Buxgalteriya hisobi va audit

To'g'ridan-to'g'ri vositalari-
ank foydasi stavkalari - 2010-yildan boshlab banklar 
o'rtasida olinadigan foiz stavkasi (ya'ni banklararo stavka) Eron hukumati tomonidan 
belgilanadi. Kredit chegarasi - Markaziy bank banklarni cheklash, mablag'lardan 
foydalanish mexanizmlarini belgilash va har bir sektorda kreditlar va kreditlar 
chegarasini belgilash orqali pul va bank ishlariga aralashishi va nazorat qilishi mumkin. 
Bilvosita vositalar-
Majburiy zaxiralar stavkasi– Eronning Bank va pul faoliyati 
qonunining 14-moddasiga muvofiq, Markaziy bank banklar majburiyatlari tarkibi va 
faoliyat sohasiga qarab 10 dan 30 foizgacha bo'lgan majburiy zaxira normasini belgilash 
vakolatiga ega. Markaziy bank 
obligatsiyalari - Markaziy bank obligatsiyalar chiqarish 
uchun Majlis (parlament)dan ruxsat olishi kerak. Ochiq depozit hisobvarag'i: 
banklarning ortiqcha resurslarini o'zlashtirish orqali likvidlikni nazorat qiladi. Markaziy 
bank ushbu depozitlarga maxsus qoidalar asosida "foyda" to'laydi. Pul massasi- Xalqaro 
Valyuta Jamg'armasi (XVJ) ma'lumotlariga ko'ra, 2001-yilda pul massasi tarkibida naqd 
pullar va talab qilib olinguncha depozitlar (odatda M1 deb ataladi) 71,7 mlrd dollarga 
teng bo'lgan. O'sha yili M2 - M1 plyus jamg'arma depozitlari, kichik muddatli 
depozitlar va pul bozorining investitsiya fondlari yig'indisiga teng bo'lgan agregat - 
153,6 milliard dollarni tashkil etgan. Eron Markaziy banki ma'lumotlariga ko'ra, 
mamlakatning likvidligi 2008-yil aprelida taxminan 174 milliard dollarni, 
[56]
 2009-yil 
oktyabrida 197 milliard dollarni va 2011-yilda 300 milliard dollardan ortiqni tashkil 
etdi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, 2012-yilda Eron bozorida suzayotgan kapital miqdori
254 
milliard dollarni tashkil qilgan. 2020-yil 
mart oyida muomaladagi pullar 700 milliard 
dollarga yetdi (2017-yilgi devalvatsiyadan oldingi kurs bo'yicha). (2020-yil sentabr 
oyida Eronning monetar bazasi 3 721,46 trillion rialga (deyarli 12 milliard dollar) 
yetdi, M2 esa 95 milliard dollarga yetdi (yaʼni bir yil ichida mos ravishda 26% va 36.2 
%ga oʻsgan), pul multiplikatori effekti (bu monetar baza qancha miqdorda yangi pul 
yaratishi mumkinligini koʻrsatadi) eng yuqori darajaga yetdi) va bu so'nggi 
yillarda inflyatsiyaning o'sishini (40%) va Eron rialining tushishini tushuntirdi. Eron 
riali 2018-yil boshidan buyon deyarli besh baravar arzonlashdi. O‘z navbatida, 
Markaziy bank keng jamoatchilik va kompaniyalar tomonidan AQSh dollariga bo‘lgan 
talabni qondirish va import uchun to‘lovni amalga oshirish uchun bozorda valyuta 
inervensiyasini amalga oshirmoqda. Eron milliy valyutasi barqarorligini ta'minlashga 
qaratilgan ushbu operatisyalar tufayli mamlakat valyuta zaxiralari kamayib ketdi. O‘z 
navbatida, buning sabablaridan biri Eronda samarasiz soliqqa tortish va soliq yig'ish 
(xususan, soliq to'lashdan bo'yin tovlash ) ga ham bog'liq. Inflyatsiya (yoki xarid 
qobiliyatini yo'qotish) - bu Eron aholisining quyi qatlamlariga eng ko'p salbiy ta'sir 
ko'rsatadigan, aholi uchun umumiy yashirin soliqqa aylandi (agar ish haqi va 
mahsuldorlikning oshishi bilan qoplanmasa). 2019-yil dekabr holatiga ko‘ra, davlatning 
banklar oldidagi qarzi 3 880 000 milliard rialga yetdi (taxminan 30 milliard dollar, 

---

96 
ushbu qarz Hasan Ruhoniy prezident sifatida ish boshlagan 2013-yildan beri 3,5 foizga 
o‘sdi). Ya'ni, hukumat Eronda davlat nazorati ostidagi banklarga beriladigan pullarni 
emissiya qiladi va keyin bu banklardan foiz evaziga qarz oladi. 2019-yil 20-dekabrda 
yakunlangan o‘n ikki oylik davrda xususiy sektorning banklar oldidagi qarzi 14 400 000 
milliard rial yoki 110 milliard dollardan ortiqni tashkil qildi. Tashqi aloqalar. 
Eron Islom taraqqiyot bankining a'zosi hisoblanadi. 2006-yil avgust holatiga ko'ra Jahon 
banki mamlakatdagi umumiy qiymati 3 413 mln. dollarlik 48 ta rivojlanish loyihasini 
moliyalashtirgan. Jahon bankining Eronga kreditlari faqat Xalqaro tiklanish va 
taraqqiyot banki (XTTB) tomonidan beriladi. Eron Jahon bankining Investitsiyalarni 
ko'p tomonlama kafolatlash agentligi (MIGA) a'zosi hisoblanadi. Eron 1945-yil 29-
dekabrda Xalqaro valyuta jamgʻarmasiga (XVF) aʼzo boʻlgan. Markaziy bank 
rahbarlari XVJ kengashining Eron bo'yicha muhokamalarida hukumat nomidan 
qatnashadilar. 
Ushbu 
uchrashuvlar 
odatda 
yiliga 
bir 
marta Vashingtonda o'tkaziladi Eron Markaziy banki Shveytsariyaning Bazel shahrida 
bo'lib o'tadigan Xalqaro hisob-kitoblar bankining (BIS) yillik yig'ilishlarida kuzatuvchi 
maqomiga ega.