p igm en tli kserod erm iya, Fankoni anem iyasi, Biush sin dro m i, ataks
ektaziya sin gari autosom resessiv o'zgarishlar bo'lgan
m ah ald a ana
lar tan q is yoki n oraso bo'lib qolad i, bu n arsa D N K reparatsiyasini
rad i. Shu xiid agi irsiy p atologiyasi b o r o d am n in g teri rakiga moyi
sab ab i h am shunda.
R adiatsiya, ta’sir m exanizm i h ar qan day b o'lgan id a ham , o‘sm
bo'la olishi ho zir aniqlan gan, sh un in g uchun rad ioak tiv m oddalards
q o llan ilad igan terapevtik m u olajalar va d iagn o stik sinam alarni sh
n in g on k ogen tasirin i hisobga olib o’tkazish kerak.
V IR U S L I K A N S E R O G E N E Z
V iru slar o sm a la rg a sab ab bo'lishi m u m k in degan dastlabl
1903-yilda o ld in g a su rilgan edi (A. Borrel va F. B o sk ), lekir
uchraydigan leykozlar va sarko m alarn in g
tabiatan viruslarga alo
ligin i birin ch i m arta aniqlagan F. R au s (1911) on kovirusoiogiya sol
soluvchi tadqiqotlari uchun faqat 1966 -yildagin a N obel m ukofotin
Shu n azariyaga m uvofiq, o'sm alarn in g kelib chiqishida onkoviru
o'ynaydi. H ozirgi vaq tga kelib to'piangan dalillar onkoviruslarning
sinfini tafovu t qilishga im k on beradi: 1) b ir ipli R N K viruslar va
D N K viruslar.
R N K viruslar retroviruslar avlod iga kiradi. Pavian m aym un sark
sarko m asi), su t bezi o'sm alari virusi, hayvonlar leykem iyasi virusi
gan v a tasvirlab berilgan. O d am d a
uchraydigan T-hujayrali leyko;
raki, leykem iya, lim fom alar ham viru sli o'sm alar ju m lasiga kiradi. В
v iru slar (m asalan , leykoz viru si) o z in in g kanserogen tasirini yuza
uchun b osh q a virus k o m ag ig a m uhtoj bo'ladi.
Shu R N K -viru slarn in g nuklein kislotasi p roviru s shakli
x ro m o so m asiga (g en om iga) jo ylash ib olishi (in tegratsiyalam shi) va
o'zgarib ketishiga sab ab bo'lishi m u m kin . B u n d a R N K ning h am m as
faq at qism larin in g gen om ga jo ylash ib olishi kifoya chunki hujayrai
ketish i uchun faqat bitta gen — onkogen zarur. R N K viru slarda t
ferm enti borligi ham aniqlangan.
R etroviruslardan H T L V -1, ya’ni o d am d a
uchraydigan T-hujayn
ru si h am m adan katta diq qatga sazovordir. Bu viru s T-hujayralard
n isbatan tropiklikka ega bo'lib, un in g ta’siri ostid a T-hujayralar sul
yasi o'sm a hujayralariga aylan adi. Lekin o d am ga H TLV -1 yuqqanids
ieykoz paydo b o lish i atigi 1 foiz hollarda kuzatiladi, shu bilan birga
davri 20—3 0 yilni tashkil etadi. T-hujayralarning o sm a hujayrala
sh in ing m olekulyar m exan izm lari unch a o'rganilgan em as. So'nggi
T-hujayralardagi C D 4 + n in g aynashini tax-gen om ga b og'liq deb
im kon beradi. B u gen v iru sd ag i m -R N K ni va xo'jayin
hujayralarida
larni, ju m ladan , C fox, C -sis, sh uningdek IL-2 sitokinin va retseptorlarini kod-
lovchi genlarni transkripsiyaga uchratadi.
D N K -viruslar quyidagi xu su siyatlari bilan retroviru slardan farq qiladi:
1) ular transkriptaza bo'lishiga m uhtoj em as, v iru s D N K si tog'ridan-to'g'ri
hujayralar genom iga joylash ib oladi;
2) D N K viruslar tasiri ostid a transform atsiyaga u ch ragan hujayralar viru s
replikatsiyasiga qo dir bo'lm aydi. Bunday hujayralarda viru slar son in in g ortib
ketishi ularning sitolizga u chrashiga olib keladi. D N K -v irusn in g on kogen ligi v i
ru s genom i bilan xo'jayin hujayrasi genom in ing qan ch a m u d d at o'zaro tasird a
bo'lganiga, shuningdek viru slarn in g replikatsiyalanish
qobiliyati qanchalik pa-
saygan ligiga bog'liq.
D N K -viruslar ju m lasig a baqalar, dengiz ch och qalari, m aym u n lard a o'sm alar
paydo qiladigan gerpes viruslari kiradi. O d am d a uchraydigan o'sm alarga qu yi
dagi viruslar sabab bo'lishi m u m kin: 1) od am pap illom asi v iru si (teri, vulva,
bach ad on bo'yni raki), 2) gerpes viru si (vulva, bach ad o n bo'yni raki), 3) Ep-
shteyn — B arr viru si (Berkitt afrika lim fom asi, n azofarin geal karsin om a) 4) si*
tom egalovirus (K aposhi sarko m asi), 5) В gepatit v iru si (gepatosellyulyar rak).
D N K -viruslardan o d am d a o'sm alarga sabab bo'ladigan p ap illom a virusi, Ep~
shteyn — B arr viru si va В gepatit v iru si alohida d iq q atga sazovor.
Dostları ilə paylaş: