Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

Xususiy mulkchilik
– individning jamoaviy xo‗jalik faoliyatidan ajralib 
chiqishini o‗zida namoyon etadi 
Xufyona iqtisodiyot
– unda iqtisodiy faoliyat qonun doirasidan tashqarida 
amalga oshiriladigan, ya‘ni bitimlar qonundan, xo‗jalik turmushining huquqiy 

---

518 
me‘yorlari va rasmana qoidalaridan foydalanilmagan holda amalga oshiriladigan 
soha. Xufyona iqtisodiyot quyidagi uchta unsurdan tarkib topadi:
Norasmiy iqtisodiyot
 
– iqtisodiy faoliyatning oshkora turlari, unda 
xarajatlarni pasaytirish maqsadida tovarlar va xizmatlarning qayd etilmagan tarzda 
ishlab chiqarilishi o‗rin tutadi (ta‘kidlash lozimki, davlatdan yashiriladigan barcha 
faoliyat turlari huquqiy me‘yorlar bilan tartibga solinishi mumkin emas va 
mulkchilik huquqlarini himoyalashning muqobil mexanizmlari qo‗llanilishini talab 
qiladi).
Sohta iqtisodiyot
– qo‗shib yozishlar, chayqovchilik bitimlari, poraxo‗rlik va 
pulni olish hamda berish bilan bog‗liq har xil tovlamachilik harakatlari iqtisodiyoti.
Kriminal iqtisodiyot
– qonunning (birinchi navbatda – Jinoiy va Fuqarolik 
kodekslarining) to‗g‗ridan-to‗g‗ri buzilishi va mulkchilikning qonuniy huquqlariga 
tajovuz qilish bilan bog‗liq iqtisodiy faoliyat.
Xufyona iqtisodiyot
– bu birinchi galda iqtisodiy holat, chunki ushbu sektor 
ishtirokchilarining xatti-harakatlari oqilonalik motivi va iqtisodiy foyda bilan 
izohlanadi. Bu Еrda faoliyat yurituvchi iqtisodiy sub‘yektlar o‗ziga xos 
―homo 
economicus‖
modeli bilan yoritiladi. 
Xufyona iqtisodiyot
– bu u uchun odatiy xo‗jalik faoliyatini yuritishda 
mavjud qonunlarga amal qilish xarajatlari (transaksiya xarajatlari) o‗z 
maqsadlariga erishishdan ko‗riladigan foydadan yuqori bo‗lgan insonlar uchun 
panoh (E. de Soto). 
Shartnoma
– belgalangan institutsional doiralarda shaxslarning ongli 
ravishda va erkin tanlashi natijasi hisoblangan mulkchilik huquqlari bilan 
almashish va ularni himoyalash to‗g‗risidagi kelishuv. 
Sotish to‗g‗risidagi shartnoma
– bir xil darajada xatarga betaraf bo‗lgan 
shaxslar o‗rtasidagi kelajakda shartnomaning bajarilishi jarayonida 
amalga 
oshiriladigan 
vazifalar doirasini belgilab beruvchi kelishuv. 
Yollash to‗g‗risidagi shartnoma
– xatarga betaraf bo‗lgan shaxs va xatarga 
qarshi shaxs o‗rtasidagi kelajakda shartnomaning bajarilishi jarayonida 
amalga 
oshirilishi
mumkin bo‗lgan
vazifalar doirasini belgilab beruvchi kelishuv. Bunda 

---

519 
xatarga qarshi shaxs xatarga betaraf bo‗lgan shaxsga o‗z harakatlari ustidan 
nazorat qilish huquqini topshiradi.