MüƏLLİFDƏN

QİRAƏTLƏRİN MÜTƏVATİRLİYİ HAQDA İRƏLİ 
SÜRÜLMÜŞ NƏZƏRİYYƏNİN ARAŞDIRILMASI 
Qiraətlərin mütəvatir olduğunu iddia edən şəxslər irəli 
sürdükləri nəzəriyyəni sübuta yetirmək üçün bir neçə dəlilə istinad 
edib deyirlər: 
1. Qiraətlərin mütəvatir olması icmai şəkildə qəbul olunan və 
bütün dövrlərdə alimlər tərəfindən hamılıqla qəbul edilən bir 
məsələdir. 
Müəllif: 
Bir qədər əvvəl bu nəzəriyyənin tamamilə əsassız 
olduğu oxuculara bəlli oldu. O ki qaldı onun icmai bir məsələ 
olmasına, bunu yalnız o zaman qəbul etmək olar ki, müxalif mövqe 
tutmuş şəxslər bu barədə öz ziddiyyətli nəzəriyyələrini irəli 

---

150 
sürməmiş 
olsunlar. 
Bir 
haldakı 
yeddi 
qari 
üsulunun 
mütəvatirliyinin sübuta yetirilməsində biz bunun tam əksini 
müşahidə edirik. Çünki, hər bir qiraət üsulunun davamçıları digər 
qiraətləri tənqid atəşinə tutmuşlar. 
2. Hicrətin birinci və ikinci yüzilliklərində Peyğəmbərin 
səhabələri və sonralar ona iman gətirmiş müsəlmanların Qurana 
hər şeydən daha çox əhəmiyyət vermələri, bütün qiraətlərin 
mütəvatir olmasına səbəb olmalı idi. 
Bu mətləbi hər bir ədalətli və həqiqətsevər insan dərk edir. 
Müəllif: 
Müsəlmanların Qurana əhəmiyyət vermələri onun 
qiraətinin deyil, özünün mütəvatir olduğunu sübuta yetir. Bunu da 
qeyd edək ki, Quran qiraətinin düzgünlüyü bəzi qarilər üçün, hətta 
əgər bir nəfər tərəfindən olsa da, ictihad və dinləmək yolu ilə sabit 
olur. 
Əgər bu doğrudan da həqiqətdirsə, onda bu məsələ yeddi və ya 
on mötəbər qiraət üsullarında deyil, Quranın bütün qiraət 
üsullarında müşahidə olunmalıydı. O ki qaldı istifadə olunan bəzi 
terminlərə, biz bunun üçüncü yüzillikdən sonra meydana 
gəldiyinin şahidi oluruq. 
Qiraətlər isə qarilər tərəfindən yeddi və ya on mötəbər üsullara 
bölünərək, ayrı-ayrılıqda məktəblərin yaranmasına səbəb oldu. Bu 
məntiqə əsaslanaraq, bütün qiraət üsullarının hamısını birlikdə 
mütəvatir və ya qeyri-mütəvatir hesab etməliyik. Birinci nəzəriyyə, 
yəni bütün qiraətlərin mütəvatir olması batil və əsassızdır. Belə 
olduqda ikinci nəzəriyyəni, yəni qiraətlərin heç birinin mütəvatir 
olmadığını qəbul etməliyik. 
3. Yeddi qiraət üsullarının mütəvatir olmaması, Quranın 
mütəvatir olmaması deməkdir. Və Quranın mütəvatir olmaması 
nəzəriyyəsi batil olduğu üçün, yeddi qiraət üsullarının da mütəvatir 
olmaması batil və əsassızdır. Hamıya məlumdur ki, Quranın orjinal 
mətni bizlərə məhz qari və hafizlərin vasitəsilə gəlib çatmışdır. Əgər 
onların qiraəti mütəvatirdirsə, demək Quran da mütəvatirdir və 
əgər qiraətlərdə nöqsana yol verilibsə, onda Quranın orjinal 
mətninə də şəkk-şübhə ilə yanaşılacaqdır. 

---

151