A21 Avezbayev S
Dala yer tuzish izlanishlari
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2. Dala yer tuzish izlanishlari
Qishloq x jalik korxonalari hududlaridagi yer tuzish izlanish- larining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: — loyihani tuzishda qatnashuvchi loyihachilar va mutaxassis- larni x jalik yer egaiigi (yerdan foydalanishi) ishlab chiqarishini rivojlantirishning, yerlardan foydalanish hamda uni muhofaza qi- lishning ahvoli va asosiy y nalishlari bilan joyida tanishtirish; 221 — x jalik yer fondi, hududning tuzilishi va muhandislik jiho- zlanishi, yangi yerlami zlashtirish, yer turlarini meliorativ va tabiatni muhofaza qilish b yicha yaxshilash, ishlarning y na- lishlari, yerga salbiy ta'sir manbalari, yerlardan foydalanish, ularni yaxshilash va muhofaza qilish b yicha oldin tkazilgan yer tuzish tadbirlarining samaradorligi t risida q shimcha axborot- lar olish va ma'lumotlarga aniqliklar kiritish; — qishloq x jalik korxonalari, fermer x jaliklari rahbarlari (boshliqlari) va mutaxassislari bilan uchrashish, ularning tuziladigan loyiha b yicha istaklarini, iqtisodiy manfaatlarini aniqlash. — hududda yer tuzish dala izlanishlari paytida: — har bir yer konturning maydoni va ehegaralari, yer turlari tarkibi, ularning sifati va madaniy-texnik ahvoli, haqiqatda foy- dalanilishi, su oriladigan va zaxi qochiriladigan yerlar chega- ralari, hamda maxsus tabiatni muhofaza qilish, q riqxona va rekreatsion maqomga ega yeriar aniqlanadi; — qishloq x jaligi ishlab chiqarishida foydalanilmaydigan, lekin zining tabiiy xususiyatlari b yicha shudgorlash, daraxtzor- larga, pichanzorlarga va yaylovlarga zlashtirish uchun yaroqli yerlar aniqlanadi; — tubdan va yuzaki yaxshilash b yicha ishlarni tkazish zarurati bor, su orish uchur. yaroqli va zax qochirishi talab etadi- gan qishloq x jalik yerlari uchastkalari tanlanadi, daryolar, k llar va suv havzalaridan su orish uchun foydalanish imkoniyati rganiladi; — botqoqliklar, botqoqlashgan va ortiqcha namlangan qishloq x jalik yerlari rganiladi, uiarning tabiiy atrof-muhitning ekologik ahvolidagi roli, zax qochirishning maqsadga muvofiqligi va texnik imkoniyatlari aniqlanadi; — melioratsiya b yicha ishlarni tkazish uchun yaroqii sh r va sh rlangan yerlar aniqlanadi; — qumlar, jarliklar, qiyaliklar rganiladi va ularni unumdor yerlarga aylantirish b yicha tadbirlar belgilanadi; — bo lar, uzumzorlar va rezavorzorlarning ahvoli baholanadi, har bir kontur b yicha daraxtlarning turlari, navlari, yoshi, siyraklashishi, zararlanish, zararkunandalar va kasalliklar mavjudligi k rsatilib, sifat baholashi tkaziladi, daraxtlar ekish uchun yaroqli yerlar massivlari tanlanadi, konturli ekish, qiyalik- larni terrasalash, madaniy-texnik va boshqa tadbirlarni tkazish uchun uchastkalar ajratiladi; 222 — eroziyaga uchragan yerlar rganiladi, ularning eroziyala- nish darajasi aniqlanadi, mavjud eroziyaga qarshi gidrotexnik in- shootlar, ihota rmon daraxtlari, eroziyaga qarshi texnikaning mavjudligi rganiladi, agrotexnik, rmon meliorativ va gidro- texnik tadbirlarning eroziyaga qarshi samaradorligi, yangi ihota polosalarini va gidrotexnik inshootlami qurish, mavjudlarini ta'mirlash yoki takomiliaslitirish zarurati belgilanadi; — to -kon tshlari, qurilish va boshqa ishlarda buzilgan uchastkalar aniqlanadi, buzilgan yerlarning ahvoli, ulaming tabiiy atrof-muhitga ta'siri belgilanadi, kam unumdorli yerlami tuproq bilan qoplash va rekultivatsiyalash uchuri moijallangan tuproq- larning unumdor qatlamini saqlaydigan joy aniqlanadi; — hududni kimyoviy va radioaktiv illoslantiruvchi, yerlarni zaharlovchi, axlatlar va boshqalar biian qoplovchi manbalar belgi- lanadi, har xii obyektlarning (sanoat, transport, qishloq x jaligi) atrof-muhitga ta'siri aniqlanadi, ma'danli va organik itlar, za- harli kimyoviy moddalar omborxonalarining joylashgan rinlari rganiladi, konservatsiyaiash va qishloq x jaligi foydalanishidan chiqarilishi kerak boigan uchastkalar aniqlanadi; — maishiy, ishlab chiqarish, dala va yaylov suv ta'minoti uchun foydalaniladigan suv manbalari rganiladi, ularni ta'mir- lash, qayta jihozlash yoki yangi suv manbalarini qurish zarurati aniqlanadi; — x jalikning aholi yashash joylari va ishlab chiqarish mar- kazlari, dala shiyponlari va yozgi lagerlari rganiladi, eski qish- loqlarni tiklashning, yangi uy-joy va ishlab chiqarish qurilishlari- ning maqsadga muvofiqligi aniqlanadi, ishlab chiqarish markazlari chegarasidagi foydalanilmaydigan ortiqcha yerlar, ishlab chiqarish binolarining ahvoli, si imi va ulardan kelajakda foydalanish belgi- lanadi; — x jalikdagi y o i tarmo i va y o i inshootlari rganiladi va tekshiriladi, har bir y lning zarurligi va yuk tkazish qobiliyati, y Uarni qurish va ta'mirlashga, keraksiz dala yoilarini zlashtirishga b lgan talab belgilanadi; — x jalikda almashlab ekishlar jnavjudligi belgilanadi, qishloq x jalik ekinlari maydonlarining haydalma yerlarning har xil uchastkalari b yicha oxirgi 2 yilda joylashtirilishi, tuproqlarga ishlov berishning, ekishning asosiy y naiishi, yerlaming begona tlar bilan ifloslanishi chizmada aks ettirilib, aniqlanadi. Fermer x jaliklari hududidagi yer tuzish izlanishlarida x jalik 223 markazi hududini zonalarga (yashash va ishlab ehiqarish) h lish, ishlab chiqarish va ijtimoiy inlYatizim obyektlarini qurilish-loyiha- lash, sanitariya-gigiena, zooveterinariya va boshqa talabiarni hisobga olib, joylashtirish masalalarini asosli yechish uchun axborot olinishi kerak. Rahbarlar va mutaxassislar istaklarini rganish ixtisoslashish, ishlab chiqarishni, mehnatni va boshqarishni keiajakda tashkil etish, ekin maydonlari tarkibi, almashlab ekishlarni saqlab qolish yoki yangilarini joriy etish, ozuqa bazasini tashki! etish, qurilish va obodonlashtirish, aniq yer uehastkalarining hududlarini tuzish b yicha ularning fikrlarini tahlil etish va hisobga olishni z ichiga oladi. Zarur hollarda maxsus tuproq-eroziya, rmon-meliorativ, gidrotexnik, meliorativ, madaniy-texnik, suv x jaligi, y l yoki boshqa turlardagi dala izlanishlari tkaziladi, mavjud k rsatmalar va y riqnomalarga mos tarzda hisoblash maydonchalari, chuqur- chalar, qazish ishlari bajariladi, analitik izlanishlar uchun tup- roqlardan, suvlardan namunalar anaiitik lekshirishlar uchun oli- nadi. Yer tuzish izlanishlarini, asosan, tarkibida yer tuzish b yicha loyiha instituti mutaxassislaridan iborat guruh b lgan hay'at x jalik mutaxassislari ishtirokida tkazadi. Chorvachilik fernialarini va boshqa ishlab chiqarish markazla- rini joylashtirish uchun yangi joy tanlashda kcmissiya tarkibiga Yer resurslari q mitasining tuman xizmati boshli i, tuman arxi- tcktori, sanitariya va yon in nazoratlari. tabiatni muhofaza qilish q mitasi vakillari kiriiiladi. Tayyorgarlik ishlari va hududda yer tuzish izlanishlan nati- jalari b yicha yerlardan. keyinchalik foydalanish. ularni mimofaza qilish va yaxshilash, x jaiikda ichki yer tuzishning asosiy masalalarini yechish b yicha oldindan xulosalar chiqariladi. Hududdagi yer tuzish izlanishlarining natijaiari dala jurnalida k rsatiladi, dalolatnomada umumlashtiriladi va chizmada aks et- tiriladi. Dala jurnalida aynm transtbnnaisiyalash va yaxshiiash uchun moijailangan yoki z shaklini, chegarasini va maydonini zgar- tiradigan yer turlari konturlari va ular guruhia ining tanib raqam- lari va maydonlari k rsatiladi, ularga sitati> ravsi; (relef?, tupro- qlari, simliklari, mahsuldoiligiga. yeriarn» icKisodiy bah : -;h ballari b yicha) beriladi; keyinchalik u voki bi. : e« turi sif?HRb, 224 almashlab ekishlarda foydalinish b yicha tavsiyalar keltiriladi. Har xil turdagi yaxshilashlar nazarda tutiladi. Jurnalda ishiab chiqarish markazlarini kengaytirish yoki ortiq- cha maydonlarini olish uchun moijallangan ishla chiqarish markazlarining. ulardagi bmo va inshootlar joylashishining abrisi (chizmasi) chiziladi. Yana aholi yashash joylaridagi aholi sonlari, bino va inshoot- larning mavjudligi, ularning qiymatlari, mollar bosh soni, hudud- nine muhandislik jihozlanishi va boshq. b yicha yozuvlar bajari- ladf Dala jurnalini t ldiruvchi. ayrim hollarda esa uning rniga tuvchi yer tuzish lzianishlari dalolatnomasida yerlardan oqilona foydalanishru tashkii etish uchun zarur quyidagi masalalar z aksini topadi va tnvsiflanadi: x jalikning tashkiliy lshlab chiqarish tuzulishi, x jalik markazlarining ahvoli va kelajakdagi rivojlanishi, ycr payiaridan foydaianish tartibi, ular asosida ishlab chiqarish b limlarini shakllantirish; yangi y ilarni, suv manbalarini va boshqa hududni jiho/lashning muhandislik obyektlarini qurish va mavjudlarini ta'mirlash zarurati; haydalma yerlarga, transformat- siyalanadigan daraxtzoriar, pichanzorlar, yaylovlar yer massivlari va uchastkalari; ularni zlashtirish va yaxshilash b yicha zarur tadbirlar: foydaianishda maxsus tartib va sharoitlarga ega yer mas- siviari va uchastkalari; yaxshiiash va muhofaza qilish b yicha gidrotexnik tadbirlar k zda tutilgan yer massivlari va uchastkalari; madaniy, su oriladigan pichan/orlar va yaylovlarga ajratiladigan massivlarning maydonlari, joylashishi va ahvoli hamda ularni zlashtirish va yaxshilash b yicha zarur tadbirlar; eroziyaga uchragan yerlar, zarur eroziyaga qarshi tadbirlar; buzilgan, ifloslangan va zararlangan yerlar, uiarni konservatsiyalash, tuproq bilan qoplash va rekuitivatsiyalashning maqsadga muvofiqligi; yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning ishlab chiqarish b limlari- ni va x jaiik markaziarini, ishlab chiqarish va infratizim obyekt- larini joylashtirish, yer turiari va aimashiab ekishlarni tashkil etish, uiarning hududlarini tuzish b yicha tilak-istakiari. Yer tuzish izlanishiari chizmasida k rsatiiadi: yer turlarining barcha konturlarining mavjud joylashishi va ularning aniq chega- ralari; qishloq x jaligi uchun zlashtirilishi, transformatsiyala- nishi, yaxshilanishi, konservatsiyalanishi, rekultivatsiyalanishi (jur- nal va izlanishlar dalolatnomasidan) kerak b lgan massivlar yoki yer turlari konturlari; ishlab chiqarish b limlarining mavjud va S Yer uizishni !oyihal:i!>li 225 taxminiy yangi chegaralari; boshqa yer egalari va yerdan foy- dalanuvchilar yerlarining, qishloq ma'muriyati tasarmfidagi yer- larning chegaralari; foydalanishda maxsus tartibga va sharoitlarga ega yerlar massivlari va chegaralari; melioratsiyalangan va su o- rishga, zaxini qochirishga, madaniy texnik ishlarni tkazishga m Ijallangan yerlar uchastkalari va chegaralari; zlashtirilgan al- mashlab ekishlar, dalalar va ishchi (su orish) uchastkalarining, ularning maydonlari va chegaralari hamda qishloq x jalik ekin- larining oxirigi 2 yildagi maydonlari k rsatilgan joylashishi; tuproqqa ishlov berishning asosiy y nalishi, daraxtzorlar, y llar, har xil muhandislik inshootlarining mavjud va k zlanayotgan joy- lashishi. Kameral tayyorgarlik va hududdagi yer tuzish izlanisiilari nati- jasida olingan ma'lumotlar asosida, tayyorgarlik ishlari davomida yeri tuzilayotgan qishloq x jalik korxonasi yerlarini agroekologik baholash tkazilishi va yeriarnlng qisliloq x jaligiga y::roqliligi chizmasi tuzilishi mumkin. Umiy-tekshirish va loyihaiash institutlari tavsiyalariga muvofiq yerlarning qishloq x jaligi uchun yaroqliligining asosiy mezonlari sifatida tuproqlarning yerlardan ekoiogik xavfsiz va iqtisodiy samarali foydalanish, ulaming melioratsiyalash va rnuholaza qilish tizimlarini tanlashga sezilarli ta's;r k rsatuvchi, turg i\v, tabiiy xususiyatlari t plamidan (relef, rnexanik tarkibi, namlanish xarakteri va darajasi, eroziya jarayoniari, sh vlanish xaraktcri va darajasi, va boshq.) foydalaniladi. Qishloq x jaligi uchun yaroqliligini belgilashda yana max- sus tabiatni muhofaza qilish, q riqxona, so Iomlashtirish, rekreatsiya va tarixiy-madaniy maqomga va foydaianish sharoit- lariga ega yerlar ham hisobga olinadi. Yerlarning qishloq x jaligi uchun yaroqliligini belgilashdagi iqusodiy talablar bu bosqichda hisobga olinmaydi, ular, keyinchalik loyihani ishlash- da e'tiborga olinadi. Yerlarni qishloq x jaligi uchun yaroqliligi b yicha baholash jarayonida har xil qishloq x jalik yerlari (haydalma yerlar, pichanzorlar, yaylovlar) uchun k proq yaroqli uchastkalar guruh- lari ajratiladi. Bu guruhlarning har biri ichida yerlar sinflarga b linadi, ularning barcha maydonlarida yuqori iqtisodiy va ckologik samaradorlik bilan bir xil dehqonchilik (mintaqaviy in- tensiv cheklashlarsiz, eioziyaga qarshi, sh rlangan, sh rhak, or- tiqcha namlangan, qumlik va boshqa foydalanishda maxsus yon- 226 doshuv talab etadigan yerlardagi dehqonchilik tizimlari, tloqchi- lik tizimi), hamda yerlarni melioratsiyalash tizimlari q Uaniiishi nvumkin. ' ; Yerlarning ajratilgan guruhlari va sinflari x jalikning re- jaiashtirilayotgan ixtisosligi, ekin maydonlari tarkibi, yer turlari va maydonlari, qishloq x jalik ekinlarining hosildorliklari b yicha loyihalashga topshiriq ishlash uchun ma'lumotlar tayyorlashda, hamda h jalikda ichki yer tuzish loyihasini ishlash jarayonida foydaianiladi. Hozirgi vaqtda yer tuzish b yicha loyiha va ilmiy-tekshirish institutlari hamda ularning korxonalari yer tuzish ishlarini kompyuterlardan foydalanib bajarishning yangi texnologiyalariga tishmoqda. Maxsus texnologiya b yicha ishlov berilgan va deshifrovkalangan aerofototasvirlar dala yer tuzish va izlanish ish- iari hajmini minimumgacha qisqartirish imkonini beradi. Yer tuzish izlanishlari va reja-xarita materiallariga aniqlik kiii- t>sh natijalari b yicha yer tuzish davrklagi x jalik yer turlan maydonlariga aniqlik kiritiladi, ular yer kadastri maMumotlari bi- !an soUshtiriladi, farqlar kelib chiqishi sabablari aniqlanadi va so- lishtirish natijaiari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi. Keyingi loyihalash uchun asos b lib xizmat qiladigan yerlarning eksplikat- siyasi tuziladi. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|