T. Bekjäýew Köne türKmen ýazuwy ﻯﻭﺯﺎﻴ
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
| hijri kamary ýyl hasaby
bolup, Aýyň Ýeriň daşyndan aýlanyş döwrüne deňdir. Bu hasapda bir aýda 29,5 gije‑gündiz bar. Hijri ka - mary ýyl hasabynda‑da on iki aý bolup, alty aý ýigrimi dokuz günden, alty aý bolsa otuz günden ybaratdyr. Bir ýylda 354 gije‑gündiz bar. Bütin ýylyň dowamynda on ikinji aý otuz gün hasaplanylyp alynýar we bu ýyl 355 güni hasyl edýär. Hijri ýyl hasabynyň ikinjisi – hijri şemsi ýylydyr. Bu ýyl hasaby Ýeriň Günüň daşyndan bir gezek aýlanyp çykyş döwrüne esaslanýar. Şonuň üçin hem bu hasap Günüň dogup ýaşmagynyň esasynda alnyp 104 barylýar we bir ýyl 365 (366) gije‑gündize deň bolýar. Ýöne bir aý ýigrimi sekiz günden ybarat bolýar. Her dört ýylda bu aýa bir gün goşulyp, öňki belläp geçişimiz ýaly, ýigrimi dokuz güne ýetirilýär. Bu ýyl uzak ýyl hasaplanylyp, 366 günden ybaratdyr. Hijri kamary ýyly hijri şemsi ýylyndan her ýylda 11 gün yza galýar. Şol sebäpden hem hijri kamary ýylynyň birinji aýy moharram aýy hem ýylyň belli bir paslyna gabat gelmeýär. Ýylyň dowamynda bellenilýän baýramçylyklar we ş.m her ýylda dürli döwürlere düşýär. Hijri şemsi ýylynyň otuz iki ýyly hijri kamary ýylynda otuz üç ýyl bolýar. Mundan başga‑da, hijri ýylyna her otuz ýylda on bir gün düze diş girizilýär. Ýagny aý kalendary Aýyň hakyky aýlanyşyndan minutlary we sekuntlary hasaba alanyňda yza galýar. Olar ýygnanyp, otuz ýyl‑ da on bir güne ýetýär. Bu tapawudy aradan aýyrmak maksady bilen, araplar her otuz ýyla on bir gije‑gündiz goşup, otuz ýylyň on dokuz ýylyny 354 gün, on bir ýylyny 355 gün görnüşinde hasaplapdyrlar. Şunda, her otuz ýylyň 2, 5, 7, 10, 13, 16, 18, 21, 24, 26, 29‑njy ýyl‑ lary uzak ýyllar hökmünde alnyp, 365 günden ybarat bolýar. Adatça, uzak ýyly bilmek üçin ony otuza bölmek gerek. Eger şonda galan galyndy ýokardaky sanlaryň birine gabat gelse, şol ýyl uzak ýyldyr. Meselem, 1423‑nji ýylyň haýsy ýyldygyny bilmek üçin ony otuza bölýäris, 1423 : 30 = 47 hem‑de galyndyda dört galýar. Dört ýokarda‑ ky sanlaryň arasynda ýok, diýmek, 1423‑nji ýyl uzak ýyl lara degişli däldir. 1431‑nji ýyly otuza bölsek, 47,7 bol ýar. Galyndyda ýedi gal‑ ýar, ýedi ýokardaky sanlaryň içinde bolandy gy sebäpli, 1431‑nji ýyl uzak ýyllara girýär. Yüklə 1,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|