K asalliklar tufayli ro‘y beradigan o lim , odatda, asta-sekin keladi va hayotiy
fun ktsiyalarn in g birin-ketin so'nib borish i bilan birga dav om etadi. O dam bazan,
bu n d ay qaragan da, so p p a-so g ‘ yurgan m ahalida o lib qoladi, —
to'satdan o'lish
deb sh un i aytiladi. O rgan va to'qim alar hayot faoliyatining asta-sekin so‘nib b o
rish m exan izm in i, b u n in g sabablarini
tanatologiya deb atalad igan fan organadi.
O d am d a o lim a w a lo n afas va qon aylanishining to‘xtab qolishiga bog'liqdir.
O lim n in g aso san ikki b osqich i tafovut qilinadi:
klinik olim va biologik yoki chin
o‘lim.
K lin ik o 'lim n afas va qon aylanishi to'xtab qolgan idan keyin bir necha
m in utgach a (8 m in utgach a) davom etib boradigan, o lish ho disasin i hali qay-
tarsa bo'ladigan bosqichidir. U n in g qaytuvchanligi aso san bo sh m iya neyronlari -
n in g gipo ktsiyadan n e c h o g lik k o p yoki kam zararlangan iga b o g liq . K linik o lim
oldidan pred agon al holat b o lib o'tadi (arterial b osim
asta-sekin pasayib borib,
o d am n in g es-h ushi v a m iyasining elektr faolligi so'na b oshlaydi, yurak ishining
m aro m i o'zgarib, yurak to'xtab h am qolad i — asistoliya ro'y beradi). Bunday h o
lat jo n taslim qilish, y an i o lim talvasasi, agoniya holatiga o'tadi, agoniya holati
organ izm reaktiv v a m oslashtiruvch i funktsiyalarining so'nggi ko'rinishi b o lib
hisoblanadi.
B iologik o lim — hujayra v a to'qim alardagi barcha
liziologik jarayonlarning
qaytm aydigan b o lib , b ad ar to'xtab qolishidir. B unda jonlantirish, y a n i reani-
m atsiya m aq sad id a ko'riladigan chora-tadbirlar nafsiz, beh ud a b o lib qolaveradi.
Shuni aytib ketish kerakki, biologik o lim a w a lo m arkaziy
n erv sistem asining
o'lim idir, chunki u gipoksiyaga h am m adan ko'ra ko'proq sezgir b o lad i. Yurak
ancha kech o la d i, shunga ko'ra o lim d a n keyin, hattoki 20 so atd an so'ng jasad-
dan ajratib olinsa ham , sun iy sh aroitlarda u o'z faoliyatini tiklab, asliga keltirishi
m um kin. Biriktiruvchi to'qim a h am m adan keyin halok b o lad i.
Biologik o'lim boshlanganini ko'rsatadigan aniq-tayin ishonchli alom atlar
o'limdan keyin boshlanadigan o'zgarishlardir. Bular h ar xil m u dd atlard a paydo
b o la d i, sh u m u n o sabat bilan ular shartli ravishda ikki gu ru h ga bo'linadi: I. Er
tangi, ilk o'zgarishlar — 1) m u rd a sovishi, 2) m urda d o g la r i, 3) m urda qotishi,
4) qo n n in g qayta taqsim lanishi, 5) m u rd a qurishi, 6) autoliz. II. Kechki alom at
lar — m u rd an in g aynab, yem irilishiga olib boradigan transform ativ o'zgarishlar
(autoliz, chirish).
Dostları ilə paylaş: