Buxgalteriya hisobi va audit

Oltin zaxiralari-
2010-yil oktabr oyida Eron zaxiralarining 
oltindagi qismi “rekord darajaga” yetdi, chunki Markaziy bank G‘arb davlatlari 
aktivlarini muzlatib qo‘ymaslik uchun “profilaktika choralarini” ko‘rdi. IRNA nashri 
Markaziy bank rahbari Mahmud Bahmaniydan iqtibos keltirgan holda mamlakat 2009-
yilda oltin narxi oʻrtacha bir untsiya uchun 656 dollar boʻlgan paytda, “bir necha yuz 
tonna” oltin import qilingani haqida yozgan. “Hozirda har bir untsiya oltin narxi 1230 
dollarni tashkil qilmoqda. Natijada milliy zaxiralar qiymati bir necha milliard dollarga 
oshdi”, deydi Markaziy bank rahbari. Eron zaxiralarining 15 foizini oltinga 
diversifikatsiya qildi, chunki Hindiston va Xitoy kabi mamlakatlarda bu raqam 1,7 
foizni tashkil etadi. 2012-yil yanvar oyida Tehron Savdo palatasi rahbari Eronda 907 
tonna oltin borligini, bir untsiya o'rtacha 600 dollardan sotib olingani va hozirgi narxda 
54 milliard dollarga baholangani haqida xabar berdi. Lekin Markaziy bank rahbari bor-
yo'g'i 
500 
tonna 
(ya'ni 
oltin 
zaxiralari) borligini 
ma'lum 
qildi. Tafovut 
tushuntirilmagan, ammo 907 tonnaligi (xato) aytilayotgan zaxiralar tarkibida 
yer 
ostidagi
oltin zaxiralari (2012 yil holatiga ko'ra 320 metrik tonna) va, ehtimol, Eron 
hududidagi xususiy qo'llardagi oltin (taxminan 100 tonna miqdorida tanga yoki oltin 
quyma ko'rinishida) ham hisobga olingan bo'lishi mumkin. 2014-yilda Markaziy bank 
maʼlumotlariga koʻra, uning oltin zaxiralari bor-yoʻgʻi 90 tonnani tashkil etgan, qolgan 
qismi sanktsiyalardan soʻng barter savdosida ishlatilgan.
Inflyatsiya va pul-kredit siyosati
Ikki xonali inflyatsiya darajasi so'nggi 20 yil davomida Eronda hayot tarziga aylanib 
bo'ldi. 2002-yildan 2006-yilgacha Eronda inflyatsiya darajasi 12 va 16 foiz oralig'ida 
o'zgarib turdi. Erondagi pul-kredit siyosati Eronning besh yillik rivojlanish rejalarida 
belgilangan inflyatsiya va pul-kredit siyosati maqsadlarga erishisha olmadi, buning 
sababi, asosan, davlatning neftdan olingan daromadlari hisobidan xarajatlarining pul-
kredit siyosatiga ta'sir ko'rsatgani bo'ldi. So'nggi paytlarda inflyatsion targetlash 
ko'rsatkichlariga erishish biroz yaxshilangan bo'lsa-da, bir xonali darajaga bosqichma-
bosqich pasaytirib borish maqsadiga erishilmadi. Bundan tashqari, pul-kredit 
siyosatining bilvosita oraliq maqsadi - pul o'sishi muntazam ravishda o'tkazib yuborildi. 
Markaziy bank Eron hukumatining davomi bo'lib, shu sababli u hukumatdan mustaqil 
ishlamaydi. Foiz stavkasi odatda pul maqsadlariga emas, balki siyosiy ustuvorliklar 
asosida belgilanadi. Fiskal va pul-kredit siyosati o'rtasida juda kam muvofiqlik mavjud. 
Markaziy bank inflyatsiya darajasini Eronning shahar hududlaridagi 395 ta mahsulot va 
xizmatlar narxlari hisobidan aniqlaydi. Inflyatsiyaning yuqori darajasi Erondagi pul 
massasining o'sishi bilan ham bog'liq. Markaziy bank maʼlumotlariga koʻra, pul 
massasi har yili taxminan 40 foizga oʻsmoqda. Pul massasining yuqori sur'atlarda o'sishi 

---

95 
banklar tomonidan taklif qilingan 12% stavkadagi qarz kapitalini olish uchun yuzaga 
kelgan yuqori talablardan kelib chiqqan bo'lib, ushbu stavka hukumat tomonidan 
o'rtacha eronliklar va kichik tadbirkorlar uchun kredit olish imkoniyatini yaratish uchun 
o'rnatilgan. Biroq, 
bu ko'rsatkich inflyatsiya darajasidan past
. Bu, inflyatsiya darajasi 
va investitsiya riskidan kelib chiqqan holda, kredit qiymatining talab va 
taklif tomonidan belgilanadigan erkin bozor qiymatidan past bo'lishiga olib keladi.