R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

X avfli lentigo displastik nevus bilan tarqalib ketadigan y u za m elanom a o'rtasida 
oraliq holatni egallaydi. Xavfli lentigo ko'pincha yuz terisid a bo'ladi, lekin badan- 
n in g ko'p oftob tegib turadigan o ch iq qism larid a ham paydo bo'lishi m um kin. 
C hetlari notekis, sepkilga o'xshab ketadigan jigarran g tusli o'choq ko'rinishida 
bo'ladi. A tipik m elan ositlar derm a ichida epiderm is bazal m em bran asiga nis- 
b atan rad ial yo'nalishda joylash adi. B u hujayralarning katta-kichikligi va shakli 
h ar xil (d um aloq, d u k sim on ) va yirik-yirik yadrolari bo'ladi. Sitoplazm asida bir 
talay m elan in topiladi. Bir qan cha h ollard a derm ada ichi m elan inga liq to'lgan

---

iiid K iu iagiaj u u u u y u i. n u ja y id ia i id su d iidpidziy aian gaii n u ig a K eigain u an Keyin 
d erm ag a o'tadi, b u n d a derm ad a lim fotsitlar va m ak ro faglard an iborat kattagina 
infiltratsiya paydo bo'ladi. M ana shu bosqichda xavfli len tigo tarqalib ketadigan
yuza m elan om aga o'xshaydi.
MELANOMA
M elanom a (m elanoblastom a, m elanokarsinom a, m elanosarkom a, melanosi- 
tom a) — melanin hosil qiluvchi hujayralardan p ay d o bo'ladigan xavfli o'sma. 
M elanom aning dastlabki o'chog'i terida, goxo m e’d a-ich ak yo'li (o g'iz bo‘shlig‘i, 
qizilo‘ngach, anus), yuqori nafas yo'llari shilliq p ard alarid a, ko‘z so qq asi, m iya 
p ard asid a uchraydi. M elanom a ak sari od am n in g 40 y osh idan 60 yoshgach a 
bo'lgan davrid a p a^d o bo'ladi. Teri m elanom asi b ad an n in g h ar qan day jo yid a 
bo'lishi m um kin, lekin tanan in g quyosh nurlari tegib tu rad igan jo ylarid a (qo'l- 
oyoq, yuz terisida) ko'proq kuzatiladi. Sezilarli p igm en tatsiy a bo'lishi fiziologik 
h o d isa h isoblan adigan kishilarda (negrlar, hin dlarda) m elan om a o d atd a badan
terisining pigm entatsiya kam ifodalangan jo ylarid a (m asalan , qo'I-oyoq kaft- 
larida) uchraydi. M elanom a paydo bo'lishiga yo'l o ch ad igan xavfli om illar qato- 
riga quyosh nurlari ta’siridan tash qari, badan ning ofto b d an kuyishi, n evusning 
shikastlanishi kirishini aytib o'tish kerak.
P a to lo g ik an ato m iy asi. M elanom a tuxu m sim on yoki d u m alo q sh akldagi 
papillom a, yara yoki b osh q a bir tuzilm a ko'rinishida ko'zga tashlanishi m u m ­
kin. M elanositdagi m elanin m iqd ori har xil bo'ladi. M o rfo lo gik v a klin ik xusu- 
siyatlariga ko'ra m elan om an ing ikkita asosiy shakli tafovu t qilin adi: 1) tarqalib 
boradigan y u za m elanom a va 2) tugunsimon m elanom a. O 'sm aning terida asosan  
qaysi tomonga o'sishiga qarab rad ial va vertikal osish f a z a la r i tafovut qilinadi. 
R adial o'sishda o'sm a hujayralari epiderm isn in g sh o x q atlam iga qarab va epitelial 
qatlam do irasid a rad ial tarzda o'sib boradi. Vertikal o'sish fazasid a o'sm a hujay­
ralari derm aga uning lentikulyar qavati va teri o sti kletch atk asiga ch uqur kirib 
b orad i. M elanom alar o'sishining fazalari va tabiatini an iqlab olish klin ik jih atdan
katta aham iyatga ega, chunki m elan om an ing vertikal o'sishi o'sm aning ancha ta- 
jo vu zk or bo'lib, m etastazlar berishiga dalil bo'ladi.
T arq alib b o ra d ig a n y u za m e lan o m a epiderm is qalin lash ib qolgani, giper- 
keratoz borligi bilan xarakterlanadi. Ba’zi joylarda ep id erm is o'rnini sitoplazm asi 
och tusda va yadrolari giperxrom bo'ladigan yirik atip ik m elan ositlar egallaydi. 
B a’zi o'sm a hujayralarida gard sim on pigm ent k iritm alari ko'zga tashlanadi, bu 
n arsa o'sm aning radial o'sish fazasi uchun xarakterlidir. V ertikal o'sish fazasida 
o'sm a m elanotsitlari ancha m ayda bo'ladi, derm an in g ch u q u r qatlam lari va teri 
osti kletchatkasida topiladn. U larn in g atrofida o'rtacha lim foplazm otsitar infil­
tratsiya bo'ladi.
T u g u n sim o n m e lan o m a ko'kim tir-qora y u m sh o q tugun yoki pilakcha 
ko'rinishida bo'lib, teri u stidan ko'tarilib turadi, d iam etri 1 sm dan 3 sm gach a 
boradi. B u o'sm a butun ep iderm isga tarqaladi, sh u n d a ep id erm is ba’zan yara

---

bo‘lib k etadi. Faqat vertikal o'sish fazasi bo‘lishi bilan ajralib turadi, b u n d a o'sm a 
m elan o sitlari derm an in g so 'rg'ich sim o n va to rsim o n qatlam lariga v a teri osti 
k letch atk asiga o‘tib borad i (1 16-rasm ).
M e lan o m a hujayralari sh akli v a katta-kichikligi jihatidan ju d a har xil, u lar­
n in g o rasid a m elan ositlarn in g 4 ta a so siy turi tafovut qilinadi: 1) yirik yadrolari 
b o'lad igan epiteliysim on m elan ositlar. U larning och rangli va kattagina hajm li 
sito p lazm asid a p igm en tlar top iladi, 2) dasta-dasta bo‘lib top lan ad igan d u k si­
m o n hujayralar. 3) d u m alo q yok i tuxu m sim on sh aklda bo'ladigan, giperxrom
y ad ro li n evu ssim on m ayd a hujayralar, 4) m ayda-m ayda giperxrom yadrolari 
b o rlig i bilan ajralib tu rad igan b allo n sim o n hujayralar.
116-rasm . M e lan o m an in g nodullyar (tugunli) xili.
A naplaziyaga u ch ragan hujayralar d erm aga о tgan.
B ir qan ch a hollarda o s m a p igm en tsiz bo'ladi. M ellanom aning tuginsim on 
sh akli lim fogen va gem otogen yo‘l b ilan m etastaz beradi, teri va teri o sti kletchat- 
k a sid a b arvaq t m ahalliy v a olis m etastazlar hosil qiladi. M elanom a gem atogen 
yo‘l b ilan tarqalgan id a o p k a v a jig a r h am m adan k o ra ko'proqzararlan adi.
G isto lo g ik tekshirish n atijalariga qarab, m elan om a infiltrativ osish in in g 
b esh ta h ar xil bosqich lari tafovut qilin adi. I bosqich ida o'sm a epiderm is doira- 
sid a jo ylash gan bo'ladi. II b o sq ich id a o‘sm a m elanositlari bazal m em bran adan
d e rm an in g so rg'ich li q atlam iga o‘tadi. I ll bosqichi so rg'ich li qatlam n in g o sm a 
h u jay ralariga to‘lishi bilan tariflan ad i, bunda o sm a hujayralari to rsim o n qatl- 
am g ac h a yetib boradiyu, lekin u n g a o‘tm ay turadi. IV bosqich d a o s m a hujayra­
lari to rsim o n qatlam ga o‘tib ketadi (invaziya). V bosqich i teri osti kletchatkasida 
o s m a hujayralari bo'lishi bilan tariflan ad i.
O 'sm ad a m itozlar k o p b o la d i, q o n quyilgan va nekrozga uchragan joylar 
ko'zga tashlanadi. 0 ‘sm a y em irilgan id a bir talay m elanin va prom elanin qonga 
o'tib, m elan inem iya va m elan inu riyaga sabab bo'ladi.
M elan om an i b arvaq t an iqlab olish, ya’ni o'sm a hujayralari hali bazal m em - 
b ran ag a o'tm agan va m etastazlar bo'lm agan m ah ald a kasallik diagn ozin i aniq- 
lash k lin ik jihatdan katta ah am iyatga ega.

---

GO‘DAKLAR VA BOLALAR KASALLIKLARI
TUG'RUQ DAVRITRAVMALARI 
NAFAS OLISHNING BUZILISHI 
SINDROMI
PERINATAL INFEKSIYALAR
PERINATAL SEPSIS
HOMILA VA CHAQALOQLARNING
GEM OLITIK KASALLIGI
CHAQALOQLARNING GEMORRAGIK
KASALLIGI
GO‘DAKLARNING TO‘SATDAN 
0 ‘LIB QOLISHI SINDROM I 
GO‘DAKLAR VA BOLALARDA 
UCHRAYDIGAN O'SM ALAR VA 
O'SMASIMON IARAYONLAR 
XAVFSIZ VA O'SMASIM ON ZARA- 
RLANISHLAR 
XAVFLI 0 ‘SMALAR 
VILMS 0 ‘SMASI
U shbu b o b d a katta yosh dagi bem orlar k asallik larid an tubdan farq qiluvchi 
go'daklar v a bolalar kasalliklari k o rib chiqiladi. K asalliklar perinatal davrda 
bosh lan adi va aholining ushbu q ism id a yuzaga keluvchi kasallan ish va o‘lim
darajasiga keskin tasir ko'rsatadi. M asalan, Yevropa m am lakatlari v a A Q SH d a 
tug'm a nuqsonlar, ch aqaloq vazn in in g kam ligi, go'daklarning to'satdan o'lib qoli- 
shi (krovatchada o'lib qolish) 12 oylik go'daklar o'lim ining aso siy sabablari hi- 
soblanadi. Keyingi yosh gu ru h larid a bolalar o'lim ining aso siy sabablari sifatida 
tug'm a anom aliyalar, o'sm alar, yurak kasalliklarin i ko'rsatish m um kin. Bolalar 
shuningdek, o'pkalar, yurak, diafragm a rivojlanishining tug'm a n uqson lari, as- 
fiksiyalar tufayli ham o'lishi m um kin.
M arkaziy O siyoda go'daklar o'lim ining aso siy sabablari, bu - pnevm opati- 
yalar, ch aqaloqlarn in g gem olitik kasalliklari, ho m ila ichi infeksiyalanishi, nafas 
olishning buzilishi sindrom idir.
M alu m k i, ch aqaloqn in g yashab qolish uchun im koniyati hayotining har 
keyingi haftasida oshib boradi. M asalan, ch aqaloqlarn in g o'lim d arajasi hayoti­
ning birinch i haftasida ikkinchi haftaga n isbatan 10 m arta oshiqdir. Va yana shu 
ham m a’lum ki, C h aqaloqlarn in g o'lim darajasini kam aytirish da tug'ruqqach a 
bo'lgan dav rda ayollar so g'lig'i to'g'risida qayg'urish, ekstragenital kasalliklarni 
davolash, o'lik tug'ilishning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar ch aqaloqlar 
o'lim darajasin i kam aytirish da m uhim o'ringa ega. B olan in g x a r b ir rivojlanish 
davrid a turli xil kasalliklar paydo bo'ladi.
B olan in g rivojlanish davrlarini to'rt davrga bo'lish m um kin: 1) neonatal davr