Ismailova zuxra karabayevna

26- chizma. Ta’lim berish (didaktika)ning tamoyillari.
138

---

Ta’lim mazmunining davlat ijtimoiy-siyosiy rivojlanish yo‘na- 
lishlariga bog‘liqlik tamoyili. Prezidentimiz I. A. Karimov o‘z 
asarlarida respublikamiz ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining 5 ta 
tamoyilini belgilab bergan.
I. 
A. Karimov Oliy Majlis sessiyasida fan, madaniyat arboblari 
bilan uchrashuvlarda istiqlol mafkurasi masalalariga to ‘xtalib, 
ta’lim-tarbiya masalalarida umuminsoniy qadriyatlarga asoslani- 
shimiz kerakligini uqtirdilar. Bu g‘oyaviy yo‘nalish bizdan umum­
insoniy ijobiy xislatlarni shakllantirish yo‘nalishida, ya’ni siyosiy 
partiyalar ta’siri, xalq pedagogikasi durdonalari asosida yuz be- 
radi, demakdir.
Ta’limda onglilik, faollik va mustaqillik tamoyili. O‘quvchi 
bilimlarini hayotda qo‘llay olishi uchun ta ’lim berish jarayonini 
faol fikrlash jarayoniga aylantirish kerak. Shunday sharoit yara- 
tilganda o‘quvchida ijodiy tashabbuskorlik va mustaqil tafakkur, 
nutq madaniyati va ilmiy dunyoqarash, e’tiqod tarkib topadi.
Ta’lim mazmunini unifikatsiyalash va tabaqalashtirish tamoyili. 
Bu, birinchidan, ma’lum bir yo‘nalish bo‘yicha mutaxassis tay- 
yorlanayotganida uni bir necha tur modifikatsiyasini (xillarini) 
tayyorlash imkoniyatlarini beruvchi unifikatsiyalashgan o‘quv 
rejalarini tuzishni ko‘zda tutsa, ikkinchidan, umumtexnik, umum- 
pedagogik va maxsus predmetlar mazmunini tabaqalashtirish, 
ijtimoiy ishlab chiqarish rivojlanishi an’analarini hisobga oladi.
Ta’limning ko‘rsatmalilik tamoyili. Bu tamoyil o‘qitish jara- 
yonining sifatini orttiradi, talabalarning bilim olishlarini oson- 
lashtiradi. O‘qitishning ko‘rsatmaliligi shuni ta’kidlaydiki, agar 
o‘quvchilarda o ‘rganilayotgan narsa va hodisalarni bevosita idrok 
qilishga bog‘liq hissiy-amaliy tajriba bo‘lgan taqdirdagina ular 
bilimlarni ongli suratda o‘zlashtiradilar.
Kasbga yo‘naltirish tamoyili. O‘quv rejadagi barcha predmet- 
lar bo‘yicha bilimlarning o‘zi yetarli emas. Chunki yosh muta­
xassis o‘qishni bitirib ish boshlagunicha real texnologik jarayonda 
ko‘pgina o‘zgarishlar ro‘y berishi mumkin. Shuning uchun ta’­
lim ma’nosi ma’lum bilimlarni ko‘zda tutadi. Mutaxassisda tez- 
roq bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish, kasbiy yo‘naltirilganlik 
ko‘nikmalarini taraqqiy ettirish ko‘zda tutiladi va hokazolar.
Ta’limning tizimli va izchil bo‘lishi tamoyili. Ta’limda izchil- 
likka rioya qilib o‘qitish lozim, toki o‘rganilgan bilimlar kecha
139

---

o‘rganilganlarni mustahkamlasin. Ya’ni o‘tilayotgan fan yoki 
bayon qilinayotgan materialning o‘quvchilarning oldingi o‘zlash- 
tirgan ilmiy bilimlari, ko‘nikma va malakalari bilan izchil va uzviy 
bog‘lanishi, shu bilan bir vaqtda, o‘qitilayotgan materialni o‘z- 
lashtirish orqali kelajakda yangi bilimlarni o‘zlashtirishga zamin 
yaratilishi nazarda tutiladi.
Ta’lim-tarbiyaning birligi tamoyili. Ta’lim-tarbiyaning birligi 
ta’lim jarayonining to ‘g‘ri tashkil qilish va o‘qitishning xilma-xil 
usul va uslublaridan foydalana olishga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. 
Ayniqsa, ta’lim bilan tarbiyaning birligini ta’minlash uchun qu- 
yidagilarga riyoa qilish kerak:
— bayon qilinayotgan o ‘quv materialining mazmuni ham 
g‘oyaviy, ham ilmiy jihatdan to‘g‘ri tashkil qilinishi;
— o‘qitilayotgan mavzuning ilmiy va tarbiyaviy mohiyati ochib 
berilishi, ta’lim jarayonida hadislardan foydalanish imkoniyati- 
ning yaratilishi;
— bayon qilinayotgan ilmiy bilimlarning puxta va mustahkam 
o‘zlashtirilishi va turmushda unga amal qilinishi;
— ta’limda muammoli jarayonni vujudga keltirish, o‘quvchi- 
larning qiziqishlari, faollik va tashabbuskorliklarini ta’minlashga 
imkon yaratish;
— ta’lim jarayonida o‘quvchilarning uyushqoqlik, intizomlilik 
va javobgarlikni sezish, o ‘zaro yordam hislarini tarbiyalashni 
ta’minlamoq zarur.
1997-yil 29-avgustda qabul qilingan «Ta’lim to ‘g‘risida»gi 
Qonun hamda «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da yosh avlod­
ni milliy istiqlol mafkurasi ruhida tarbiyalash, darsliklar, o‘quv- 
uslubiy qo‘llanmalarni milliy ta ’lim-tarbiya an’analari asosiga 
qurish masalalari ko‘tarilgan va shu muammoni hal qilish yo‘l- 
yo‘riqlari ko‘rsatilgan (27- chizma).
Shaxs — kadrlar tayyorlashning bosh subyekti, ta’limga oid 
xizmatlarning iste’molchisi va ularning yaratuvchisidir.
Fan — yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlovchi va ular­
ning iste’molchisi.
Uzluksiz ta’lim — kadrlar tayyorlashning poydevori.
Ishlab chiqarish — kadrlarga bo‘lgan ehtiyojning istiqbolini bel- 
gilashni, ularning tayyorgarlik darajasi sifatini baholashni, moddiy 
va moliyaviy ta’minlashni amalga oshiruvchi asosiy buyurtmachi.
140

---