16
Inson hayotida reflekslarni yuqori baholab, I.M.Sechenov tomonidan
quyidagicha ta'rif beriladi: "Ongli va ongsiz hayotning barcha aktlari (harakatlar)
kelib chiqishi usuliga (mohiyatiga) ko’ra reflekslardir".
Reflektor aktda I.M.Sechenov uchta bo’g’imni ajratadi; 1. Birinchi
bo’g’imda sezayotgan "to’pning" ta'sirlanishi nerv qo’zg’alishiga aylanadi. 2
qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlari asosida o’ziga xos ravishda axborotni
qayta ishlash va qaror qabul qilish ro’y beradi. 3.buyruqni amalga oshiruvchi
organlarga (muskullarga va bezlar va hokazo) uzatish.
I.P.Pavlov
(1849-1936) I.M.Sechenovning miya reflektor faoliyatini
o’rganish borasidagi g’oyasini rivojlantirib, refleks tushunchasiga yangi mazmun
kiritdi hamda shartli reflekslarning hosil bo’lish asoslarini yaratdi. Reflekslarning
ikki turi farqlanadi: shartsiz va shartli reflekslar.
Shartsiz reflekslar tug’ma bo’lib, hayotning dastlabki kunlaridan va
keyinchalik hech qanday tajribasiz (malakasiz) namoyon bo’la boshlaydi. Masalan,
igna sanchilganda qo’lni tortib olinishi, ovqatning og’iz bo’shlig’ida tushgandagi
so’lakning ajralishi.
Shartsiz reflekslarning markazlari turlichadir - shartsiz reflekslar yoylarning
tutashuvchi orqa miyadan va bosh miyaning o’sishidan ro’y beradi. Shartli
reflekslarning hosil bo’lish sohasi bosh miya po’stloqidir. Shartli ta'sirlagich
organizmning hayoti uchun muhim bo’lgan qandaydir hodisalarning mavjudligi
haqida, masalan ovqatning mavjudligi, xavf- xatarning paydo bo’lishi haqida xabar
beradi.
Shuning uchun I.P.Pavlov bosh miya qobig’i faoliyatini signal faoliyati deb
nomladi. I.P.Pavlov shartli reflekslar metodidan foydalanib, shuni aniqladiki, bosh
miya katta yarim sharlari faoliyati organizmning ichki muhitidan va tashqi
muhitdan nerv tizimiga kelayotgan ko’pgina ta'sirlovchilarning analiz va sintez
jarayonlaridan iborat ekan. Analiz va sintez I.P.Pavlov tomonidan analizatorlar deb
nomlangan o’ziga xos nerv tizimlari yordamida amalga oshiriladi.
Dostları ilə paylaş: