A21 Avezbayev S
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Almashlab ekishlar sonini va maydonlarini aniqlash. Almashlab
ekishlar sonini va maydonlarini belgilashga quyidagi sharoitlar ta'sir k rsatadi: — x jalikning tashkiliy-ishlab chiqarish tuzilishi, x jalikdagi ichki ishlab chiqarish boiimlari soni, maydonlari va joylashishi; — qishloq x jalik korxonasi hududidagi x jalik markazlari soni va joylashishi; 337 Masalan, paxta almashlab ekishida quyi Amudaryo mintaqasi sharoiti uchun, bizning maiumotlarimiz b yicha dalaning optimal maydoni 25—36 ga orasida b ladi. Almashlab ekishda 9—10 dala b lganda uning maydoni 225—360 ga orali ida b ladi. Dala ekinlari yi indisi almashlab ekishdagi dalalar.soniga va uning rotatsiyasi uzunligiga ta'sir etadi. Uzun rotatsiya 8—12 yil — ekinlar almashadigan almashlab ekishiarda b ladi, ularda kuzgi va bahorgi alla, paxta, k p yiliik tlar va chopiq qilinadigan ekinlar bilan almashib turadi. Uzunligi 6—7 yilga teng b lgan ro- tatsiyalar chopiq qilinadigan almashlab ekishlarga t ri keladi. Rotatsiya uzunligi almashlab ekishlar maydonlariga ta'sir etadi. Dalalari teng b lishiga qaramasdan 8—12 dalali almashlab ekish- lar 4—8 dalaliklarga nisbatan 2—3 baravar yirik b ladi. Boshqa teng sharoitlarda yer maydoni b yicha yirik x jaliklar k p sonli dala almashlab ekishlariga, hududining katta qismi qishloq x jaligi uchun zlashtirilganligi va haydalganligi sharoit- larida esa katta maydonlarga ega almashlab ekishlarga ega boiishadi. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, yerlarning mayda konturliligi, tuproq qatlamlarining har xilligi, hududning kuchli b linishi va haydalma yerlar massivlarining boiak-boiak joy- lashishi sharoitlarida juda katta almashlab ekishlar ekinlarni yetishtirishning agrotexnika talablariga rioya qilishga t sqinlik qi- ladi, dala ishlarini tashkil etishni va boshqarishni murakkablashti- radi, qishloq x jalik texnikasiga texnik xizmat k rsatishni qiyin- lashtiradi. Odamlarning va qishloq x jalik texnikasining ish rinlariga va orqaga qarama-qarshi yurishlari va tishlarining oldini olish uchun dala almashlab ekishlari soni aholi yashash joylari soni va joylashishi bilan bogianadi. Qishloq x jalik korxonasini boshqa- rishning hududiy tashkiliy-ishlab chiqarish tuzilishida boiim (brigada) bitta yirik qishloq bazasida tashkil etilishiga va ularning har biriga bir almashlab ekish biriktirilishiga harakat qilish kerak. Ishlab chiqarish boiimlarida x jalik markazlari yer egaligi va yerdan foydalanishning chekkasida joylashgan, ularning yer mas- sivlari esa bir tomonga ch zilgan vaziyatlarda bir necha dala al- mashlab ekishlarini, mehnat k p talab etadigan va tashish qiyin boigan ekinlarni qishloq atrofidagi almashlab ekishlarda joy- lashtirib, joriy etish maqsadga muvofiq b ladi. Bu ishchilarni va yuklarni tashish, qishloq x jalik texnikasining befoyda yurishlari xarajatlarini kamaytirish uchun zarur. 340 Ishlab chiqarish b limining maydoni katta b Imaganda, k p yuk chiqadigan ekinlarni bitta almashlab ekish chegarasida ham qishloqiarga yaqinlatishga erishish mumkin. '. Agar ishlab chiqarish b limida ikkita aholi yashash joyi b lsa, ular asosida mustaqil dalachilik brigadalari tashkil etilishi va ikkita oTniga bitta juftlashtirilgan almashlab ekish tashkil eti- lishi mumkin. Juftlashtirilgan aimashlab ekish deb bir xil ekinlar toq va juft dalalarda almashinadigan almashlab ekishlarga aytiladi. Masalan, rkinlarning quyidagi almashishi juftlashtirilgan almashlab ekishga niisol b Iishi mumkin: 1 — k p yillik tlar; 2 — k p yiliik tlar; 3 — kuzgi alla; 4 — kartoshka; 5 — donli dukkaklilar; 6 — kuzgi alla; 7 — kartoshka; 8 — donli dukkaklilar; 9 — bahor- gi bu doy; 10 — k p yillik tlarga q shib ekiladigan arpa. Juft daialarni bir brigadaga, toq daialarni boshqasiga biriktirish mumkin. Keyinchalik rnehnat jamoalari birlashtirilganda bu almashlab ekishni ekinlar maydonlarini yiriklashtirish maqsadida 5-dalalik, iekin 10 yillik rotatsiyali qilish mumkin. Yillari soni ikkilangan ro- tatsiyali aimashlab ekishlarni loyihalash misoli 25-jadvaIda keltiril- gan. Jadvaldan k rinib turibdiki, rotatsiya yillari b yicha almash- iab ekish k ziangan ekin maydonlarini, ya'ni: 60% donli ekinlar, 20% — kartoshka, 20% — k p yiilik tlarni ta'minlaydi. Bunday almashiab ekishni joriy qilish dalalarning rtacha maydonini ikki marta kattalashtirish imkonini bcradi, bu qishloq x jalik texnikasidan yuqori unum bilan foydalanishga, mehnatni oqilona tashkil etishga va agregatlarni guruh qilib ishlatish usulini q llashga zamin yaratadi. Juftlashtirilgan almashlab ekishlar va rotatsiya yiilari soni ikkilangan almashlab ekishlar, odatda, hududi kam b lingan va yerlarida mayda konturlilik b lmagan, bir xil tuproq qatlamiga ega x jaliklarda joriy etiladi. Mayda konturlilik, haydalma yerlarning maydalangan va b linganligi, k chirilmaydigan aholi yashash joylarining tarqoq joyiashganligi sharoitlarida maydonlari kichik almashlab ekishlar joriy etiladi. Kelajakda zarurat tu ilsa umumiy chegaralarni saqlagan holda, q shni dalalarni juft qilib birlashtirish y li bilan almashlab ekishlar yiriklashtiriladi. Buning uchun loyihalashda birlashtiriladigan almashlab ekishiarning yiriklashtirishgacha va yiriklashtirilgandan keyin teng dalalarni yaratishga va ularning 341 juftligiga rioya qilishga, masalan, 9+9 yoki 9+7, harakat qilish kerak. Agar loyihalash sharoitlari talab etsa, almashlab ekishlarni maydalash, yangi b limlar orasida ishchilarni qayta taqsimlashni, dalalarda yangi almashlab ekishlarga minimal yillarda tishni !a'minlaydigan qishloq x jalik ekinlarini joylashtirishni hisobga olib, hamda loyihalanayotgan almashlab ekishlar va dalalar chegaralarini dalalar va ekinlarning mavjud joylashishiga bo lab, amalga oshiriladi. Ishlov beriladigan uchastkalarning, dalalarning va almashlab ekishlarning kichik lchamlarida ekin maydonlarini yirik- lashtirishni ularni almashlab ekish dalalarida t ri joylashtirish y li bilan sezilarli darajada yaxshilash mumkin. Bu usulning mo- hiyati yetishtirish texnologiyasi bir xil yoki xshash almashlab ekishda bir daladan k p maydonni egallagan qishloq x jalik ekinlarini tanlash va maydonlarini almashlab ekishning t la rotat- siyasi davomida q shni dalalarda joylashtirishdan iborat b ladi. Dalalanii bunday joylashtirish va mos tartib raqamlarini belgilash- da ayrim ekinlar maydonlarini alrnashlab ekishni tuzishning asosiy tamoyillarini ekinlarning vaqt va kenglik b yicha almashinishini buzmasdan kattaroq massivlarda jamlash imkoniyati paydo b la- di. Masalan, lavlagi almashlab ekishi rotatsiyasi quyidagidek b lishi mumkin: I — qand lavlagisi; 2 — bahorgi don; 3 — kungaboqar; 4 — b sh shudgor (par); 5 — kuzgi alla; 6 - qand lavlagisi; 7 — makkaj xori; 8 — makkaj xori; 9 — donli dukkaklilar; 10 — kuzgi alla. Bunday vaziyatda qand lavlagisi yonma-yon joylash- gan dalalarda, yillar b yicha almashinib va yagona massivni tashkil etib joylashtiriladi. Birinchi yili u I va IV dalalarni, ikkinchi yili — II va VII, uchinchi — ITI va VIII dalalarni va sh. .egallaydi. Xuddi shunday holat makkaj xori va kuzgi alla bilan ham takrorlanadi (17-rasm). Bir necha mehnat jamoalarini kooperatsiyalash va ularning harakatlarini birlashtirish maqsadida, qishloq x jalik ekinlarining massiv qilib joylashtirilishi yonma-yon joylashgan almashlab ekish dalalarida ham mumkin. Bunda ekinlar almashinishi va dalalar tartib raqamlari shunday belgilanadiki, yetakchi ekin bir vaqtning zida q shni almashlab ekish chegaralariga yagona massiv tash- kil etib chiqarilishi kerak. Maydonlari katta b lmagan ishlab chiqarish b limlarida va 343 Bir xil ^ lmagan tuproq qatlamida va tuproq turlarining bu- tun hudud b ylab tartibsiz joylashishida, almashlab ekish dalala- rida agrotexnik jihatdan bir xil ishchi uchastkalari ajratiladi. Bunday vaziyatlarda k p tarmoqli x jalikda ayrim dalalarda ekinlar yi indisi joylashtirilgan dala almashlab ekishlarini joriy etishga y l q yiladi. Katta ochiq botqoqlashgan ycr massivlari mavjudligida va ularni zlashtirishda ekinlarni polosa qilib joy- iashtirish k zda tutiladi. Bunday joylashtirish kuchli shamol eroziyasiga uchragan x jaliklarda ham nazarda tutiladi. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|