda 36 km/h dan 72 km/h gacha ortgan bo’lsa, u qanday tezlanish bilan 
harakatlangan?
5.9. Avtomobil tinch xolatdan tekis tezlanuvchan harakat boshladi. U dastlabki 10 s da 150 m yo’l yurdi. 
Avtomobil tezlanishini aniqlang. 
5.10. Avtomobil 5 m/s boshlang’ich tezlik bilan tekis tezlanuvchan harakat boshlab, hatakatining birinchi 
sekundida 6 m yo’l yurdi. Avtomobil tezlanishini aniqlang. 
5.11. Chag’ichi uzunligi 50 m bo’lgan qiyalikdan 0.4 m/s
2
tezlanish bilan harakatlanib, 10 s da srpanib 
tushdi. Chang’ichining qiyalik boshidagi tezligini toping.
5.12. 400 m/s tezlikda uchayotgan o’q qum qumli aravaga uriladi va unda 40 sm chuqurlika kirib boradi. 
O’q qanday tezlanish bilan harakat qilgan? 
5.13. Jismning harakat tenglamasi
ko’rinishida berilgan. Jism tezligining vaqtga 
bog’liqlik tenglamasini yozing.
5.14. Jism tezligining vaqtga bog’liqlik grafigidan (10-rasm) foydalanib, uning tezlanishini va 8 s dagi 
ko’chishini toping. 
14

---

16 
5.15. Jism tezligining vaqtga bog’liqlik grafigidan (11-rasm) foydalanib, jismning harakat davomidagi
tezlanish modulini va 4 s dagi ko’chishini toping. 
5.16. Boshlang’ich vaqt momentida jism 4 m/s tezlika ega va kordinatasi 100 m bo’lgan nuqtada 
joylashgan. Tormozlanish boshlangach 2 s davomida tezligi 2 m/s gacha kamaydi. Jism koordinatasining 
vaqtga bog’liqlik tenglamasini yozing va tormozlanish boshlagandan 6 s o’tgach jism koordinatasini 
aniqlang.
10-rasm 11-rasm 
Ikkinchi daraja 
5.17. Uzunligi 90 m bo’lgan poyezd tinch holatda tekis tezlanuvchan harakat boshladi. Harakat boshlangan 
joydan 130 m masofada poyezdning old qismi 25 m/s tezlikda o’tdi. Bu nuqtadan poyezdning oxirgi vagoni 
qanday tezlikda o’tadi? 
5.18. Lokomotiv svetofordan 400 m masofada 72 km/h tezlikda ketayotib tormozlana boshladi. Agar uning 
tezlanishi 
bo’lsa, 1 minutdan so’ng svetofordan qanday masofada joylashadi? ! 
5.19. Jism to’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakat qilib 20 s davomida 6 m yo’l bosib o’tdi. Harakat 
davomida tezligini 5 marta oshirgan bo’lsa, jismning boshlang’ich tezligini aniqlang.
5.20. Jism to’g’ri yo’l boylab 10 s davomida 5 m/s tezlik bilan tekis, keyin 5 s 2 
tezlanish bilan 
harakatlandi. Jismning butun vaqt davomidagi o’tgan yo’lini toping. 
5.21. Avtomobil boshlang’ich tezliksiz harakat boshladi va yo’lning birinchi kilometrini 
tezlanish bilan, 
ikkinchi kilometrini 
tezlanish bilan o’tdi. Uning tezligi yo’ning birinchi kilometrida 10 m/s ga, ikkinchi 
kilometrida esa 5 m/s ga ortdi. Yo’lning har bir kilometridagi 
va 
tezlanishlarni aniqlang. 
5.22. Avtomobil harakatlana boshladi va yo’lning birinchi qismini
tezlanish bilan, birinchi qismiga teng 
uzunlidagi ikkinchi qismini 
tezlanish bilan o’tdi. Uning tezligi yo’lning birinchi qismida 5 m/s ga, 
ikkinchi qismida esa 3 m/s ga ortdi. Yo’lning har bir kilometridagi 
va 
tezlanishlarni aniqlang. 
Yo’lning ikkinchi qismidagi tezlanish birinchi qismidagidan necha marta katta? 
5.23. Jism tinch xolatdan 0.1 
tezlanish bilan 20 s harakatlanib, keyin 10 s davomida tekis 
tormozlanib to’xtadi. Jism harakat davomida qancha yo’l yurgan? 
5.24. Lift kabinasi yuqoriga ko’tarilishda tekis tezlanuvchan harakatlanib , 7 s da 4 m/s tezlikka erishdi, shu 
tezlikda 8 s , so’ng 3 s tekis sekilnanib to’xtadi. Lift kabinasi harakat davomida qanday balandikka 
ko’tarilgan? 
15

---

17 
5.25. Sharcha tinch holatda qiya tekislik bo’ylab dumalamoqda. U haraktining birinchi sekundida 10 sm 
yo’l yurdi. Sharcha dastlabki 3 s da qancha yo’l yuradi? 
5.26. Shayba 2 m/s boshlang’ich tezlikda 5 m sirpanib to’xtadi. Agar unga 4 m/s boshlang’ich tezlik berilsa, 
qancha masofaga sirpanib boradi? Shaybaning tezlanishi boshlang’ich tezlikka bo’g’liq emas va dimiy.
5.27. Chang’ichi qiyalik oxirida 8 m/s tezlikka erishdi. U tekis tezlanuvchan harakat qilib, 100 m 
uzunlikdagi qiyalikdan 20 s da tushgan bo’lsa, uning boshlang’ich tezligi qanday bo’lgan? 
5.28. Avtomobil yo’ning 500 m uzunlikdagi qismini 2 
tezlanish bilan o’tdi. Uning boshlang’ich tezligi 
5 m/s bo’lsa, bu yo’li o’tgani qancha vaqt sarflagan? 
5.29. Moddiy nuqta 5 
tezlanish bilan harakatlanib, qndaydir vatqda 20 m yo’lda tezligini tezligini 3 
marta oshirdi. Avtomobil bu yo’lni qancha vaqtda o’tgan? 
5.30. Tekis sekinlanuvchan harakat qilayotgan jism tezligining moduli birinchi sekund oxirida 2 m/s, ikinchi 
sekund oxirida esa 1 m/s bo’ldi. Jism tezlanishining modulini toping.
5.31. 1 m/s boshlang’ich tezlik bilan tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jism biror masofani bosib o’tgach 
tezligi 7 m/s ga yetdi . Shu masofaning yarmida uning tezligi qanchaga teng. 
5.32. 20 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan poyezddan oxirgi vagini uzib yuborildi. Bu vagon tekis 
sekinlanuvchan harakat qilib 10 s da to’xtadi. Bu vaqtda vagon poyezddan nacha metr orqada qolgan? 
5.33. 
Harakat tenglamalari
va
bo’lgan avtomobillar qancha vaqtdan so’ng va 
koordinatalar boshidan qanday masofada uchrashadi? Uchrashguncha ular qanchadan yo’l yuradi? Harakat 
boshlagandan 5 s o’tgach ular orasidagi masofa qancha boladi? 
5.34. Ikki avtomobil bir nuqtadan bir yo’nalishda xarakat boshladi. Birinchi avtomobil ikkinchisidan 20 s oldin yo’lga 
chiqdi. Ikkala avtomobil bir xil 0.4 
tezlanish bilan harakatlanadi. Birinchi avtomobil harakat boshlagandn 
qancha vaqt o’tgach ular orasidagi masofa 240 m bo’ladi? 
Uchinchi daraja 
5.35. Platformada tinch turgan kuzatuvchi oldidan o’ta boshladi. Poyezdning birinchi vagoni 1 s da , 
ikkinchi vagoni 1.5 s da o’tdi. Poyezd hatakatini tekis tezlanuvchan deb xisoblab, uning tezlanishini toping. 
Har bir vagonni uzunligi 12 m.
5.36. Elektropoyezd tinch xolatdan diomiy tezlanish bilan harakat boshladi. Uning teng vaqtlar oralig’ida 
o’tgan yo’llari osasidagi munosabatni aniqlang. 
5.37. To’g’ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatlanayotgan jism ketma-ket 4 s dan bo’lgan teng vaqt 
oraliqlarida mos ravishda 24 m va 64 m yo’l yurdi. Boshlang’ich tezlik va tezlanishni aniqlang. 
5.38. Boshlang’ich tezliksiz tekis tezlanuvchan harakat bo’shlagan jism harakatining birinchi sekundida 2 m, 
oxirgi sekundida 14 m yo’l yurdi. Jismning harakatlanish vaqtini hisoblang. 
5.39. Samolyot 24 s da havoga ko’terildi. Agar samolyot uchish yo’lining yarmida 30 m/s tezlika erishgan 
bo’lsa, samolyot uchush yo’lining uzunligi va ko’tarilish tezligini aniqlang. 
5.40. Poyezd tinch holatdan tekis tezlanuvchan harakat boshladi. U yo’lning birinchi kilometrida tezligi 10 
m/s ga ortdi. Yo’lning ikkinchi kilomtrida uning tezligi qanchaga ortadi? 
16

---

18 
5.41. Yo’l teng bo’laklarga bo’lingan. Avtomobil tekis tezlanuvchan harakat boshlab, yo’lning birinchi 
qismini 1 s da o’tdi. U yo’lning to’qqizinchi bo’lagini qancha vaqtda o’tadi. 
5.42. Jism boshlang’ich tezliksiz 
tezlanish bilan harakatlanib, haraktining oxirgi sekundida yo’lning 
qismini o’tdi. Jismning o’tgan yo’li va harakat vaqtini aniqlang.
5.43. Jism 6 s davomida tekis sekinlanuvchan harakat qildi, oltinchi sekund boshida uning tezligi 2 m/s, 
oxirida esa nolga teng. Jism bosib o’tgan yo’lining uzunligini toping.
5.44. Tekis sekinlanuvchan harakantining birinchi tekundida avtomobil tormozlansh yo’lining yarmini o’tdi. 
Tormozlanishning umumiy vaqtini toping.
5.45. Yo’lovchi vogzalda 80 m uzunlikdagi poyezdning birinchi vagoniga borishi kerak. Yo’lovchi 
poyezdning oxirgi vagoniga yetganda, poyezd 0.02 
tezlanish bilan harakatlana boshladi. Yo’lovchi 
shu zaxoti 3 m/s tezlikda yugura boshladi. U o’z vagoniga qanday minimal vaqtda yetib oladi? 
To’rtinchi daraja 
5.46. Qiya tekislik bo’ylab yuqoriga sharcha turtib yuborildi. Harakatining
s va 
s vaqt 
momentlarida boshlang’ich nuqtadan 30 sm masofada bo’ldi. Sharshaning boshlng’ich tezligi va tezlanishini 
toping.
5.47. Jism 10 m/s boshlang’ich tezlik va boshlang’ich tezlikka qarama-qarshi yo’nalgan 2 
tezlanish 
bilan harakatlanmoqda. U harakat boshlangandan 8 s davomida qancha yo’l yuradi? 
5.48. Jism tekis sekinlanuvchan harakatining bechinchi sekundida 5 m yo’l yurdi va to’xtadi. U bu 
harakatning ikkinchi sekundida qancha yo’l yurgan? 
5.49. Jism 
o’qi bo’ylab harakatlanmoqda. Tezligining vaqtga bog’liqlik proyeksiyasi
(m/s) qonun bo’yicha o’zgaradi. Dastlabki 30 s da jism qancha yo’l yuradi? 
17

---

19 
6. Jismning og’irlik kuchi ta’siridagi vertikal harakati. 
Birinchi daraja 
6.1. Jism qandaydir balandlikdan boshlang’ich tezliksiz erkin tushdi. Tushish 4 s davom etdi. Jism qanday 
balandlikdan tushgan? 
6.2. Jism Oyda 80 m balandlikdan 10 s da tushdi. Oydagi erkin yushish tezlanishini aniqlang. 
6.3. Jism Oyda 20 m balandlikdan qancha vaqtda tushadi? Oydagi erkin tushish tezlanishi 1.6 
.
6.4. Balkondan 1 m/s boshlang’ich tezlik bilan pastga tomon tanga tashlandi. Tanganing 0.5 s dan keyingi 
tezligi qanday bo’ladi? 
6.5. Yuqoriga tik otilgan koktok 1 s dan so’ng maksimal balandlikka ko’tarildi. Koptok qanday boshlng’ich 
tezlik bilan otilgan? 
6.6. Erkin tushayotgan jism yo’lning qandaydir qismida o’z tezligini 15 m/s ga oshirdi. Yo’lning bu qismi 
qanday vaqtda o’tilgan? 
6.7. Jism 9 m/s tezlik bilan vertikal yuqoriga otildi. Qancha vaqtdan so’ng uning tezligi 2 marta kamayadi?
6.8. Tosh yer sirtidan 30 m/s tezlik bilan vertikal yuqoriga otildi va yerga qaytib tushdi. Uning uchish 
vaqtini aniqlang.
6.9. Yuqoriga tik otilgan jism 2 s dan so’ng 3 m balandlikda bo’ldi. Jismning boshlang’ich tezligini 
aniqlang.
6.10. Koptok 20 m/s tezlik bilan yuqoriga tik otildi. U qanday balandlikka ko’tariladi? 
6.11. Brandspoyt ( 1.yong’inga qarshi ishlatiladigan suv nasosi, 2. shlangaga o’rnatiladigan uchlik) vertika 
yuqoriga qaratilganda undan chiqayotgan suv oqimi 20 m balandlika ko’atrildi. Brandspoytdan suv oqimi 
qanday tezlikda otilib chiqqan?
6.12. Balandligi 4.5 m bo’lgan uy tomidan gisht tushib ketdi. U yerga qanday tezlikda uriladi? 
6.13. Jism 9 m/s boshlang’ich tezlik bilan vertikal yuqoriga otildi.Qanday balandlikda uning tezligi 3 marta 
kamayadi? 
6.14. Ikki jism yer sirtidan vertikal yuqoriga otildi. Birinchi jismning boshlang’ich tezligi ikkinchisinikidan 
2 marta katta. Bu jismlarning maksimal ko’tarilish balandliklari qanday munosabatda bo’ladi? 
6.15. Vertkal yuqoriga otilgan jim 5 s dan so/ng yerga qaytib tushdi. Jism qanday maksimal balandlikka 
ko’tarilgan? 
Ikkinchi daraja 
6.16. Jism 20 m balandlikdan erkin tushadi. Jism tezligi qanday balandlikda maksimal tezligining yarmiga 
teng bo’ladi? 
Bu bo’limdagi barcha masalalarda havoning qarshilik 
kuchini hisobga olmang. 
Erkin tushish tezlanishi 10 
𝑚 𝑠
deb oling. 
18

---

20 
6.17. Buyum 2.4 m balandlikdan 1 m/s tezlik bilan vertikal pastga otildi. U qancha vaqtdan so’ng yer sirtiga 
uriladi? 
6.18. Chuqurligi 10 m bo’lgan quduq ustidan dan 14 m/s tezlik bilan yuqoriga tosh otildi. Qancha vaqtdan 
so’ng tosh quduq tubiga tushadi? 
6.19. Ko’tarma kran g’ishtlar ortilgan taglikni 0.8 m/s tezlik bilan ko’tarmoqda. Taglikdan 12 m balandlikda 
g’isht tushib ketdi. G’isht yerga qanday tezlik bilan va qancha vaqtdan so’ng uriladi? 
6.20. Jism 30 m/s boshlang’ich tezlik bilan yuqoriga tik otildi. U 25 m balandlikdan yuqorida qaysi vaqt 
oraliqlarida bo’ladi? 
6.21. Jism 29 m balandlikdan erkin tushmiqda. U yo’lining ohirgi metrini qancha vaqtda o’tadi (taqribiy 
ildiz chiqarishdan foydalaning) ? 
6.22. 20 m/s boshlang’ich tezlik bilan yuqoriga otilgan jism H balandlikka ko’tarildi. Jismning tezligi 
balandlikda qanday bo’lgan? 
6.23. Boshlang’ich tezliksiz erkin tushayotgan jism 6 s davomida qancha yo’l yuradi? 
6.24. Yuqoriga tik otilgan jism qandaydir balandlikkda ikki marta bo’ldi: otilgan paytdan 1 s o’tib va 3 s 
o’tib. Jismning boshlang’ich tezligini toping. 
6.25. Jism 10 m/s boshlang’ich tezlik bilan yuqoriga tik otildi. U 3.5 m balandlikdan yuqorida qancha vaqt 
bo’ladi? 
6.26. Qandaydir balandlikdan erkin tushayotgan jism harakatining oxirgi 4 sekundida 200 m yo’l yurdi. Jism 
qanday balandlikdan va qancha vaqt tushgan?
6.27. Jism 180 m balandlikadn erkin tushadi. Bu balandlikni shunday ikki qismga bo’linki, har bir qismni 
o’tish uchun bir xil vaqt sarflansin. 
6.28. Jism 1 s dan so’ng yerga urilishi uchun, uni 20 m balandlikdan qanday boshlang’ich tezlik bilan 
tashlash kerak? 
6.29. Ancha baland bo’lgan nuqtadan ikki jism bir vaqtda otildi: birinchisi 25 m/s boshlang’ich tezlik bilan 
vertikal yuqoriga, ikkinchisi esa huddi shunday tezlik bilan pastga. Ikki sekunddan so’ng ular orasidagi 
masofa qancha bo’ladi? 
6.30. Snaryad 100 m balandlikda portlab ikki qismga bo’lindi. Birinchi bo’lak 60 m/s tezlik bilan vertikal 
yuqoriga, ikkinchi bo’lak 40 m/s tezlik bilan pastga harakatlandi. Ular orasidagi masofa 0.5 s dan so’ng 
necha m bo’ladi? 
6.31. Jism 1000 m balandlikdan boshlang’ich tezliksin erkin tushadi. Bir vaqtda 1100 m balandlikdan 
boshqa bir jism qandaydir boshlangich tezlik bilan tushadi. Bu jismlar yerga bir vaqtda urilgan bo’lsa, 
ikkinchi jimning boshlang’ich tezligini toping. 
6.32. Bir jism 10 m balandlikdan yuqoriga tik otildi, ikkinchi jism esa 20 m balandlikkdan boshlang’ich 
tezliksiz tashlandi. Jismlar yerga bir vatda urilgan bo’lsa, birinchi jismning boshlang’ich tezlgi qanday 
bo’lgan? 
19

---

21 
6.33. Yuqoriga tik otilgan o’q va uning tovushi 680 m balandlikka bir vaqtda ko’tariladi (yetib bordi). 
O’qning harakatiga havoning qarshilik kuchini hisobga olamang. Tovush tezligi 340 m/s deb hisoblab, 
o’qning boshlang’ich tezligini toping. 
Uchinchi daraja 
6.34. Jism 80 m balandlikdan erkin tushmoqda. Harakatining oxirgi sekundida qancha yo’l yuradi? 
6.35. Jism 30 m/s boshlang’ich tezlik bilan yuqoriga tik otildi. Uning 5 s da o’tgan yo’li uzunligini toping. 
6.36. Suzuvchi 20 m balandlikdan suvga sakrab, 10 m chuqurlikka botdi. U suvda to’liq to’xtaguncha 
qancha vaqt harakatlangan? . Suvdagi harakatni tezkis sekinlanuvchan deb hisoblang.
6.37. Artileriya snaryadi vertikal joylashgan stvolda tekis tezlanuvchan harakat qilib, undan uchub ciqdi va 
4.5 km balandlikka ko’tarildi. Stvol uzunligi 3 m bo’lsa, snaryad dastlab qanday tezlanish bilan 
harakatlangan? 
6.38. Raketa dvigatellari ishlab turgan vaqtda 50 
tezlanish bilan vertikal ko’tariladi. Raketaga start 
berilgandan 1 minut o’tgach dvigateli o’chirildi. Dvigateli o’chirilgandan qancha vaqt o’tib raketa yerga 
qaytib tushadi (uriladi)? 
6.39. Og’ir sharcha qandaydir balandlikdan erkin tushadi. Yo’lining ikkinchi yarmida gorozontal shisha 
plastinkaga urilib, tezligining yarmini yo’qotadi . Bu jismning yerga urilish tezligi necha marta kamayadi?
6.40. Tosh qandaydir balandlikdan boshlang’ich tezliksiz tushadi. Harakatining birinchi sekundida o’tgan 
yo’li harakatining oxirgi sekundida o’tgan yo’lidan 5 marta kichik bo’lsa, Jismning harakatlanish vaqtini 
toping. 
6.41. Erkin tushayotgan jism harakatining oxirgi 0.5 sekundida 30 m yo’l yurdi. Jism qanday balandlikdan 
tushgan? 
6.42. Jism 11.25 m balandlikdan tushmoqda. U yo’lning birinchi qismini 
vaqtda, yo’lning qolgan qismini 
vaqtda o’tdi. 
ning qiymatini toping. 
6.43. Qandaydir boshlang’ich tezlik bilan otilgan jism 10 m balandlikda ikki marotaba 4 s intervali bilan 
bo’ldi. Jismning boshlang’ich tezligini toping. 
6.44. Ikki jism bir vaqtning o’zida bir-birlariga tomon bir xil tezlikda harakatlanadi. Biri yer sirtidan vertikal 
yuqoriga, ikkinchisi 30 m balandikda vertikal pastga qarab otildi. Ular uchrashganda jismlardan biri 
balandlikning uchdan bir qismini o’tganligi ma’lum bo’lsa, jismlarning boshlang’ich tezligini toping.
6.45. Turli balandlikdan tashlangan ikki jism yerga bir vaqtda tushdi. Birinchi jismning tushish vaqti 4 s, 
ikkinchisiniki 1 s . Ikkinchi jism tusha boshlaganda birinchi jism yerdan qanday balandlikda bo’lgan? 
6.46. Ikki jism bir nuqtadan bir xil 15 m/s boshlang’ich tezik bilan 2 s otalatib otildi. Birinchi jism 
otilgandan qamcha vaqt o’tgach ular uchrashadi? 
6.47. Jism 3 m/s boshlang’ich tezlik bilan vertikal yuqoriga otildi. U eng yuqori balandlikka erishganda, 
huddi shu jism otilgan nuqtadan hudi shunday boshlang’ich tezlikda ikkinchi jism otildi. Otilish nuqtasidan 
qanday masofada jismlar uchrashadi? 
6.48. Baland minoradan vertikal pastga ikki jism 2 s intervali bilan otildi. Jismlar bir xil 2 m/s boshlang’ich 
tezlik bilan otilgan bo’lsa, ikkinchi jism otilgandan 3 s o’tib ular orasidagi masofa qancha bo’ladi? 
20

---

22 
To’rtinchi daraja 
6.49. Ingichka ip yordamida uchta metall sharcha osib qo’yilgan, bunda yuqoridagi sharcha poldan h=3150 
m balandlikda joylashgan(12-rasm). Ip yoqib yuborildi va shariklar tushub ovoz chiqardi. Sharlarning polga 
urilgan tovushi bir hil vaqt intervali bilan eshitilishi uchun qolgan ikkita sharik poldan qanday balandlikda 
bo’lishi kerak ( 
) ? 
6.50.
Jism 270 m balandlikdan erkin tushadi. Bu balandlikni uch qismga bo’linki, har bir qismni o’tish 
uchun teng vaqt sarflansin. 
6.51. Shaxtaga tushib ketdi. Toshning shxta tubiga urilgandagi tovushi 6 s dan so’ng eshitildi. Tovushning 
tarqalish tezligi 300 m/s bo’lsa, shaxta chuqurligini aniqlang.
6.52. Koptok h=2 m balandlikdan vertikal yuqoriga otildi. Koptokning o’tgan yo’li 3h ga teng bo’lsa, uning 
uchish vaqtini toping.
6.53. Jonglyor (sirkda sharcha o’ynatuvchi) sharchani yuqoriga otadi va maksimal ko’tarilish balandligining 
yarmiga yetganda ikkinchi sharchani otadi. Birinchi otilgan sharcha qo’liga qaytib tushganda nechta sharcha 
uchayotgan bo’ladi? 
6.54. Lift 
tezlanish bilan ko’tarila boshladi. Uning tezligi 2.4 m/s ga yetganda, lift kabinasining 
shiftidan bolt tushib ketdi. Boltning tushish vaqtini va boltning tushishda yerga nisbatan ko’chish modulini 
toping. Lift kabinasining balandligi 2.5 m. 
12-rasm 
21

---

23 
7. Goorizontal otilgan jism harakati. 
Birinchi daraja 
7.1. Koptok 6 m/s tezlik bilan goorizontal otildi. U 2 s dan so’ng yerga urildi. Koptok qanday balandlikdan 
otilgan? Uning uchish uzoqligi qanday?
7.2. Buyum 10 m balandlikdan goorizontal otildi. Uning uchish vaqtini aniqlang. 
7.3. Jism 20 m balandlikdan 5 m/s boshlang’ich tezlik bilan goorizontal otildi.Uning gorizontal uchish 
uzoqligini toping.
Ikkinchi daraja 
7.4. Balandligi 10 m bo’lgan qoyadan gorizontal otilgan tosh, otilish nuqtasidan 14 m masofada yerga urildi. 
Toshning bshlang’ich tezligi qanday? 
7.5. Vertolyot 125 m balandlikda gorizontal yo’nalishda 20 m/s doimiy tezlik bilan uchmoqda. Qarama-
qarshi yo’nalishdan 5 m/s tezlik bilan kelayotgan kemaga vertolyotdan yuk tashlash kerak. Uchuvchi 
kemadan qanday masofada yukni tashlash kerak? 
7.6. Gorizontal yo’nalishda 10 m/s tezlik bilan otilgan toshning uchish uzoqligi otilish balandligiga teng. 
Tosh qanday balandlikdan otildan? 
7.7. Gorizontal otilgan jismning otilish balandligi 4 marta orttirilsa, uning uchish uzoqligi qanday o’zgaradi? 
Otilish tezligi o’zgarmagan. 
7.8. 8 m balandlikdan goorizontal otilgan jism, otilsh nuqtasiga nisbatan gorizontal 10 m maofa
joylashgan, balandligi 3 m bo’lgan devordan o’tib ketishi uchun, uni qanday minimal boshlang’ich tezlik 
bilan otish kerak? 
7.9. 60 m/s boshlang’ich tezlik bilan gorizontal otilgan jismning harakat boshidan 8 s to’tgandagi tezligini 
aniqlang.
7.10. Tosh gorizontal otildi. Ikki sekunddan so’ng tezlik vektori gorizont bilan 
burchak hosil qildi. 
Tishning boshlang’ich tezligini aniqlang.
7.11. Jism 15 m/s boshlang’ich tezlik bilan gorizontal otildi. Uning tezlik vektori 1.5 s dan so’ng gorizont 
bilan qanday burchak hosil qiladi? 
7.12. Vertolyot gorizontal yo’nalishda 20 m/s doimiy tezlik bilan uchmoqda.Vrtolyotdan birinchi yuk, 6 
sekunddan so’ng esa ikkinchi yuk tashlandi. Birinchi jism tashlangandan qancha vaqt o’tib, ular
balandliklari orasidagi farq 300 m bo’ladi? Ularning yerga urilish nuqtalari orasidagi masofa qanday 
bo’ladi? 
Bu bo’limdagi barcha masalalarda havoning qarshilik 
kuchini hisobga olmang. 
Erkin tushish tezlanishi 10 
𝑚 𝑠
deb oling. 
22

---

24 
Uchinchi daraja 
7.13. Jism 
m balandlikdan boshlang’ich tezlisiz erkin tushadi(13-rasm). Jism 
balandlikda gorizontga 
burchak ostida joylashgan to’siqqa uriladi. Urilish natijasida tezligi gorizontal 
yo’nalib qoladi. Jism H balandlikan qancha vaqtda tushadi?
7.14. 8 m balandlikdan goorizontal otilgan jism, otilsh nuqtasiga nisbatan gorizontal
masofada 
joylashgan h=3 m balandlikdagi to’siqdan o’tdi (14-rasm). Jism to’siqdan qanday 
masofada yerga 
uriladi? 
7.15. Gorizont bilan 
burchak hosil qilgan tog’ cho’qqisidan gorizontal otilgan tosh, to’qqidan 20 m 
masofada tog’ning yon bag’riga urildi.Toshning boshlangich tezligini aniqlang.
7.16. Jism qoyadan 10 m/s boshlang’ich telik bilan goorizontal otildi. Qoyaning balandligi 20 m bo’lsa, 
uning ko’chishini toping. 
7.17. Minoradan gorizontal otilgan tosh 3 s dan so’ng, minora asosidan 60 m masofada yerga tushdi. 
Jismning urilish tezligi nimaga teng?
7.18. Gorizontal otilgan jism tezligining moduli 1.7 sekunddan so’ng 2 marta ortdi. Uning boshlang’ich 
tezligini toping. 
7.19. Balandligi 20 m bo’lgan daryoning tik qirg’og’idan 15 m/s tezlik bilan gorizontal tosh otildi. Toshning 
suvga urilish tezligini aniqlang.
7.20. 5 m balandlikdan gorizontal otilgan tosh yerga 
burchak ostida urildi. Toshning boshlang’ich 
tezligini toping. 
7.21. Sportchi balandligi 5 m bo’lgan tramplindan sakramoqda. Sakrash paytida uning tezligi 6 m/s va 
gorizontal yo’nalgan bo’lsa, sportchi suvga yetib kelganda uning tezligi gorizont bilan qanday burchak hosil 
qiladi? 
7.22. Yerdan 5.5 m balandlikda joylashgan deraza oynasidan qandaydir buyum gorizontal otib yuborildi. Bu 
jism yerga 
burchak ostida urilgan bo’lsa, gorizontal yo’nalishda mecha metr uchgan? 
7.23. Vertolyot 125 m balandlikda, gorizontal yo’nalishda 72 km/h doimiy tezlik bilan uchmoqda. 
Vrtolyotdan tashlangan yukning tezlik vektori qancha vaqtdan so’ng gorizont bilan 
burchak hosil 
qiladi?
13-rasm 14-rasm 
23

---

25 
To’rtinchi daraja 
7.24. 50 m masofada joylashgan nishonga miltiq yordamida gorizontal yo’nalishda ikkita o’q uzildi. 
Birinchi o’qning tezligi 320 m/s, ikkinchisiniki esa 350 m/s. Nishonda qolgan tirqishlar orasidagi masofani 
toping.
7.25. Gorizontal holatda o’rnatilgan miltiqdan 100 m masodadagi otish tekisligiga perpendikuliyar 
joylashgan joylashgan nishonga ikkita o’q uzildi. Otilishdagi nosozlik tufayli ikkinchi o’q birinchisidan 1.7 
sm pastga tegdi. Birinchi o’qning tezligi 700 m/s bo’lgan bo’lsa, ikkinci o’qning tezligini toping.
7.26. Diamerti 
chuqurligi
bo’lgan quduqqa 
tezlikda gorizontal yo’nalishda, duquq diametri bo’ylab 
bumalab kelgan sharcha tushib ketadi. Sharcha quduq devorlariga elastik uriladi deb hisoblab, urilishlar 
sonini toping.
7.27. Balandligi 40 sm bo’lgan ikkita metall brusok orasidagi masofa 2 sm ga teng. Gorizontal yo’nalishda 1 
m/s tezlik bilan harakatlanayotgan charcha bu ikki brusok orasida goh unisiga, goh bunisiga elastik urilib 
polga tushadi. Sharcha diametrini hisobga olmasdan, u brusoklarga necha marta urilishini hisoblang.
8. Goorizontga burchak ostida otilgan jism harakati. 
Birinchi daraja 
8.1. Bola to’pni gorizontga 
burchak ostida 20 m/s tezlik bilan otdi. To’p 0.5 s dan so’ng devorga urildi. 
Bola va devor orasidagi masofani toping.
8.2. Suv oqimi shlangdan 8 m/s tezlik bilan gorigontga 
burchak ostida otilib chiqadi. Suv qanday 
maksimal balandlikka ko’tariladi? 
8.3. Sharcha yer sirtidan 12 m/s tezlik bilan, gorizontga 
burchak ostida otildi va yerga qaytib tushdi. 
Sharchaning uchish vaqtini aniqlang. 
8.4. Gorizontga qandaydir burchak ostida otilgan jism boshlang’ich tezligining 
o’qiga proyeksiyasi 5 
m/s, 
o’qiga proyeksiyasi 8.7 m/s. Jism qanday tezlik bilan otilgan? 
Ikkinchi daraja 
8.5. Kamondan gorizontga burchak ostida otilgan o’q 4 s dan so’ng yerga qaytib tushdi. Agar o’q otilgandan 
2 s o’tgach tezligi 50 m/s bo’lsa, u otilish nuqtasidan qanday masofada yerga tushgan? 
8.6. Gorizontga burchak ostida otilgan jism 20 m masofa ga borib tushdi. Otilgandan qancha vaqt o’tgach 
uning tezligi go’izontal yo’nalgan bo’ladi? Agar uning tezligi bu vaqt momentida 5 m/s ga teng bo’lsa.
8.7. Gorizontga 
burchak ostida o’rnatilgan shlangdan 15 m/s tezlikda suv oqimi otilib chiqadi. 
Oqimning uchish uzoqligini aniqlang. 
Bu bo’limdagi barcha masalalarda havoning qarshilik kuchini hisobga olmang. 
Erkin tushish tezlanishi 10 
𝑚 𝑠
deb oling. 
Agar masala shatrlarida alohida aytilmagan bo’lsa, otilish va urilish nuqtalari bir 
gorizontal satxda yotadi deb hisoblang. 
24

---

26 
8.8. Prujinali pistolet gorizontal sirtga mahkamlangan., uning stvoli gorizont bilan qandayrir burchak hosil 
qiladi. Qiyalik burchagini sozlash mumkin. O’q 7 m/s tezlik bilan uchib chiqla, uning ushish uzoqligini 
toping.
8.9. Bola 3.6 m uzunlikka sakrashi uchun, qanday minimal tezlik bilan sakrash kerak? 
8.10. Ikki abuturent bir-biriga to’p oshirib o’ynamoqda. Biridan ikkinchisiga to’p 2 s da yetib borgan bo’lsa, 
o’yyin davomida to’p qanday maksimal balandlikka ko’tarilgan? 
8.11. Tosh minora ustidan gorizontga 
burchak ostida 10 m/s boshlang’ich tezlik bilan otildi. Agar tosh 
2 s dan so’ng yerga urilgan bo’lsa, monoraning balandligini anqlang. 
8.12. Basketbolchi to’pni halqaga uloqtirdi. Otish paytida to’pning tezligi 8 m/s va gorizongta 
burchak 
ostida yo’nalgan. To’p 1 s dan so’ng halqaga tushgan bo’lsa, u qanday tezlik bilan tushgan? 
8.13. Jism gorizontga 
burchak ostida 10 m/s tezlik bilan otildi. Jismning harakat boshlangandan 1 s 
o’tgandagi ko’chishini toping.
8.14. Gorizontga 
burchak ostida otilagn jismning uchish vaqti 3 s bo’lsa, uning ushish uzoqligini toping. 
8.15. Gorizontga burchak ostida 20 m/s tezlik bilan otilgan jismning uchish vatqi 3 s bo’lsa, uning ushish 
uzoqligini toping. 
8.16. Tosh balandligi 30 m bo’lgan balkondan 20m/s tezli bilan gorizontga 
burchak ostida otildi. U 
qancha vaqtdan so’ng yerga uriladi?
8.17. Jism gorizontga 
burchak ostida 10 m/s tezlik bilan otildi. Trayektoriyasining eng yuqori 
nuqtasidagi egrilik radiusini qanday? 
Uchinchi daraja 
8.18. Jism gorizontga burchak ostida otilgan jismning boshlang’ich tezligi 10 m/s ga teng. Oradan 0.5 s 
o’tgandagi tezligi 7 m/s. Tosh boshlang’ich stxidan qanday balandlikka ko’tarilgan? 
8.19. Jismni ko’tarilish balandligi uchish uzoqligiga teng bo’lishi uchun, uni gorizontga qanday burchak 
ostida otish kerak?
8.20. Jism gorizontga 
burchak ostida 10 m/s tezlik bilan otilgan jism, qanch vatdan so’ng 1 m 
balandlikda bo’ladi? 
8.21. Nayza gorizontga
burchak ostida 40 m/s boshlang’ich tezlik bilan otildi. Qanday minimal 
vaqtda ko’tarilish balandligining yarmiga ko’tariladi? 
8.22. Tosh gorizontga burchak ostida 15 m/s tezlik bilan otilgan jismning uchish vaqtidagi maksimal tezlik 
minimal tezlikdan 2 marta katta bo’lsa, uning maksimal ko’tarilish balandligini aniqlang. 
8.23. Tosh gorizontga 
burchak ostida 10 m/s tezlik bilan otildi va yerga qaytib tushdi. Agar uchish
vaqtidagi maksimal tezlik minimal tezlikdan 2 marta katta bo’lsa, uning maksimal uchish uzoqligini 
aniqlang. 
8.24. Jism yer sirtidan gorizontga 
burchak ostida otilgandan 4 s o’tgach, tezligining vertikal 
proeksiyasi 10 m/s ga teng bo’ldi. Jismning otilish va yerga urilish nuqtalari orasidagi masofani aniqlang. 
25

---

27 
8.25. Tosh gorizontga
burchak ostida otilganda, ikki marta: otilganda 3 s va 5 s o’tib bir xil balandlikda 
bo’ldi. Toshning boshlang’ich tezligini va shu balandlikni toping.
8.26. 10 m/s boshlang’ich tezlik bilan gorizontga 
burchak ostida otilgan koptok, balandligi 3 m bo’lgan 
shiftga elastik urilib qaytgan bo’lsa qanday masofaga borib tushadi?
8.27. Tosh 2.1 m balandlikdan gorizontga
burchak ostida otilganda, otilish nuqtasidan 42 m 
gorizontal masofada yerga tushdi. Toshning boshlang’ich tezligi qanday bolgan? 
8.28. Handak qazish paytida 2 m chuqurlikdan 
burchak ostida 7 m/s tezlik bilan tuproq otiladi. Tuproq 
qanday gorizontal masofani bosib o’tadi? (Trigonnometrik funkiyalarni qiymatini taqribiy hisoblashdan 
foydalaning.) 
8.29. Gorizontga burchak ostida otilgan jismning maksimal ko’tarilish dalandligi ushish uzoqligidan 4 marta 
kichik. Jism qanday burchak ostida otilgan? 
8.30. Jismni 8 m/s tezlik bilan qanday burchaklar ostida otganimizda, u 3.2 m masofaga borib tushadi? 
8.31. Granata 10 m masofadagi 6 m balandlikdagi to’siqdan o’tib ketishi uchun, uni 2 m balandlikdan,
gorizontga
burchak ostida, qanday minimal tezlik bilan otish kerak?
8.32. Fudbolchi to’pni tepadi, shundan so’ng to’p ufqqa 
burchak ostida 13 m/s tezlik bilan uchadi. Agar 
zarba darvozadan 11 m masofada berilgan bo’lsa , gol bo’ladimi? Darvoza balandligi 2.2 m , darvozabon 
o’zini chap tomonga otgan.
8.33. Balandligi 8 m bo’lgan sport zalida koptokni 20 m/s tezlik bilan tepilganda qanday maksimal 
masofagacha borishi mumkin? Uchush vaqtida koptok shiftga tegmasligi kerak.
8.34. Snaryad zambarakdan 
burchak ostida 200 m/s tezlik bilan uchib chiqadi. Qanday minimal vaqtdan 
so’ng tezlik vektori gorizont bilan 
burchak hosil qiladi? 
8.35. Jism gorizontga 
burchak ostida 20 m/s boshlang’ich tezlik bilan otildi. Gorizontal esayotgan 
shamol bu jismga doimiy 2 m/s
2
tezlanish beradi. Jismning eng katta va eng kichik uchish uzoqligini toping. 
8.36. Jism gorizontga 
burchak ostida otildi. Urilish paytidagi taryektoriyasining egrilik radiusi 4 m 
bo’lsa, jismning maksimal ko’tarilish balandligini aniqlang.
8.37. Qurbaqaning maksimal sakrash oralig’i 0.6 m ga teng. Agar ikkala holda ham sakrashdagi 
boshlang’ich tezlik bir xil bo’lsa, qurbaqa qanday maksimal balandlikka sakrab chiqa oladi? 
8.38. Ikki jismbir nuqtadan gorizontga 
burchak ostida otildi. Ular bir joyga tushghan bo’lsa, 
bopshlang’ich tezliklari nisbatini toping. 
8.39. Sharcha yer sirtidan gorizontga 
burchak ostida 12 m/s tezlik bilan otilgan jism borib tushgan 
masofaga borib tushishi uchun, sharchani huddi shunday boshlang’ich tezlik bilan qanday balandlikdan 
gorizontal otish kerak?
8.40. Qandaydir balandlikdan ikki jism bir vaqtda, bir nuqtadan, vertikalga nisbatan 
burchak ostida biri 
yuqoriga, ikkinchisi pastga bir xil 20 m/s boshlang’ich tezlik bilan otildi. 2 s dan so’ng ularning 
balandliklari orasidagi farqni toping. 
26

---

28 
To’rtinchi daraja 
8.41. Barmoq bilan berkitilgan shlanga uchidan gorizontga 
burchak ostida, bir xil 5 m/s tezlikda suv 
oqimi otilib chiqmoqda. Oqimlar qanday gorizontal masofada kesishadi? 
8.42. Tosh kodinata boshidan 14 m/s tezlik bilan otildi. U
bo’lgan nuqtaga tushishi uchun 
gorizontga qanday burchak ostida otish kerak? Erkin tushish tezlanishini 9.8 m/s
2
deb oling. 
8.43. Shlanga uchidan gorizontga 
burchak ostida 15 m/s tezlikda suv oqimi otilib chiqmoqda. 
Shlangning kesim yuzasi 4 sm
2
bo’lsa, havodagi suv massasini aniqlang.
8.44. Kamondan otilgan o’qning maksimal uchish uzoqligi 150. Agar shu kamondan 5 m balandlikdan o’q 
uzilsa, qanday masofaga borib tushadi? Kamonchining bo’yini hisobga olmang. 
8.45. 20 m balandlikdan po’lat sharcha erkin tushmoqda. Sharcha 1 s dan so’ng gorizontga 
burchak 
ostida o’rnatilgan to’siqqa elstik uriladi. Urilishdan so’ng u yer sirtidan qanday balandlikka ko’tariladi? 
8.46. Gorizont bilan 
burchak hosil qilgan qiya tekislikdan tekislikka nisbatan 
burchak ostida 
otiladi. U otilish nuqtasidan 10 m masofada tekislikka urilishi uchun, uni qanday boshlang’ich tezlik bilan 
otish kerak?
8.47. Kichik sharcha yuqoridan qiya tekislikka tushadi va unga elastik urilib qaytadi. Sharchaning harakat 
yo’nalishi tekislika ikkinchi marta urilgandan so’ng tekislik bilan qanday burchak hosil qiladi? Tekislikning 
qiyalik burchagi 
, tekislikka birinchi urilish vertikal pastga yo’nalgan va 1 m/s ga teng.
8.48. Nishon va zambarak bir-biridan 5 km masofad, bir satxda joylashgan. Zambarakdan 240 m/s tezlik 
bilan uchib chiqqan snaryad qanday minimal vaqtda nishonga uriladi?
8.49. O’t o’chiruvchi suv oqimini balandligi 20 m bo’lgan binoni tomiga yo’naltiradi. Agar suv oqimining 
maksimal ko’tarilish balandligi 30 m, shlangdan chiqish tezligi 25 m/s bo’lsa, suv oqimi o’t o’chiruvchidan 
qanday gorizontal masofada bino tomiga tushadi.
27

---

29 
9. Jismning aylana bo’ylab tekis harakati. 
Bririnchi daraja 
9.1. Bir tekis aylanadigan g’ildirak, 3 s da 150 marta aylandi. Aylanish davri va chastotasini toping. 
9.2. Soat strelkasining aylanish davri minut strelkasining aylanish davridan necha marta katta? 
9.3. Sekund strelkasining aylanish chastotasi, minut strelkasining chastotasidan necha marta katta? 
9.4. Devor soatning sekund strelkasi uzunligi 20 sm. Sterlka uchi raqamlarga nisbatan qanday tezlikda 
harakatlanadi? 
9.5. Diametri 40 sm bo’lgan silliqlash g’ildiragining ishchi yuzasi nuqtalarining tezligi 100 m/s bo’lsa,
silliqlash g’ildiragining aylanish chastotasini toping. 
9.6. Avtomobil yo’lning egrilik radiusi 50 m bo’lgan burilish qismida 10 m/s doimiy tezlikda 
harakatlanmoqda. Avtomobil tezlanishini toping. 
9.7. Kosmonavt radiusi 18 m bo’lgan sentrafugada mashg’ulot o’tkazmoqda. Kosmonavt qanday tezlikda 
harakatlanganda, uning markazga intilma tezlanishi 40.5 m/s
2
bo’ladi? 
9.8. Ikki jism turli radiusli aylanalar bo’ylab bir xil tezlikda harakatlanmoqda. Birinchi aylananing radiusi 
ikkinchisinikirad ikki marta katta. Ikkinchi jismning markazga intilma tezlanishi birinchisinikidan necha 
marta katta? 
9.9. Yer atrofida Oy
km radiusli orbita bo’ylab aylanadi. Agar Oy Yer atrofini 27.3 kunda bir 
marta to’liq aylanib chiqsa, uning markazga intilma tezlanishini aniqlang. 
9.10. Radiusi 2 m bo’lgan aylana bo’ylab tekis harakatlanayotgan jism uni 12.56 s da ikki marta aylandi. 
Jism tezlanishini aniqlang.
9.11. Soatning senund, minut va soat streklalarini burchakli tezligini aniqlang.
9.12. Poyezd uzunligi 600 m bo’lgan burilish qismini doimiy tezlikda harakatlanib 30 s da o’tdi. Agar 
yo’ling burulish qismidagi ekrilik radiusi 1000 m bo’lsa, poyezdning tezlanishini aniqlang. 
Ikkinchi daraja 
9.13.Aylana bo’ylab tekis harakat qilayotgan moddiy nuqta 5 s da to’liq aylandi. U 2 s da qanday burchakka 
buriladi? 
9.14. 100 m radiusli aylana bo’ylab 0.1 rad/s burchak tezlikda harakatlanayotgan velosipedchining 30 s da 
o’tgan yo’lini hisoblang. 
9.15. Kremilning Spaskaya minorasidagi soatning minut sterelkasining uzunligi 3.5 m. Strelkaning uchi bir 
daqiqada mecha metrga siljiydi?
9.16. Val minutiga 3000 marta aylanadi. Unga maxkamlangan 40 sm radiusli skivning chetki nuqlalarining 
chiziqli tezligini toping.
28

---

30 
9.17. Velosipedchi 8 m/s tezlikda harakatlanmoqda. G’ildiragining radiusi 70 sm bo’lsa, 1 minutda necha 
marta to’liq aylanadi? 
9.18. Ventilyator parraklarining burchak tezligi 20π rad/s. 10 minutdagi aylanishlar sonini toping.
9.19. Diametri 0.5 m bo’lgan barabanga tros maxkamlangan. Baraban tekis aylanishni boshlagandan 5 s 
o’tgan, unga 10 m tros o’raldi. Barabanning aylanish davri nimaga teng.
9.20. Shkiv 10 s da 40 marta aylanadi. Aylanish o’qidan qanday masofada joylashgan nuqtalar 10π m/s 
tezlik bilan harakatlanadi? 
9.21. Moddiy nuqta aylana bo’ylab o’zgarmas 50 m/s tezlik bilan harakatlanadi. Tezlik vektorining 
yo’nalishi 2 s da 
burchakka o’zgardi. Nuqtaning markazga intilma tezlanishini aniqlang. 
9.22. Sekund strelkasi 10 s da qanday burchakka buriladi (rad)? 
9.23.Soatning minut strelkasi uzunligi soat strelkasining uzunligidan 3 marta uzun. Minut strelkasi uchki 
nuqtasining chiziqli tezligi soat strelkasinikidan necha marta katta? 
9.24. Soatning minut strelkasi uzunligi sekund strelkasining uzunligidan 20 % uzun. Sekund strelkasi 
uchki nuqtasining chiziqli tezligi minut strelkasinikidan necha marta katta? 
9.25. Bir g’ildirak sekundiga 50 marta aylanadi. Ikkinchi g’ildirak 30 s da 500 marta aylanadi. Birinchi 
g’ildirakning burchak tezligi ikkinchi g’ildirakning burchak tezligidan necha marta katta? 
Uchinchi daraja 
9.26. Miltiqdan 50 ay/s tezlikda aylanayotga, diametri 20 sm bo’lgan yupqa devorli slindrga o’q uzildi. 
O’qning slindr ichidagi harakati davomida kirish tirqishi 1 sm ga siljigan bo’lsa, o’qning tezligini toping. 
O’q diametr bo’ylab otilgan.
9.27. Parma yordamida diametri 20 mm bo’lgan tirqish ochilmoqda. Parma ichki qirrasining tezligi 400 
mm/s va bir marta aylanganda 0.5 mm chuqurlikdagi burg’ulashni amalga oshirmoqda. Detalda 150 mm 
chuqurlikdagi teshik ochish uchun qancha vaqt kerak bo’ladi? 
9.28. Aylanayotgan g’ildirak chetki nuqtasining tezligi 0.5 m/s ga teng, bu nuqtadan aylanish o’qiga 4 sm 
yaqin bo’lgan nuqtaning tezligi 0.3 m/s bo’lsa, g’ildirak radiusini toping.
9.29. G’ildirak qanday burchak tezlik bilan aylanganda, chetki nuqtasining tezligi 0.5 m/s, bu nuqtadan 
aylanish o’qiga 4 sm yaqin bo’lgan nuqtaning tezligi 0.3 m/s bo’ladi?
9.30. Ikki shkiv tasmali uzatma yordamida bo’glangan. Yetaklivchi shkiv minutiga 600 marta aylanadi, 
yetaklanuvchi shkiv esa minutiga 3000 marta. Yetaklanuvchi g’ildirakning radiusi 10 sm bo’lsa, yetaklovchi 
shkivning radiusini toping. 
9.31. Velosiped g’ildiragining diametri 70 sm, yetaklovchi charhdagi tishlar soni 48 ta, yetaklanuvchi 
charhdagi tishlar soni 18 ta. Velosiped pidali 1 ayl/s chastora bilan tepilsa,velosiped qanday tezlikda 
harakatlanadi?
9.32. Yumaloq arraning diametri 600 mm. Diametri 300 mm bo’lgan, arra o’qiga o’rnatilgan shkiv
dvigatelga o’rnatilgan diametri 120 mm shkiv bilan tasmali nuzatma orqali aylantiriladi. 
Elektrodvigatelning aylanish chastitasi 3000 ayl/min bo’lsa, arra tishlari qanday tezlikda harakatlanadi? 
29

---

31 
To’rtinchi daraja 
9.33. Mushuk radiusi 5 m bo’lgan aylana bo’ylab, sichqonni orqasidan 11 m/s tezlik bilan quvlaydi. Dastlab 
sichqon va mushuk orasidagi masofa aylana yoyining 
qismi uzunligiga teng bo’lgan paytda, sichqon 14 
m/s tezlik bilan yugura boshladi. Qancha vaqtdan so’ng sichqon mushukdan aylananing yarniga teng 
masofaga uzoqlashadi? 
9.34. Radiusi 20 sm bo’lgan slindr ikki paralel va tezliklari
m/s va 
m/s bo’lgan yog’ich 
orasida joylashgan(15-rasm). Sprpanish yo’q. Slindr qanday burchak tezlik bilan aylanadi? 
9.35. Hozir soat 
bo’ldi. Qanday minimal vaqtdan so’ng minut va soat strelkalari qarama qarshi 
tomonlarga yo’nalgan bo’ladi? 
9.36. Ikki moddiy nuqta aylana bo’ylab, aylananing bir nuqtasidan qarama-qarshi tomonga bir vaqtda 
harakat boshladi. Birinchi nuqtaning aylanish davri 3 s, ikkinchisini aylanish davri 6 s bo’lsa, ular qancha 
vaqtdan so’ng uchrashadi? 
9.37. Ikki moddiy nuqta radiuslari 5 sm va 10 sm bo’lgan konsentrik aylanalar bo’ylab , bir xil 0.5 m/s 
o’zgarmas tezlik bilan harakat boshladi. Agar ular boshlang’ich vaqtda bitta radiusda joylashgan bo’lsalar 
(16-rasm), harakat boshlagandan 1 minut o’tgach tezlanishlari orasidgi burchakni toping.
9.38. M va K nuqtalar aylana bo’ylab doimiy 0.2 rad/s va 0.3 rad/s burchak tezliklar bilan harakat boshladi 
(17-rasm). Qaysi vaqt momentida ular uchrashadi? 
15-rasm 16-rasm 17-rasm 
30

---

32 
Dinamika 
10. Nyutonning ikkinchi qonuni. 
Birinchi daraja 
10.1.
Massasi 6 t bo’lgan samolyot dvigatelining tortish kuchi 9 kN bo’lsa, u uchish paytida qanday 
tezlanish bilan harakatlanadi? Qarshilik kuchini hisobga olmang. 
10.2.
Massasi 2 t bo’lgan avtomobil yo’lning to’g’ri qismida arqon yoydamida 0.5 
tezlanish bilan 
tortib ketilmoqda. Avtomobilga tezlanish berayotgan kuchni aniqlang. 
10.3.
Jism 8 N kuch ta’sirida 2 
tezlanish bilanharakatlanmoqda. Jismning massasini aniqlang. 
10.4.
Avtomobilning tezligi 
qonuniyat bo’yicha o’zgarmoqda. Agar avtomobil massasi 1 t 
bo’lsa, unga ta’sir qiluvchi natijaviy kuchni toping.
10.5.
2 kN kuch ta’sir qilayotgan jismning harakat tenglamasi 
ko’rinishida. Jismning 
massasi nimaga teng? 
10.6.
18-rasmda jimga tasir etuvchi natijaviy kuchning massasiga bog’liqlik grafigi berilgan. Grafikdan 
foydalanib. Jism tezlanishini aniqlang. 
10.7.
Qandaydir kuch massasi 4 kg bo’lgan jismga 
tezlanish beradi. Bu kuch 10 kg massali jismga 
qanday tezlanish beradi?
10.8.
Jism 12 N kuch ta’sirida 1 
tezlanish oladi. Bu jisnga 0.2 
tezlanish berish uchun qanday 
kuch qo’yish kerak? 
Ikkinchi daraja 
10.9.
Massasi 800 kg bo’gan yukni 9 kN kuchga bardosh bera oladigan arqon yordamida, qanday 
maksimal tezlanish bilan ko’tarish mumkin? 
10.10.
Massasi 6 kg bo’lgan jism 20 N o’zgarmas kuch ta’sirida harakat boshladi. U 3 s dan so’ng qanday 
tezlikka erishadi? 
10.11.
Massasi 500 t bo’gan poyezd 0.1 MN kuch ta’sirida tormozlanib 1 minutda to’xtadi. Poyezd 
tormozlanish boshlanishida qanday tezlikka ega bo’lgan? 
10.12.
Massasi 20 kg bo’lgan jism qandaydir kuch ta’sirida o’z tezligini 5 m/s dan 15 m/s gacha oshirdi.
Jismga ta’sir qiluvchi kuchning qiymatini aniqlang. 
10.13.
19- rasmda balkondan tashlab yuborilgan, massasi 2.5 g bo’lgan tenis to’pchasi tezligining vaqtga 
bog’lanish grafigi keltirilgan. Grafikdan foydalanib, to’pchaga ta’sir qilunchi natijaviy (teng ta’sir etuvchi) 
kuchni aniqlang. 
31

---

33 
10.14.
Massasi 10 kg bo’lgan aravachaga 40 N kuch a’sir eta boshladi. U 1 s da qancha yo’l yuradi? 
Qarshilik kuchini hisobga olmang.
10.15.
Massasi 6 kg bo’lgan jism o’zgarmas kuch ta’sirida harakat boshladi. Jism harakatining birinchi 
sekundida 15 m yo’l yurgan bo’lsa, unga ta’sir etuvchi kuchni toping.
18- rasm 19- rasm 
10.16.
Massasi 2 kg bo’lgan jism tezligi 40 N kuch ta’sirida 2 m/s ga ortgan bo’lsa, kuch qancha vaqt ta’sir 
etgan?
10.17.
Massasi 22 kg bo’lgan snaryad, stvolining uzunligi 4.5 m bo’lgan zambarakdan 900 m/ s tezlikda 
uchib chiqdi. Porox gazining o’rtacha bosim kuchini xisoblang.
10.18.
Massasi 2 t bo’lgan, 36 km/h tezlik bilan harakatlanayotgan avtomobil tormozlanish natijasida 25 m 
yo’l o’tib to’xtadi. Tormozlovchi kuchni aniqlang. 
10.19.
Gorizontal silliq sirtda joylashgan massasi 10 kb o’lgan jismga 40 N kuch 
burchak ostida ta’sir 
qiladi. Jism tezlanishini aniqlang.
10.20.
Massasi 4000 t bo’lgan, 36 km/h tezlikda harakatlanayotgan poyezd, svetafor yonidan o’tayotganda 
tormozlana boshladi. Tormozlovchi kuch doimiy va 20 kN ga teng. Poyezd tormozlanish boshlangandan 1 
minutdan so’ng vetafordan qanday masofada bo’ladi?
10.21.
Massasi 4 t bo’lgan yuk mashinasi 0.3 
tezlanish bilan harakatlana boshlaydi. Yuk ortilgandan 
so’ng o’sha torrish kuchida 0.2 
tezlanish bilan jotidan qo’zg’aladi. Mashinaga qancha yuk ortilgan? 
Qarshilik kuchini hisobga olmang. 
10.22.
Massasi 10 t bo’lgan trolleybus joyidan qo’zg’alib, 50 m masofada 10 m/s tezlika erishdi. 
Dvigatelining tortish kuchi 14 kN bo’lsa, ishqalanish kuchini aniqlang.
10.23.
Massasi 3 kg bo’lgan jism havoda 8 
tezlanish bilan tushadi. Havoning qarshilik kuchini 
aniqlang.
10.24.
Massasi 0.1 kg bo’lgan jism 40 m/s tezlik bilan vertikal yuqoriga otilganda, 2.5 s dan so’ng maksimal 
balandlikka ko’tarildi. Havoning o’rtacha qarshilik kuchini aniqlang. 
10.25.
Massasi 60 kg bolgan parashyutchi havo sharidan sakradi va 30 m/s tezlikda parashyutni ochdi. 
Agar xavoning o’rtacha qarshilik kuchi 650 N bo’lsa, qancha vaqtdan so’ning uning tezligi 5 m/s gacha 
kamayadi?
32

---

34 
10.26.
Parashyutchi tezligi 55 m/s ga yetganda parashyutni ochdi, shundan so’ng 2 s ichida tezligi 2 m/s 
gacha pasaydi. Agar parashyutchining massasi 80 kg bo’lsa, parashyutga ta’sir qiluvchi xavoning o’rtacha 
qarshilik kuchini toping. 
10.27.
Massasi 1 kg bo’lgan yukni 20 N kuchga bardosh bera oladigan ip yordamida 1 s ichida qanday 
maksimal balandlikka ko’tarish mumkin(ip uzilmasdan)? 
10.28.
Massasi 400 g bo’lgan brusok dinamometrga maxkamlangan xolda gorizontal yo’nalishda tesik 
tortilganda, dinamometr 1 N ni ko’rsatdi. Brusok shu sirtda tezlanish bilan tortilganda dinamometr 2 N ni 
ko’rsatdi. Tezlanish qanday bo’lgan?
Uchinchi daraja 
10.29.
Gisrizontal sirtda tinch turgan jismga 10 N kuch, 10 s davomida tasir qildi. Kuch ta’siri
to’xtatilgandan so’ng jism 20 s da harakatdan to’xtadi. Ishqalanish kuchini aniqlang.
10.30.
4 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan 200 g massali kichik jismga o’zgarmas 2 N kuch 0.3 s 
davomida ta’sir qildi. Kuch yo’nalishi dastlabki haraklat yo’nalishiga perpendikuliyar yo’nalgan. Jism tezligi
kuch ta’siri to’xtatilgandan so’ng qanday bo’lgan? 
10.31.
Qum bilan to’ldirilgan, gorizontal tekislikda harakatlanayotgan aravaga, uning tezligi bilan birxil 
yo’nalgan, 35 N doimiy kuch ta’sir qiladi. Aravacha ostida joylashgan teshikdan 0.5 kg/s tezlikda qum 
to’kiladi. Agar boshlang’ich vaqt momentida aravachaning qum bilan birgalikdagi massasi 100 kg bo’lsa, 1 
minutdan so’ng arava qanday tezlanish bilan harakatlanadi? Ishqalanishni hisobga olmang.
10.32.
Qandaydir kuch 3 kg massali jismga 
tezlanish beradi, 2 kg massali jismga esa
tezlanish 
beradi. Bu kuch qanday massali jismga 
tezlanish beradi?
10.33.
Ipga yuk osilgan xolda tinch turibdi. Yukni ip yordamida qanday tezlakish bilan ko’targanimizga 
ipdagi taranglik kuchi ikki marta ortadi?
10.34.
Arqon yordamida qandaydir tezlanish bilan 110 kg massali yukni vertikal yuqoriga ko’tarish 
mumkin va huddi shuunday tezlanish bilan 690 kg massali yukni pastga tushirish mumkin. Bu arqon 
yordamida qanday massali yukni tekis ko’tarish mumkin? 
To’rtinchi daraja 
10.35.
Yuqoriga tik otilgan jism otilish nuqtasiga qaytib tushdi. Jism massasi 0.5 kg , qarshilik kuchi 3 N ga 
teng bo’lsa, tushish va ko’tarilish vaqtlari orasidagi munosabatni aniqlang.
10.36.
45 m/s tezlik bilan yuqoriga tik otilgan jismga ta’sir qiluvchi havoning o’rtacha qarshilik kuchi
og’irlik kuchining 
qismiga teng bo’lsa, jism qancha vaqtdan so’ng yerga qaytib tushadi? 
10.37.
Ikki baliqchi qayiqni qirg’oqqa unga o’zgarmas kuch bilan ta’sir etib tortadi. Agar birinchi baliqchi
o’zi tortsa, qayiq qirg’iqqa 0.3 m/s tezlik bilan yetib keladi, ikkinchi baliqchi o’zi tortsa-qayiq qirg’iqqa 0.4 
m/s tezlik blan yetib keladi. Ular qayiqni birgalikda tortsa, qayiq qirg’oqqa qanday tezlik bilan yetib keladi? 
Suvning qarshiligini xisobga olmang. Barcha hollarda qayiq kuch yo’nalishida bir xil yo’l yuradi. 
33

---

35 
10.38.
Gorizontal sirtda turgan jismga 
burchak ostida yo’nalgan tekis otrib boruvchi kuch ta’sir qiladi. 
Jismning sirtdan ajralish momentidagi tezlanishini aniqlang.
10.39.
Avtomobil joyidan 2 
tezlanish bilan qo’zg’aladi. Tezligi 50 km/h ga yetganda tezlanishi 1 
bo’ldi. Agar qarshilik kuchi tezlikka proporsional bo’lsa, avtomobil qanday doimiy tezlikka erishadi. 
Avtomobil dvigatelining tortish kuchi o’zgarmas deb hisoblang.
11.
Butun olam tortishish qonuni. Suniy yo’ldoshlar harakati. 
Birinchi daraja 
11.1.
Yerning massasi 
kg, Oyning massasi 
kg, Ularning markazlari orasidagi masofa 
384 000 km. Yer va Oy orasidagi tortishish kuchini aniqlang.
11.2.
Ikkita sharcha bir-biridan 1 m masofada 
N kuch bilan tortishadi. Birinchi sharning 
massasi 10 kg. Ikkinchi shar massasini toping. 
11.3.
Oralaridagi masofa 1 km bo’lgan ikkita bir xil jismning o’zaro tortishish kuchi 1 N bo’lishi uchun, 
ularning massalari qanday bo’lishi kerak?
11.4.
Jism Yerga 20 N kuch bilan tortiladi. Bu jismning massasi qanday? 
11.5.
Qandaydir sayyorada 4 kg massali jismga 8 N og’irlik kuchi ta’sir qiladi. Bu ma’lumotdan 
sayoradagi erkin tushish tezlanishini aniqlang.
11.6.
Yerdagi og’irligi 700 N bo’lgan kosmonavtning Oydagi og’irligi qanday bo’ladi? Yerdagi erkin 
tushish tezlanishi 10 
, Oyda 
. 
11.7.
Yerda 120 kg masali toshni ko’tara oladigan sportchi, Oyda qanday massali toshni ko’tara oladi? 
Oyda erkin tushish tezlanishi Yerdagidan 6 marta kichik. 
11.8.
Mars sayyorasining massasi 
kg, radiusi 3400 km bo’lsa, Marsdagi erkin tushish 
tezlanishini aniqlang.
11.9.
Yes sirtidan ikkilangan Yer radiusiga teng balandlikda erkin tushish tezlanishi qanday ? Yerning 
massasi 
kg , radiusi 6400 km. 
11.10.
Yerning qutbiy radiusi 6370 km va qutbdagi erkin tushish tezlanishi 9.83 
bo’lsa, Yerning 
massasini toping.
34

---

36 
11.11.
Raketaga Yer sirtida ta’sir qiluvchi o’gi’lik kuchi va Yer radiusiga teng balandlikda ta’sir qiluvchi 
og’irlik kuchlarini taqqoslang.
11.12.
Qandaydir sayyoraning massasi Yer massasidan 8 marta katta, radiusi esa Yer radiusidan 2 marta 
katta. Bu sayyoradagi erkin tushish tezlanishi Yerdagidan qanday farq qiladi? 
Ikkinchi daraja 
11.13.
Qandaydir sayyoraning radiusi Yer radiusidan 
√ 
marta kichik, sirtidagi erkin tushish tezlanishi
esa Yer sirtidagidan 3 marta kichik. Bu sayyoraning massasi Yer massasidan necha marta kichik? 
11.14.
O’zaro ta’srirlashayotgan jismlardan birining massasi va ular orasidagi masofa 2 marta kamaytirilsa, 
ular orasidagi gavitatsong tortishish kuchi necha marta ortadi? 
11.15.
Yer sirtida turgan odam unga 750 N kuch bilan tortiladi. Odam radiusi Yer radiusidan 4 marta ,
massasi Yer massasidan 80 marta kichik bo’lgan sayyora sirtida joylashsa, unga qanday kuch bilan 
tortiladi? 
11.16.
Tomoni 50 sm bo’lgan kvadrat shakldagi plastinka, Yerga 50 N kuch bilan tortiladi. Agar uning 
qalinligi 4 mm bo’lsa, u qanday zichlikdagi materialdan tayyorlangan? 
11.17.
Bir xil materialdan toonlari 20 sm va 30 sm dan bo’lgan ikkita kubik tayyorlangan. Yer tomonidan
ikkinchi kubikka tasir qiluvchi og’irlik kuchi, birinchisiga tasir qiluvchi og’irlik kuchidan necha marta 
katta? 
11.18.
Alyuminiy va temirdan bir xil hajimli ikkita jism tayyorlandi. Agar temirning massasi 7.8 kg bo’lsa, 
alyuminiyga Yer tomonidan ta’sir qiluvchi tortish kuchini toping. 
11.19.
Bir-biriga tegib turgan ikkita bir xil sharlardan biri ikkinchisidan diametriga teng masofaga 
uzoqlashtirilsa, ular orasidagi tortishish kuchi necha marta kamayadi? 
11.20.
Radiuslari 20 sm va 80 sm bo’lgan, bir-biriga tegib turgan ikkita sharlardan biri ikkinchisidan 100 sm 
ga teng masofaga uzoqlashtirilsa, ular orasidagi tortishish kuchi necha marta kamayadi? 
11.21.
Agar jism Yer sirtidan Yer radiusidan 3 marta katta masofaga uzoqlashtirilsa, massasi 2 kg bo’lgan 
jism va Yer orasidagi o’zaro tortishish kuchi qanday bo’ladi? Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi 10 m/s
2
. 
11.22.
Yer sirtidan 100 km balandlikda joylahsgan, massasi 1 t bo’lgan jismga ta’sir qiluvchi og’irlik 
kuchini aniqlang. Yer radiusi 6400 km, Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi 9.8 m/s
2
. 
11.23.
Oy sirtidagi birinchi kosmik tezlikni hisoblang. Oy radiusi 1760 km, erkin tushish tezlanishi 1.6 
m/s
2
. 
11.24.
Oy sirtidagi birinchi kosmik tezlikni hisoblang. Oy radiusi 1760 km, erkin tushish tezlanishi Yer 
sirtidagidan 6 marta kichik. 
35

---

37 
11.25.
Massasi va radiusi Yer radiusidan 3 marta katta bo’lgan planeta sirtidagi birinchi kosmik tezlikni 
hisoblang. Yer radiusi 6400 km, Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi 10 m/s
2
. 
Uchinchi daraja 
11.26.
Qandaydir sayyoraning sirtidagi erkin tushish tezlanishi 12.2 m/s
2
, uning radiusi 8200 km. Bu 
sayyorada, sayyora radiusiga teng balandlikda doiraviy orbita bo’ylab harakatlanadigan suniy yo’ldoshning 
tezligini hisoblang.
11.27.
Yer sirtidan qanday balandlikda erkin tushish tezlanishi Yer sirtidagidan 16 marta kamayadi?
11.28.
Yer sirtidan qanday balandlikda erkin tushish tezlanishi 5 m/s
2
bo’lishini aniqlang. Yer radiusi 6400 
km, Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi 10 m/s
2
. 
11.29.
Veneraning o’rtacha zichligi 4900 kg/m
3
, planetaning radiusi 6200 km. Venera sirtidagi erkin 
tushish tezlanishini aniqlang. 
11.30.
Qandaydir planetaning zichligi Yer zichligiga teng, radiusi esa Yer radiusidan 2 marta kichik. Bu 
planeta sirtidagi erkin tushish tezlanishini aniqlang. Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi 10 m/s
2
. 
11.31.
Yer va Oy otrasidagi masofa 60 yer radiusiga teng, Oy massasi Yer massasidan 81 marta kichik. 
Ularning markazlarini tutashtiruvchi to’g’ri chiziqda (Yer markazidan qanday masofada) qaysi nuqtada 
jismga Yer va Oy tomonidan bir xil tortishish kuchi ta’sir qiladi? Yer radiusi 6400 km.
11.32.
Kosmik kema qandaydir planetada 13 000 km radiusli doiraviy orbita bo’ylab 10 km/s tezlik bilan 
aylanmoqda. Planetaning radiusi 10 000 km bo’lsa, bu planeta sirtidagi erkin tushish tezlanishini hisoblang.
11.33.
Qandaydir sayyoraning massasi Yer massasidan 4.5 marta katta, radiusi 2 marta katta. Bu planetadagi 
birinchi kosmik tezlik Yerdagidan necha marta katta? 
11.34.
Yer uchun birinchi kosmik tezlikdan ikki marta kichik tezlik bilan harakatlanayotgan suniy 
yo’ldoshning doiraviy orbitasi radiusini toping.Yerning radiusi 6400 km. 
11.35.
Suniy yo’ldosh planeta atrofida 
m radiusi doiraviy orbita bo’ylab, 40 km/s tezlikda 
harakatlanadi. Agar planetaning radiusi 
m bo’lsa, planeta zichligini toping.
11.36.
Yer suniy yo’ldoshi ekvatorda Yer sirtidagi nuqtadan doimo bir nuqtada ko’rinishi uchun, uning 
orbitasining (Geostatsionar orbita)radiusi qanday bo’lishi kerak? Yer massasi 
kg. 
11.37.
Oyning o’rtacha zichligi 3300 kg/m
3
bo’lsa, Oy sirti yaqinida aylanayotgan suniy yo’ldoshning 
aylanish davrini toping. 
11.38.
Neptun orbitasining radiusi Yer orbitasining radiusidan 30 marta katta. Neptunning Quyosh atrofida 
aylanish davrini toping(yil).
36

---

38 
To’rtinchi dataja 
11.39.
Jism radiusi Yer radiusidan 
qismga kichik, zichligi Yer zichligidan 10 % kam bo’lgan planeta 
sirtida boshlang’ich tezliksiz erkin tushishib, 3 s da qancha yo’l yuradi.
11.40.
Suniy yo’ldosh Yer sirtidan o’rtacha 1700 km balandlikda aylanadi. Uning aylanish davrini toping. 
Yer radiusi 6400 km, Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi 10 m/s
2
. 
11.41.
Suniy yo’ldosh bir sutkada Yer atrofini 14 marta aylanishi uchun, yo’ldosh ekvator tekisligidan 
qanday balandlikda aylanishi kerak? Yerning radiusi 6400 km, Yer sirtidagi erkin tushish tezlanishi 10 
m/s
2
, sutkaning davomiyligi 24 soat.
11.42.
Suniy yo’ldosh uchish balandligi orttirilganda, uning tezligi 7.79 km/s da 7.36 km/s gacha kamaydi. 
Yo’ldoshning aylanish davri necha sekund ortadi? Yerning massasi 
kg 
11.43.
Qandaydir planetaning ekvatorida jism og’irligi uning qutbidagidan ikki marta kichik. Bu sayoraning 
zichligi 3 g/sm
3
. Sayoraning o’z o’qi atrofida aylanish davrini toping. 
11.44.
Radiusi R bo’lgan qo’rg’oshin shardan uning sirtiga urinadigan va shar markazi orqali o’ytadigan 
sferik bo’shliq ochilgan. Qo’rg’oshin shar massasi M. Shar va bo’shliq markazlari orqali o’tuvchi to’g’ri 
chiziqda, shar markazidan d>R masofada joylashgan m massali jism qo’rg’oshin shar bilan qanday kuch 
bilan totrtishadi? 
12.
Jism og’irligi 
Birinchi daraja 
12.1.
Koptok Yerga tortilishi tufayli gorizontal tayanchga 5 N kuch bilan bosadi. Koptok massasi qancha? 
12.2.
Birinchi jism massasi 3 kg, ikkinchi jism massasi 6 kg. Ikkinchi jism og’irligi birinchi jismnikidan 
necha marta katta? 
12.3.
Qayroq toshning hajmi 150 
, zichligi 2200 
. Qayroqtosh og’irligini naiqlang. 
12.4.
Uchta jism vetrikal ipga ketma ket osilgan va Yerga 19.6 N, 39.2 N, 9.8 H kuchlar bilan tortiladi. 
Ularning umumiy og’irligini toping.
12.5.
Massasi 80 kg bo’lgan dada, 20 kg bo’lgan o’g’lini yelkasida ko’tarib turibdi. Dada yerni qanday 
kuch bilan bosadi? 
12.6.
Ikkita bir xil hajimli sharcha turli materialdan tayyorlangan: birinchisi-mis, ikkinchisi marmardan. 
Birinchi jism og’irligi ikkijchi jism og’irligidan necha marta katta? Mis zichligi 8900 
, marmar 
zichligi 2700 
. 
12.7.
Ko’tarma kran uzunligi 5 m , kesimi 0.01 
bo’lgan bir jinsli po’lat balkani gorizontal holatda,
tekis ko’tarmoqda. Balka trosga qanday kuch bilan ta’sir qiladi? Po’lat zichligi 7800 
. 
37

---

39 
12.8.
Marmar ustun balandligi 5 m , asosi 0.4 
. U yerga qanday kuch bilan bosadi? Marmar zichligi 
2700 
. 
12.9.
Har birining hajmi 50 
bo’lgan 40 ta temir yo’l sisternasida tashiladigan neftning og’itligi qancha? 
Neftning zichligi 800 
.
12.10.
Massasi 70 kg bo’lgan sportchi qo’lidagi tosh og’irligi 50 N. U yerga qanday kuch bilan bosadi? 
12.11.
10 litrlik bo’sh kanistirning og’irligi 12 N, uning benzin bilan to’ldirilgandagi og’irligi qancha 
bo’ladi? Benzinning zichligi 710 
.
Ikkinchi daraja 
12.12.
Liftdagi to’rtta yo’lovchining og’irligi 2400 N. Birinchisining massasi 50 kg, ikkinchisiniki 60 kg, 
uchinchisiniki 55 kg bo’lsa, to’rtinchi yo’lovchi massasi necha kg?
12.13.
Qirrasi 20 sm bo’lgan 10 ta layuminiy kubikning og’riligini toping. Alyuminiyning zichligi 2700 
. 
12.14.
Bo’sh kanistirning og’irligi 12 N, uning benzin quyilgandagi og’irligi 97.2 N bo’lsa, benzinning 
hajmini aniqlang. Benzinning zichligi 710 
.
12.15.
Har 100 km ga 10 litr benzin sarflaydigan avtomobilning og’irligi avtomobil 300 km yurganda 
qanchaga kamayadi? Benzinning zichligi 710 
. 
12.16.
Raketa Yerdan 15 
tezlanish bilan start oladi. Undagi 80 kg massali kosmonavtning og’irligi 
nimaga teng? 
12.17.
Massasi 150 kg bo’lgan yuk pastga harakatlanadigan lift kabinasi polida yotadi. Agar yuk lift poliga 
1800 N kuch bilan bossa, tezlanish moduli va yo’nalishini aniqlang. 
12.18.
Gorizontal silliq stol ustida turgan 2 kg massali jismga, gorizontga 
burchak ostida yuqoriga 
yo’nalgan 30 N kuch ta’sir qiladi. Jism stolga qanday kuch bilan bosadi? 
12.19.
Arqon og’irligi 2500 N dan katta bo’lmagan og’irlikdagi jismni ko’tara oladi. Bu arqon yordamida 
200 kg massali yukni qanday tezlanish bilan ko’tarilganda, u uziladi?
12.20.
Kosmonavtning og’irligi 4P bo’lishi uchun, kosmik kema qanday minimal tezlanish bilan 
harakatlanishi kerak? P-kosmonavtning tinch holatdagi og’irligi. 
12.21.
Jismning 2 
tezlanish bilan ko’tarilayotgandagi og’irligi, huddi shunday tezlanish bilan 
tushayotgandagi og’irligidan necha marta katta?
12.22.
Lift harakat boshida va to’xtash oldidan moduli bir xil tezlanishga ega bo’ladi. Liftda turgan 
odamning birinchi va ikkinchi holdagi og’irliklari 3 marta farq qilsa, lift tezlanishi nimaga teng? 
38

---

40 
12.23.
Lift ko’tarila boshlaganda, liftda turgan odamning og’irligi 10 % ortadi. Liftning tezlanishi nimaga 
teng? 
12.24.
Massasi 15 t bo’lgan yuk kemaning yukxonasiga tushiriladi. Yuk tezligining vaqtga bog’liqlik 
grafigi 20-rasmda keltirilgan. Jism og’irligini quyidagi vaqt oraliqlarida aniqlang: a) harakat boshidan 5-
sekundgacha; b) 6-s boshidan 12-s oxorigacha; c) 13-s boshidan 14-s oxirigacha.
12.25.
Massasi 75 kg bo’lgan yuk arqon yordamida, 15 m balandlikka 3 s da ko’tarildi. Agar yuk doimiy 
tezlanish bilan ko’tarilgan bo’lsa, yuk og’irligini toping.
20-rasm 
12.26.
Tinch xolatdagi g’irligi 2800 N bo’lgan paqir shahtaga tekis tezlanuvchan tushiriladi. U dastlabki 10 
sda 35 m yo’l o’tdi. Harakat davomida paqirning og’irligi qanday? 
12.27.
Dinamometrga yuk maxkamlangan. Dinamometr avval yuqoriga, so’ng pastga 6 
tezlanish 
bilan harakatlantirildi. Dinamometr ko’rsatishlarining farqi 24 N bo’lsa, yuk massasi nimaga teng. 
Dinamometr massasini hisobga olmang. 
12.28.
Liftda suvli idish joylashgan. Idishdagi suv sathi 1 m. Lift 2 
tezlanish blan ko’tarilganda idish 
tubidagi bosim qanday bo’ladi. Atmosfera bosimi 
Pa , suv zichligi 1000 kg/m
3
.
39

---

41 
21-rasm 
22-rasm 
13.
Elastiklik kuchi. Guk qonuni. 
Birinchi daraja 
13.1.
Biekrligi 100 N/m prujinani 3 sm ga cho’zish uchun qanday kuch qo’yish kerak? 
13.2.
5 N kuch ta’sirida 10 sm ga uzyadigan prujina bikrligini toping . 
13.3.
Dinamometrga yuk osilganda 2 N ni ko’rsatdi. Dinamometr prujinasining bikrligi 40 N/m bo’lsa, 
prujina qanchaga uzayisini toping. 
13.4.
Massasi 1 kg bo’lgan yuk ilinganda prujina 1 sm ga cho’zildi. Prujina bikrligini toping . 
13.5.
Bikrligi 40 N/m bo’lgan prujina 2.5 sm ga cho’zilishi uchun, unga qanday massali yuk ilish kerak? 
13.6.
Massasi 100 g bolgan sharcha birkligi 1 N/sm bo’lgan rezina shnurga osilgan. Shnur qanchaga 
uzayishini toping. 
13.7.
Deformatsiyalanmagan rujinaning uzunligi 20 sm, bikrligi 10 N/m. Prujina 1 N kuch ta’sirida 
cho’zilsa, uning uzunligi qanday bo’ladi? 
13.8.
Deformatsiyalanmagan rujinaning uzunligi 40 sm, bikrligi 20 N/m. 2 N kuch ta’sirida 
deformatsiyalangan prujinaning uzunligi qanday bo’ladi? 
Ikkinchi daraja 
13.9.
21-rasmda rezina shnur uzunligining unga qo’yilgan kuchga bog’liqlik grafigi keltirilgan. Grafikdan 
foydalanib, shurning bikrligini aniqlang . 
13.10.
22 –rasmda (1) po’lat va (2) mis simlar uzayishlarining fualra qo’yilgan kuchga bog’lanish grafiklari 
keltirilgan. Birinchi simning bikrligi ikkinchisinikidan necha marta katta. Simlarning boshlang’ich 
uzunliklari va diametrlari bir xil.
13.11.
Temiryo’l 
vagoni buferi prujinasini 2 sm ga siqish uchun 60 kN kuch kerak. Bu prujinani 5 sm ga siqish uchun qanday 
kuch kerak bo’ladi? 
40

---

42 
13.12.
Prujinani 4 sm ga cho’zish uchun, unga 8 N kuch qo’yish kerak. Bu prujinani 3 sm ga siqish uchun 
qanday kuch zarur bo’ladi? 
13.13.
Ikkita prujina birxil F kuch ta’sirida cho’zilmoqda. Birinchi prujinani bikrligi ikkinchisinikidan 1.5 
marta katta. Agar ikkinchi prujina 6 sm ga cho’zilgan bo’lsa, birinchi pujina qanchaga uzaygan? 
13.14.
Misdan yasalgan, o’lchamlari 10x8x5 sm bo’lgan brusok olilgan prujina qanday kuch ta’sirida 
cho’ziladi? Agar prujina 3.4 sm ga uzaygan bo’lsa, prujina bikrligini toping . 
13.15.
Dinamometr prujinasiga 0.1 kg massali yuk osilgan. Bunda prujina 2.5 sm ga cho’zilgan. Agar 
dinamometrga 0.4 kg massali yuk osilsa, prujina necha sm ga uzayadi? 
13.16.
Tezlanish bilan harakatlanayotgan lift shiftiga maxkamlangan 100 N/m bikrlikdagi prujinaga 100 g 
massali yuk osilgan. Prujinaning uzayishi 0.8 sm bo’lsa, lift tezlanishini aniqlang.
13.17.
Massasi 1 kg bo’lyan yuk bikriligi 100 N/m bo’lgan prujinaga maxkamlangan. Prujinaning 
cho’zilmagan holatdagi uzunligi 0.2 m. Prujina yuki bilan, yuqoriga yo’nalgan 5 
tezlanish bilan 
harakatlanayotgan lift kabinasiga joylashtirilsa, uzunligi qanday bo’ladi 
13.18.
Jism harakatsiz dinamometrga osilganda, uning prijinasini 1 sm ga cho’zadi. Dinamometr tezlanish 
bilan yuqoriga ko’tarilganda, dinamometr prujinasi 3 sm ga co’zildi. Yuk massasi 100 g bo’lsa, jism qanday 
tezlanish bilan harakat qilgan? 
Uchinchi daraja 
13.19.
Bikrliklari 300 N/m va 700 N/m bo’lgan ikkita prujina ketma-ket ulangan. Ularning umumiy 
bikrligini xisoblash formulasini keltirib chiqaring. Umumiy bikrlikni xisoblang.
13.20.
Bikrliklari 1000 N/m va 2000 N/m bo’lgan ikkita prujina ketma-ket ulangan va vertikal holatda 
maxkamlanib, 1 kg yuk osilgan. Ularning umumiy uzayishini aniqlang. 
13.21.
Sharcha devorlarga birliklari 
N/m va 
N/m bo’lgan prujinalar yordamida 
maxkamlangan va muvozanatda turibdi(23-rasm). Har bir devor asta sekinlik bilan sharchadan 1 sm ga 
uzoqlshtirildi. Sharcha boshlang’ich vaziyatiga nisbatan qanday masofaga siljydi? 
13.22.
Shiftga yengil prujina mahkamlangan, unga 100 g massali kichk sharcha, sharchaga yana bir yengil 
prujina, bu prujinaha ham 100 g massali sharcha osildi. Prujinalarning deformatsiyalanmagan holatdagi 
uzunliklari 10 sm va 20 sm, bikrliklari esa 200 N/m va 100 N/m ga teng. Shiftdan pastki sharchagacha 
bo’lgan masofani toping. 
23-rasm
41

---

43 
13.23.
Massalari 0.2 kg dan bo’lgan ikkita bir xil yuk bikrligi 230 N/m bo’lgan prujina orqali bog’langan. 
Yuklardan biriga 4.6 N yuqoriga yo’nalgan kuch qo’yilsa, prujina qancha uzayadi?
13.24.
Bir xil massali ikkita bikrligi 200 N/m bo’lgan prujina orqali bog’langan. Jismlar gorizontal silliq 
sirtda joylashgan. Jismlardan biriga 20 N gorizontal yo’nalgan kuch qo’yilsa, prujina qanchaga uzayadi? 
13.25.
Dinamometr prujinasi 1 N kuch ta’sirida 2 mm ga cho’ziladi. Dinamometrga mis sharcha ilinganda 
prujina uzayishi 5 mm bo’ldi. Sharchaning hajmini aniqlang. Misning zichligi 8900 
. 
13.26.
Yuk mashinasi massasi 2 t bo’lgan yengil avtomobilni tros orqali tekis tezlanuvchan tortib, 50 s da 
400 m yo’l yurdi. Avtomobillarni bog’lovchi trosning bikrligi 
N/m bo’lsa, uning uzayishini toping. 
Ishqalanishni hisobga olmang.
13.27.
Massasi 1 kg bo’lgan yuk rezina shnur yordamida vertikal yuqoriga ko’tarila boshladi. Yuk 2 s 
davomida 5 m balandlikka tekis tezlanuvchan ko’tarildi. Shnurning elastiklik koeffisenti 400 N/m bo’lsa, 
uning uzayishini toping. Deformatsiyani elastik deb hisoblang. Snurning massasini va muhit qarshiligini 
hisobga olmang. 
13.28.
Vertikal joylashgan ikkita yukni birlashtiradi. Yuqoridagi yuk 2 kg, pastdagi yuk 3 kg. Agar sistema 
yuqoridagi yuk orqali osib qo’yilsa, prujina uzunligi 10 sm bo’ladi. Sistema pastki yuk orqali tayanchga 
qo’yilsa, prujina uzunligi 4 sm bo’ladi. Prujinaning deformatsiyalanmagan holatdagi uzunligini toping. 
13.29.
Taglikda turgan 500 g masali yuk birkrligi 100 N/m bo’lgan prujina yordamida shiftga bog’langan.
Taglik
tezlanish bilan tusha boshladi. Oradan qancha vaqt o’tib, sharcha taglikdan ajraladi? 
Boshlang’ich paytdaprujina deformatsiyalanmagan.
14.
Ishqalanish kuchi. 
Ikkinchi daraja 
14.1. Massasi 2 T bo`lgan avtomobil gorizontal yo`l bo’ylab tekis harakat qilmoqda. Agar ishqalanish 
koeffitsiyenti 0,02 bo`lsa, avtomobilning tortish kuchini toping. 
14.2. Massasi 2 kg bo`lgan brusokni gorizontal sirt bo`ylab, gorizontal yo`nalgan 1 N kuch ta`sirida bir tekis 
tortilmoqda. Ishqalanish koeffitsiyentini toping. 
14.3. Klyushkadan berilgan zarbdan so`ng shayba muz sirt bo`ylab 3 m/s
2 
tezlanish bilan sirpana boshladi. 
Shayba va muz sirti orasidagi ishqalanish koeffitsiyenti topilsin. 
14.4. Massasi 2 kg bo`lgan jism gorizontal kuch ta`sirida, gorizontal sirt bo`ylab 2 m/s
2
tezlanish bilan 
harakatlanadi. Agar jism va sirt orasidagi ishqalanish koeffitsiyenti 0.2 bo`lsa, bu kuchni aniqlang. 
14.5. Chana yuki bilan gorizontal yo`l bo`ylab 500 N tortuvchi kuch ta`sirida bir tekis ko`chishi uchun 
qanday maksimal massaga ega bo`lishi kerak? Ishqalanish koeffitsiyenti 0.1. 
14.6. Sostavni tortib borayotgan elektrovoz 350 kN tortish kuchiga ega bo`lib, 0.1 m/s
2
tezlanish bilan 
harakatlanishi uchun sostavning massasi qanday bo`lishi kerak? 
42

---

44 
14.7. Gorizontal sirtda joylashgan massasi 10 kg bo`lgan brusokka gorizontal yonalgan 15 N kuch qo`yilgan. 
Agar ishqalanish koeffitsiyenti 0.1 bo`lsa, jismning tezlanishini aniqlang.
14.8. Massasi 3 kg bo`lgan brusok 3.6 N kuch ta`sirida 0.2 m/s
2
tezlanish olsa, brusok va gorizontal sirt 
orasidagi ishqalanish koeffitsiyentini aniqlang. 
14.9. Notekis gorizontal sirtda yotgan massasi 2 kg bo`lgan brusokka gorizontal yo`nalgan 11 N kuch ta`sir 
etganda, u 3 m/s
2
tezlanish bilan harakatga keldi. Brusokni o`rnidan qo`zg`atish uchun uchun brusokka 
qanday minimal gorizontal kuch ta`sir qilishi kerak? 
14.10. Massasi 4 kg bo`lgan jismni gorizontal sirt bo`ylab unga parallel joylashgan prujina yordamida bir 
tekis tortilmoqda. Agar prujina 0,8 sm ga cho`zilgan bo`lsa, uning bikrligi aniqlansin. Ishqalanish 
koeffitsiyenti 0,4 ga teng. 
14.11. O`quvchi dinamometr yordamida massasi 200 g bo`lgan yog`och brusokni gorizontal joylashgan 
doska bo`ylab bir tekis harakatlantira boshladi. Agar bikrligi 40 kN/m bo`lgan dinamometr prujinasi 
ko`chish paytida 1,5 sm ga cho`zilgan bo`lsa, ishqalanish koeffitsiyenti aniqlansin. 
14.12.
Massasi 2 kg bo’lgan yog’och brusok bikrligi 200 N/m bo’lgan prujina yordamida 1 m/s
2
tezlanish 
biolan tortib ketilmoqda. Ishqalanish koeffisenti 0.3 ga teng. Prujinaning uzayishini toping. 
14.13.
Massasi 50 kg bo’lgan brusok 100 N kuch bilan vetrikal devorga siqilgan. Brusokni vertikal yuqoriga 
tekis tortish uchun qanday kuch kerak? Devor va brusok orasidagi ishqalanish koeffisenti 0.3 ga teng.
14.14.
Massasi 0.3 kg bo’lgan brusok vetrikal devorga perpendikuliyar yo’nalgan 3 N kuch bilan siqilgan. 
Devor va brusok orasidagi ishqalanish koeffisenti 0.8 ga teng. Brusok tezlanishini aniqlang.
14.15.
Massasi 50 g bo’lgan magnit vertikal temir ustunga yopishtirilgan. Magnitni vertikal pastga tekis 
sirpantirish uchun pastga yo’nalgan 2 N kuch kerak bo’ldi. Magnitni yuqoriga tekis tortish uchun qanday 
minimal kuch qo’yish kerak? 
14.16.
Ikki bola massasi 60 kg bo’lgan yashikni jooyidan surishga harakat qilyabdi, ular o’zaro 
perpendikuliyar yo’nalishda yashikni itarmoqda. Ulardan biri 240 N kuch qo’ygan. Yashik joyidan siljishi 
uchun ikkinchi bola unga qanday kuch qo’yishi kerak? Ishqalanish koeffisenti 0.5. 
14.17.
Massasi 10 kg bo’lgan jism gorizontga 30
0
burchak ostida yo’nalgan 50 N kuch ta’sirida gorizontal 
tekislikda harakatlanadi. Ishqalanish koeffisenti 0.2 bo’lsa, jismga ta’sir qiluvchi ishqalanish kuchini 
aniqlang.
14.18.
Massasi 1 kg bo’lgan jism gorizontal sirtda yotibdi, unga gorizontga 30
0
burchak ostida yo’nalgan 
kuch ta’sir qiladi. Bu kuchning qanday minimal qiymatida jism joyidan qo’zg’aladi? Ishqalanish koeffisenti 
0.5 . 
14.19.
Massasi 1 kg bo’lgan jism gorizontga 30
0
burchak ostida yo’nalgan 10 N kuch ta’sirida gorizontal 
tekislikda harakatlanadi. Ishqalanish koeffisenti 0.6 bo’lsa, jism tezlanishini aniqlang. 
14.20.
Yo’l nazoratchisi tormozlanish yo’li 40 m ekanligini aniqladi. G’ildirak va asfalt orasidagi 
ishqalanish koeffisenti 0.5 bo’lsa, avtomobil tezligi qanday bo’lgan? 
43

---

45 
14.21.
Jism 12 N gorizontal kuch ta’sirida 
qonun bo’yicha harakatlanadi. Ishqalanish 
koeffisenti 0.1 bo’lsa, jism massasini aniqlang. 
14.22.
Poyezdning massasi 3000 t. Ishqalanish koeffisenti 0.02. Poyezd 2 daqiqa ichida 60 km/h tezlikka 
erishishi uchun lokomotivning tortish kuchi qanday bo’lishi kerak? 
14.23.
Massasi 40 kg bola chang’ida tog’dan sirpanib tushib, gorizontal sirtda 10 da 20 m yo’l o’tib to’xtadi. 
Ishqalanish kuchi va ishqalanish koeffisentini aniqlang.
Uchinchi daraja 
14.24.
Massasi 2.8 kg bo’lgan brusok vertikal devorga α burchak ostida yo’nalgan 70 N kuch yordamida 
devor bo’ylab yuqoriga surilmoqda. Brusokning tezlanishini toping. Ishqalanish koeffisentini 0.4 , sin α=0.6 
ga teng.
14.25.
Gorizontal sirtda tinch turgan jismga 10 s davomida 5 N gorizontal yo’nalgan kuch ta’sir ettirildi. 
Kuch ta’siri to’xtatilgandan so’ng jism to’xtaguncha 40 s harakatlandi. Ishqalanish kuchini aniqlang, uni 
butun yo’l davomida o’zgarmas deb hisoblang.
14.26.
Gorizontal sirtda tinch turgan 5 kg massali jismga 10 s davomida 20 N gorizontal yo’nalgan kuch 
ta’sir ettirildi. Kuch ta’siri to’xtatilgandan so’ng qancha vaqt o’gach jism harakatdan to’xtaydi. Ishqalanish 
koeffisentini 0.1 ga teng.
14.27.
Gorizontal sirtda tinch turgan 2 kg massali jismga 3 s davomida 10 N gorizontal yo’nalgan kuch 
ta’sir ettirildi. Jism butun harakat davomida to’xtaguncha qancha yo’l yuradi . Ishqalanish koeffisentini 0.2 
ga teng. 
14.28.
Massasi 20 kg bo’lgan ogrizontal sirtda yotgan jismga 120 N kuch ta’sir qiladi. Kuch gorizontga 
nisbatan 60
0
burchak ostida ta’sir etsa jism tekis harakatlanadi. Bu kuch gorizontga nisbatan 30
0
burchak 
ostida ta’sir etsa jism qanday tezlanish bilan harakatlanadi? 
To’rtinchi daraja 
14.29.
Massasi 2 kg bo’lgan chana arqon yordamida gorizontal yo’nalgan 32.56 N kuch bilan tortilmoqda. 
Chanada 20 kg massali bola o’tiribdi. Bolaga ta’sir qiluvchi ishqalanish kuchini aniqlang. Qor va chana 
orasidagi ishqalanish koeffisenti 0.1. 
14.30.
Chana gorizontga 
burchak ostida yo’nalgan F kuch bilan tortildi. Boshqa safar huddi shunday 
kattalikdagi kuch bilan gorizontal yo’nalishda tortildi (24-rasm). Ikkala holda ham chana gorizontal yo’lda 
tezlashib, bir xil vaqtda bir xil tezlikka erishdi. Ishqalanish koeffisentini aniqlang.
14.31.
Chanani gorizontal yo’lda tekis tortish uchun, gorizontga 
burchak ostida yo’nalgan 490 N,
gorizontga 
burchak ostida yo’nalgan 330 N kuch zarur bo’ladi. Chana massasini aniqlang. Chana va 
yo’l orasidagi ishqalanish koeffisenti ma’lum emas. 
44

---

46 
24-rasm 
15.
Qiya tekislik. 
Ikkinchi daraja.