Buxgalteriya hisobi va audit

Pulga talab, uning turlari va omillari 
Pulga talab turlari pulning ikkita asosiy vazifasi bilan belgilanadi: 
1) muomala vositasi funktsiyasi va
2) qiymat zaxirasi funktsiyasi.
Birinchi funktsiya pulga bo'lgan talabning birinchi turini - tranzaksiyani belgilaydi. 
Pul ayirboshlash vositasi bo'lgani uchun, ya'ni. birjada vositachi vazifasini bajaradi, ular 
odamlarning tovar va xizmatlarni sotib olishlari, operatsiyalarni bajarishlari uchun 
zarurdir.Pulga bo'lgan tranzaksiya talabi - bu operatsiyalar uchun pul talabi, ya'ni. 
tovarlar va xizmatlarni sotib olish uchun. Pulga bo'lgan talabning bu turi klassik 
modelda tushuntirilgan, pulga bo'lgan talabning yagona turi hisoblangan va pulning 
miqdoriy nazariyasi tenglamasidan olingan, ya'ni. ayirboshlash tenglamasidan 
(amerikalik iqtisodchi I. Fisher taklif qilgan) va Kembrij tenglamasidan (ingliz 
iqtisodchisi, Kembrij universiteti professori A. Marshall taklif qilgan).Pulning miqdoriy 
nazariyasi tenglamasidan (Fisher tenglamasi): M x V = P x Y pulga real talabning 
yagona omili (M/P) real mahsulot (daromad) qiymati (Y) ekanligi kelib chiqadi. Shunga 
o'xshash xulosa Kembrij tenglamasidan kelib chiqadi. Bu tenglamani keltirib, 
A.Marshall, agar shaxs nominal daromad (Y) olsa, u holda bu daromadning (k) ma'lum 
bir qismini naqd pul shaklida saqlaydi, deb taxmin qildi. Umuman iqtisodiyot uchun 
nominal daromad mahsulotga teng real daromad(chiqish) narx darajasida (P x Y), bu 
erdan formulani olamiz: M = k PY, bu erda M - pulga nominal talab, k - likvidlik 
koeffitsienti daromadning qanday ulushi odamlar tomonidan saqlanishini ko'rsatadi. 
naqd pul shakli, P - iqtisodiyotdagi narx darajasi, Y - real ishlab chiqarish (daromad). 
Bu Kembrij tenglamasi bo'lib, u ham pulga bo'lgan talabning umumiy daromad (Y) 
darajasiga mutanosib bog'liqligini ko'rsatadi. Shuning uchun pulga bo'lgan tranzaktsion 

---

35 
talab formulasi: (M / R) D T = (M / R) D (Y) = kY. (Izoh: almashinuv tenglamasini 
Kembrij tenglamasidan olish mumkin, chunki k = 1 / V).Pulga bo'lgan tranzaktsion 
talab faqat daromad darajasiga bog'liq (va bu bog'liqlik ijobiy) (1-rasm (b)) va foiz 
stavkasiga bog'liq emasligi (1-rasm (a)), u bo'lishi mumkin. grafik ikki shaklda 
ifodalanadi:Pulga bo'lgan talabning yagona motivi uni operatsiyalarni amalga oshirish 
uchun ishlatishdir, degan qarash 30-yillarning o'rtalariga qadar, Keynsning kitobi nashr 
etilgunga qadar mavjud edi. Umumiy nazariya bandlik, foiz va pul ”, bunda Keyns 
pulga bo'lgan talabning tranzaksiya motiviga yana 2 ta pul talabini qo'shdi - ehtiyot va 
spekulyativ motiv - va shunga mos ravishda pulga bo'lgan talabning yana 2 turini taklif 
qildi: ehtiyotkor va spekulyativ.Pulga bo'lgan ehtiyot talabi, rejalashtirilgan xaridlardan 
tashqari, odamlar rejalashtirilmagan xaridlarni ham amalga oshirishi bilan izohlanadi. 
Kutilmaganda pul talab qilinishi mumkin bo'lgan bunday vaziyatlarni oldindan ko'ra 
odamlar ushlab turishadi qo'shimcha miqdorlar rejalashtirilgan xaridlar uchun zarur 
bo'lganidan ortiq pul. Shunday qilib, pulga bo'lgan ehtiyot talabi ham pulning 
ayirboshlash vositasi sifatidagi funktsiyasidan kelib chiqadi. Keynsning fikricha, pulga 
bo'lgan talabning bu turi foiz stavkasiga bog'liq emas va faqat daromad darajasi bilan 
belgilanadi, shuning uchun uning jadvali pulga bo'lgan tranzaksiya talabi jadvaliga 
o'xshaydi.Pulga spekulyativ talab pulning qiymat zaxirasi (qiymat ombori, moliyaviy 
aktiv sifatida) funktsiyasi bilan bog'liq. Biroq, moliyaviy aktiv sifatida pul faqat o'z 
qiymatini saqlab qoladi (va shunday bo'lsa ham, faqat inflyatsiya bo'lmagan 
iqtisodiyotda), lekin uni oshirmaydi. Naqd pul mutlaq (100%) likvidlikka ega, ammo 
rentabellik nolga teng. Shu bilan birga, foiz shaklida daromad keltiradigan boshqa 
turdagi moliyaviy aktivlar, masalan, obligatsiyalar mavjud. Shuning uchun, foiz 
stavkasi qanchalik yuqori bo'lsa, odam naqd pulni saqlash va foizli obligatsiyalarni sotib 
olmaslik orqali ko'proq yo'qotadi. Binobarin, moliyaviy aktiv sifatida pulga talabning 
hal qiluvchi omili foiz stavkasi hisoblanadi. Bunday holda, foiz stavkasi naqd pulni 
saqlash uchun imkoniyat sifatida ishlaydi. Yuqori stavka foiz degani yuqori 
rentabellik obligatsiyalar va pulni ushlab turishning yuqori imkoniyat qiymati, bu naqd 
pulga bo'lgan talabni kamaytiradi. Past tezlikda, ya'ni. past imkoniyat xarajatlari naqd 
pulni saqlash, ularga bo'lgan talab ortadi, chunki boshqa moliyaviy aktivlarning past 
rentabelligi bilan odamlar ko'proq naqd pulga ega bo'lib, o'zlarining mutlaq likvidlik 
mulkini afzal ko'rishadi. Shunday qilib, pulga bo'lgan talab foiz stavkasiga salbiy 
bog'liq, shuning uchun pulga bo'lgan spekulyativ talab egri chizig'i manfiy nishabga ega 
(2-rasm (b)). Keynsning pulga talabning spekulyativ motivini tushuntirishi likvidlikni 
afzal ko'rish nazariyasi deb ataladi. Pulga spekulyativ talab va foiz stavkasi o'rtasidagi 
salbiy munosabatni boshqa yo'l bilan - odamlarning qimmatli qog'ozlar (obligatsiyalar) 
bozoridagi xatti-harakatlari nuqtai nazaridan tushuntirish mumkin. Zamonaviy pul 
portfeli nazariyasi likvidlikni afzal ko'rish nazariyasiga asoslanadi. Ushbu nazariya 
odamlar o'zlarining moliyaviy aktivlari portfelini riskni minimallashtirish bilan birga, 
ushbu aktivlardan maksimal foyda keltiradigan tarzda shakllantirishlariga asoslanadi. 
Ayni paytda, eng katta daromad keltiradigan eng xavfli aktivlardir. Nazariya obligatsiya 
narxi, ya'ni kelajakdagi daromadning diskontlangan miqdori va chegirma stavkasi 
sifatida ko'rib chiqilishi mumkin bo'lgan foiz stavkasi o'rtasidagi teskari bog'liqlik 
haqidagi allaqachon tanish g'oyaga asoslanadi. Foiz stavkasi qanchalik yuqori bo'lsa, 
obligatsiya narxi shunchalik past bo'ladi. Birja spekulyatorlari uchun obligatsiyalarni 

---

36 
eng past narxda sotib olish foydalidir, shuning uchun ular obligatsiyalarni sotib olish 
orqali naqd pullarini almashtiradilar, ya'ni. naqd pulga bo'lgan talab minimaldir. Foiz 
stavkasi doimo yuqori bo'lishi mumkin emas. U pasayishni boshlaganda, obligatsiyalar 
narxi ko'tariladi va odamlar obligatsiyalarni sotib olganlaridan ko'ra yuqoriroq narxlarda 
sotishni boshlaydilar, shu bilan birga kapital o'sishi deb ataladigan narx farqini oladilar. 
Foiz stavkasi qanchalik past bo'lsa, obligatsiyalar narxi shunchalik yuqori bo'ladi va 
kapital daromadi shunchalik yuqori bo'ladi, shuning uchun obligatsiyalarni naqd pulga 
almashtirish shunchalik foydali bo'ladi. Naqd pulga talab ortib bormoqda. Foiz stavkasi 
ko'tarila boshlaganda, chayqovchilar yana obligatsiyalarni sotib olishni boshlaydilar, bu 
esa naqd pulga bo'lgan talabni kamaytiradi. Shuning uchun pulga spekulyativ talabni 
quyidagicha yozish mumkin: (M / P) D A = (M / P) D = - hR. Pulga umumiy talab 
tranzaktsion va spekulyativdan iborat: (M / P) D = (M / P) D T + (M / P) D A = kY - 
hR, bu erda Y - real daromad, R - bu. nominal stavka foiz, k - pulga bo'lgan talabning 
o'zgarishining daromad darajasining o'zgarishiga sezgirligi (egiluvchanligi), ya'ni. bir 
birlik daromad darajasining o'zgarishi bilan pulga bo'lgan talab qanchalik o'zgarishini 
ko'rsatadigan parametr, h - foiz stavkasi o'zgarishiga pul talabining o'zgarishining 
sezgirligi (elastikligi), ya'ni. foiz stavkasi bir foiz punktga o'zgarganda pulga bo'lgan 
talab qanchalik o'zgarishini ko'rsatadigan parametr (formuladagi k parametri oldida 
ortiqcha belgisi mavjud, chunki pulga bo'lgan talab va daromad darajasi o'rtasidagi 
bog'liqlik to'g'ridan-to'g'ri va h parametri oldida minus belgisi mavjud ", chunki pulga 
bo'lgan talab va foiz stavkasi o'rtasidagi munosabatlar teskari). V zamonaviy 
sharoitlar neoklassik yo‘nalish vakillari ham pulga bo‘lgan talab omili nafaqat daromad 
darajasi, balki foiz stavkasi ham ekanligini, pulga talab va foiz stavkasi o‘rtasidagi 
bog‘liqlik esa aksincha ekanligini tan oladilar. Biroq, ular hali ham pulga bo'lgan 
talabning faqat bitta sababi bor - tranzaksiya degan fikrda. Va aynan tranzaksiya talabi 
foiz stavkasiga teskari bog'liqdir. Bu fikr ikki tomonidan taklif qilingan va 
isbotlangan Amerikalik iqtisodchilar Uilyam Baumol (1952) va Nobel mukofoti 
sovrindori Jeyms Tobin (1956) va Baumol-Tobin naqd pul boshqaruvi modeli deb 
ataladi. Pul massasi iqtisodiyotdagi barcha pullarning mavjudligi, ya'ni. bu pul taklifi. 
Pul massasini tavsiflash va o'lchash uchun pul agregatlari deb ataladigan turli xil 
umumlashtiruvchi ko'rsatkichlar qo'llaniladi. AQSHda pul massasi to‘rtta pul 
agregatlari yordamida hisoblab chiqiladi, Yaponiya va Germaniyada – uchtadan, 
Angliya va Fransiyada – ikkitadan. Bu o'ziga xos xususiyatlarga bog'liq pul tizimi u 
yoki bu mamlakat, xususan, ahamiyati turli xil turlari depozitlar. Biroq, barcha 
mamlakatlarda pul agregatlari tizimi bir xil tarzda qurilgan: har bir keyingi agregat 
oldingisini o'z ichiga oladi.