Ped Psix 2 tayyori 16. cdr

Pedagogik texnika haqida tushuncha.
Pedagogik texnika 
o‘qituvchiga o‘quv va o‘qishdan tashqari faoliyatda ham zarur bo‘lgan 
umumiy pedagogik malakalar majmuidan tashkil topadi.
Avvalo, pedagogik texnikaning tarkibiy qismi sifatida o‘qituv-
chining nutq malakalarini, ya’ni savodli gapirishi, o‘z nutqini chiroyli 
va tushunarli, ta’sirchan qilib bayon etishi, o‘z fikr va his -tuyg‘ularini 
so‘zda aniq ifodalash malakasini aytib o‘tish mumkin.
Pedagogik texnikaning boshqa tarkibiy qismi pedagogning 
mimik va pantomimik ifodaliligidir. Aniq imo - ishora, ma’noli 
qarash, rag‘batlantiruvchi yoki istehzoli tabassum pedagogik ta’sir 
ko‘rsatishda ko‘p so‘zli tushuntirish yoki e’tiroz bildirishga qaraganda 
ancha samarali muomila vositalari bo‘ladi.
Pedagogning muloqat madaniyati, funksiyalari va usullari
.
Pedagogik muloqot o‘qituvchi va tahsil oluvchi o‘rtasida darsda 
va darsdan tashqari vaqtda eng qulay psixologik muhit yaratishga 
qaratilgan kasbiy munosabatdir. 
Oqilona tashkil etilmagan pedagogik muloqotdan tahsil oluvchida 
qo‘rquv, ishonchsizlik paydo bo‘ladi, e’tibor, diqqat, ishchanlik 
pasayadi, nutq dinamikasi buziladi, mustaqil fikrlash pasayadi. 
O‘qituvchi bolalarga do‘stona munosabatda bo‘lishi kerak. 
Gumanistik pedagogika tarafdorlari ta’limni faqat hamkorlikka 
asoslanilgan holatda o‘tkazish lozimligini e’tirof etishadi. 

---

115
Pedagogik muloqot
– o‘qituvchi kasbiy faolligining ko‘rinishi 
sifatida namoyon bo‘ladi. Pedagogik muloqot mobaynida tahsil 
oluvchiga yangi ma’lumot beriladi yoki fikr almashiniladi; o‘qituvchi 
bilan tahsil oluvchilarning o‘zaro hamkorlikka asoslangan faoliyati 
tashkil topadi; muloqotga kirishuvchi shaxslarning imkoniyatlariga 
keng yo‘l ochiladi; o‘qituvchi shaxsiy fikrining pedagogik jihatdan 
maqsadga muvofiqligi sodir bo‘ladi va muloqot ishtirokchilari bir-
birlaridan qanoat hosil qilishadi.
Pedagogik muloqot sotsial – psixologik jarayon sifatida quyidagi 
funksiyalari bilan tavsiflanadi: muloqotning axborot almashish, 
o‘zligini anglash, ijtimoiy rollar almashinuvi, faoliyatni tashkil qilish, 
empatiyaga moyillik (hamdard bo‘lish) va h.k.
Muloqotning axborot almashish funksiyasi materiallar va 
qadriyatlar bilan almashish jarayonini ta’minlab, o‘quv-tarbiya 
jarayoni uchun hamkorlikdagi izlanish muhitini yaratadi.
Pedagogik muloqot vositalari:
tashkil etuvchi, baho beruvchi, 
intizomga undovchi (yo‘riqnoma berish, intizomni baholash va 
tanbeh berish) bo‘lishi mumkin. 
Muloqot usuli sifatida shakllangan uslub amalda o‘zining uchta 
shakli bilan namoyon bo‘ladi: bilimlarni egallashda o‘qituvchi bilan 
tahsil oluvchilarning birgalikda hamkorlik qilishlari (demokratik 
uslub), o‘qituvchining tahsil oluvchilarga tazyiq o‘tkazishi va ularning 
aktivligini ro‘yobga chiqarmasliligi (avtoritar uslub), o‘qituvchining 
tahsil oluvchilarga nisbatan neytral munosabatda bo‘lishi va uning hal 
etilayotgan masaladan chetga chiqishi (liberal uslub) shakllari;
1. Muloqotdagi vaziyat bir xil o‘zaro harakatni (“yonidan” 
moslashish), boshqa ishtirokchiga tazyiq o‘tkazishni (“yuqoridan” 
moslashish), boshqa ishtirokchiga muvofiqlashishni (“quyidan” 
moslashish) o‘z ichiga oladi.
2. Muloqotda emotsional tus berish xarakteri neytral hol orqali 
ijobiydan salbiygacha o‘zgaradi. Bularning hammasi muloqot 
muhitini, sinfda ma’lum iqlimni yaratadi.
3. Yetuk pedagogik muloqot o‘qituvchining o‘z-o‘zini, muloqot 
jarayoni va natijalarini nazorat qilib borishni nazarda tutadi.
116
4. To‘g‘ri tashkil etilgan pedagogik muloqot davomida o‘qituvchida 
tanlangan vositalarni vazifa va sharoitlarga muvofiqligining o‘lchovi 
sifatida tushuniladigan pedagogik nazokat mujassamlanadi.
Pedagogik muloqotda o‘ziga xos qiyinchiliklar mavjud. Ayrim 
paytlarda tajribasiz o‘qituvchi pedagogik muloqotni o‘z faoliyatining 
bir qismi ekanligini tushunmaydi, uni rejalashtirmaydi, muloqot usul-
larini takomillashtirib bormaydi. Pedagogik muloqot usullari ustida 
ish lash ning asoslangan dasturini tuzish uchun har bir o‘qituvchi o‘zi-
ning “subyekt-subyekt” munosabatlarini tahlil qilib chiqishi muhim.
Bo‘lajak o‘qituvchilar o‘zida kasbiy muloqotchanlik ko‘nikmala-
rini rivojlantirish uchun bir qator mashqlarni bajarishlari maqsadga 
muvofiq, xususan:
1. Muloqotda tahsil oluvchining subyektiv qarashlarini aniqlash; 
bu tahsil oluvchi bilan muloqotda oqilona hal qilinishi zarur bo‘lgan 
vazifalarni aniqlash, masalan, uning hulqini tuzatish yoki unda 
shunchaki ishonch kayfiyatini yaratish;
2. Tahsil oluvchi bilan muloqotga kirishishda unda sodir bo‘luvchi 
psixologik to‘siqlarni bartaraf etishga yordam berish;
3. O‘zgalar fikrini tinglay olish, ularning fikrlariga qo‘shilish,
hamdard bo‘lish. Muloqot natijalarini baholash va ularni foydalanilgan 
vositalar bilan taqqoslash.
Pedagogik muloqot davomida o‘qituvchi shaxsi, uning dunyo-
qarashi, shaxsiy pozitsiyasi, g‘oyaviy – siyosiy saviyasi, kasbiy tayyor-
garligi muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birga o‘qituvchining 
umumiy va boshqaruv qobiliyati, uning mayllari, xarakteri, 
muvaqqat psixik holatlari, shuningdek to‘plangan tajribasi muhimdir. 
O‘qituvchi shaxsini xarakterlash uchun faoliyatning individual 
uslubi kabi yig‘ma ko‘rsatkichlar, jumladan individual faoliyat 
uslubi (mazkur kishining individual - psixologik xususiyatlariga mos 
keluvchi pedagogik faoliyat va pedagogik muloqotning vazifalari, 
vositalari va usullarining barqaror birligi) dan ham foydalaniladilar; 
ijodiyot (masalan, novator o‘qituvchidagi kabi, mazkur o‘qituvchi 
uchun subyektiv yangi, shuningdek pedagogika fani uchun obyektiv 
yangi pedagogik faoliyat va pedagogik muloqotning yangi vazifalari 
va vositalarini izlash va topish); ijtimoiy faol tutilgan yo‘l vaziyat 

---

117
(o‘qituvchi dalilining ta’sirchanligi, uning so‘zi bilan ishi birligi). 
yetuk shaxs har doim bundan keyingi rivojlanishi uchun kurashadi, bu 
hol o‘qituvchiga ham taalluqli. Shaxsning kasbiy jihatdan o‘z - o‘zini 
tarbiyalash yo‘llaridan biri – o‘zining sifat va hislatlarini, shuningdek 
pedagogik faoliyat va muloqotlarning barqaror xususiyatlarini, tahsil 
oluvchilarning ta’lim olganligi va tarbiyalanganligidagi erishilgan 
natijalarni tahlil qilib borishdan iboratdir