88
tilida kz> kyz> kigiz
1
; bz> byz> bigiz (Navoiy “ML”) hozirgi xakas tilida kiis> kiyis
“kiygiz” (xak.-rus.sl. s.74) va boshq.
Leksema nomemalari tarkibida intervokal [g‘] undoshi ham o‘zining
artikulyatsion belgisini yo‘qotishi, unlilar bilan farqlanish belgisi neytralizatsiyaga
uchrashi mumkin. Chunki jarangli sirg‘aluvchi bu undosh akustik belgisiga ko‘ra
o‘zining korrelyati bo‘lgan [x] undoshiga nisbatan unliga kuchsiz zidlanadi. Buning
sababi shundaki, [g‘] undoshi akustik belgisiga ko‘ra unli bilan jarangsiz undosh
oralig‘ida turadi: [unli]- [g‘]- [x]. Shunday ekan, ikki unli o‘rtasida qolgan [g‘]
undoshining vokalizatsiyalashishi uchun qulay imkoniyat yaratiladi. Masalan, o‘zbek
tilining qipchoq shevalarida: ul > uul > ug‘ul > o‘g‘il; to:> tog‘a;
To:ra > tog‘ora.
2
Leksema nomemasi tarkibidagi intervokal holatda vokalizatsiyalashuvchi
undoshlardan yana biri [v] undoshidir.
Bilabiallik, sirg‘aluvchilik, jaranglilik belgilariga ega bo‘lgan bu undosh ikki
lablashgan unlilar o‘rtasida kelib, bir qator o‘zbek shevalarida vokalizatsiyaga
uchraydi. Masalan, qorabuloq shevasida to:p > tovup > tabib; qa:p > qovup > qopib;
so:q > sovuq; janubiy xorazm, o‘g‘iz va qipchoq shevalarida qu:n > quvun > qovun;
su:q > suvuq > sovuq; qu:q > quvuq > qovuq
3
va boshq.
Dostları ilə paylaş: