Ismailova zuxra karabayevna

o ‘qitish,
«didchol» — 
o ‘rgatuvchi)
pedagogika fanining asosiy qismi bo‘lib, u ta’lim jarayonining 
umumiy qonuniyatlarini o‘rganadi.
2. Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalarida 
tashkil etiladigan ta’lim (ma’lumot) mazmuni komil inson va 
malakali mutaxassisni tayyorlash jarayoni mazmuni bilan belgila- 
nadi. M a’lumot mazmuni yuqorida qayd etilgan g‘oyani o‘zida 
aks ettiruvchi davlat ta’lim standarti, o‘quv rejasi, o‘quv dastur­
lari va darsliklar hamda o‘quv qo‘llanmalari mohiyatida aks etadi.
5.2. TA’LIMNING QONUNIYAT VA TAMOYILLARI
(PRINSIPLARI)
Uzluksiz ta’lim tizimi o‘quv ta’lim-tarbiya jarayonining bar­
cha bosqichlarini o‘zida qamrab oladi hamda har tomonlama 
yetuk, barkamol avlodni voyaga yetkazish uchun shart-sharoitlar 
yaratadi. Shu sababli mamlakatimizda kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi asosida uzluksiz ta’limni tashkil etish va rivojlantirishning 
asosiy tamoyillari (prinsiplari) belgilandi. Bular: ta’limning ustu­
vorligi, demokratlashuvi, insonparvarlashuvi, ijtimoiylashuvi, 
milliy yo‘nalganligi, ta’lim va tarbiyaning uzviy bog‘liqligi, iqti- 
dorli yoshlarni aniqlash, yuqori darajada bilim olishlari uchun 
shart-sharoitlar yaratish va shu kabilardir. Jamiyat talab qilayot- 
gan uzluksiz ta’limga tegishli bu qonun-qoidalar o‘qitish, bilim 
berish, ya’ni ta ’lim jarayoniga ham samarali ta ’sir ko‘rsatadi. 
Pedagogikada ta’limning ilmiy-nazariy, uslubiy asoslari alohida, 
ya’ni didaktika qismida o‘rganiladi (25- chizma). Bu jarayonda 
ta’lim prinsiplariga ham alohida to‘xtaladi.
Yaqin va o‘rta Sharqda Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, Ibn 
Sino, Umar Xayyom, Tusiy kabi mutafakkirlar ilmiy didaktikani
136

---

25- chizma. Ta’lim berish qonuniyati va tamoyillarining maqsadi.
yaratdilar. A. Komenskiy, shveysariyalik pedagog I. G. Pestalotssi, 
nemis pedagogi A. Disterverglar Yevropada didaktikaning rivojla- 
nishiga katta hissa qo‘shdilar. Ular pedagogik qarashlarining mu­
him xususiyati shundan iborat ediki, mazkur olimlar doimo pred- 
metning qiyofasi inson ongida shakllanishiga, mana shu predmet- 
ning mohiyati va o‘ziga xosligini tushunish sodir bo‘lishiga e’ti­
bor berganlar.
Sharq xalqlari pedagogikasining buyuk allomasi Yusuf Xos 
Hojib «Qutadg‘u bilig» asari orqali ilm-fan, ma’rifatning aha- 
miyati, ta’rifi va tavsifida odamlarni tinmay ilm olishga, bilim o‘r- 
ganishga undaydi. Bilimlar rivojida sharqning yana bir buyuk 
mutafakkiri Al-Xorazmiyning salmoqli hissasi bor, albatta. 
Buyuk olim algebra, arifmetika, astronomiya, geografiya va mu- 
siqa sohalarida bir qancha asarlar yozgan.
Sharq-u G ‘arb ma’naviy merosi asosida pedagogik jarayondan 
markaziy o‘rin olgan didaktika doimo rivojlanib bordi, didaktika 
rivojiga buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy ham katta
137

---

hissa qo‘shgan. Uning «Buyuk didaktika» asari o‘qitishni rivojlan- 
tirishga katta ta’sir ko‘rsatdi va muallimlarning doimiy foydala- 
nadigan adabiyoti bo‘lib qoldi.
Ta’lim mazmuni ham alohida majmua bo‘lib, ta’lim jarayoni­
dagi tamoyillar bilan bevosita bog‘liqdir. Ta’lim mazmunining 
tuzilishi quyidagi tamoyillarga asoslanadi (26- chizma):