Inform atika va axborot texnologiyalari

Tizim turlari
T izim n in g elem en tlari
T izim ning asosiy
m aqsadi
K o rx o n a
O d a m la r, q u rilm a la r, 
m a te ria lla r, b in o v a 
b o s h q a la r
M a h s u lo t ish la b c h iq a rish
K o m p y u te r
E le k tro n v a
e le k tro m e x a n ik
u s k u n a la r
M a ’lu m o tla m i q ay ta 
ish lash
T e le k o m m u n i- 
k a ts io n tizim
K o m m u n ik a ts iy a
v o s ita la ri, a lo q a
k a n a lla ri, q u rilm a la r
A lo ^ a k a n a lla rin i o ‘z aro
b o g 1 lash v a m a ’lu m o t 
a lm a sh in u v in i ta ’m in la sh
A x b o ro t tizim i
K o m p y u te rla r, 
k o m p y u te r ta rm o q la ri, 
o d a m la r, a x b o ro t v a 
d a s tu riy ta ’m in o t v a 
b o s h q a la r
M a ’lu m o tla m i y a ra tish , 
y i g ‘ish, q a y ta ish lash va 
m a s o fa g a u z a tish
11

---

Infonnatikada «tizim» tushunchasi ko’proq texnik 
vositalar, asosan, kompyuterlar va murakkah ob’ektlarni 
boshqarishga nisbatan ishlatiladi. «Tizim» tushuncha- 
siga «axborot» so‘zining qo'shilishi uning belgilangan 
funktsiyasini vayaratilish maqsadini aniq aks ettiradi.
A xb o rot tizim i
- belgilangan maqsadga erishish 
yo ‘lida axborotni yigNsh, saqlash, qayta ishlash va uza­
tish uchun qo ‘llaniladigan usullar, vositalar va shaxslar- 
ning o ‘zaro bogNangan majmuasidir.
Axborot tizimlari jam iyat paydo bo'lgan paytdan 
boshlab mavjud bo ‘lgan, chunki rivojlanishning turli 
bosqichlarida jam iyat o ‘z boshqaruvi uchun tizim ­
lashtirilgan, oldindan tayyorlangan axborotni talab et- 
gan. Bu, ayniqsa. ishlab chiqarish jarayonlari - moddiy 
va nomoddiy n e’matlami ishlab chiqarish bilan b o g'liq
jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jam iyat rivoji uchun 
hayotiy muhim ahamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish 
jarayonlari tez takomillashadi. Ularning rivojlanib bori­
shi bilan boshqarish ham m urakkablashadiki, o ‘z navba­
tida, u axborot tizimlarini takomillashtirish va rivojlan- 
tirishni rag'batlantiradi. Shu sababli, avvalo, boshqaruv 
tizimi nima ekanligini bilib olaylik.
Kibemetik yondoshuvga muvofiq 
boshqaruv tizimi
boshqaruv ob’ekti (masalan, korxonalar, tashkilotlar va 
hokazo) va boshqaruv sub’ekti, boshqaruv apparati yig4in- 
disini o ‘zida namoyon etadi. Boshqaruv apparati deganda 
maqsadlami shakllantiruvchi, rejalami ishlab chiquv- 
chi, qabul qilingan qarorlarga talablami moslashtiruvchi, 
shuningdek, ularning bajarilishini nazorat qiluvchi xodim- 
lar tushuniladi. Boshqaruv ob’ekti vazifasiga esa boshqa­
ruv apparati ishlab chiqqan rejalami bajarish kiradi, y a ’ni 
boshqaruv tizimining o'zi aynan mana shu ishlami amalga 
oshirish uchun tuzilgandir.
12

---

T a s h q i m u h i t h a q i d a a x b o r o t
A
B o s h q a r u v s u b y e k t i , 
b o s h q a r u v a p p a r a t i 
( m a q s a d s h a k l l a n t i r i l a d i )
T
B o s h q a m v o b y e k t i
1 . 1 - r a s m . B o s h q a r u v tiz i m i
Boshqaruv tizimining ikki komponenti 
to 'g 'r i (1)
va 
teskari (A)
aloqalar bilan bog'langan. 
To
g >/ aloqa boshqa- 
ruv apparatidan boshqaruv ob’ektiga y o ‘naltiriladigan 
axborot oqimida ifodalanadi. 
Teskari
aloqa teskari y o ‘na- 
lishda yuboriluvchi qabul qilingan qarorlam ing bajarilishi 
haqidagi hisobot axboroti oqimida o‘z aksini topadi.
Axborot oqimlari (T va A), qayta ishlash vositalari, 
m a’lumotlami uzatish va saqlash, shuningdek, m a’lumot­
lami qayta ishlash bo‘yicha operatsiyalami bajaruvchi 
boshqam v apparati xodimlarining o ‘zaro aloqasi ob’ekt- 
ning axborot tizimini tashkil etadi.
Axborot tizimlari nafaqat axborotni qayta ishlash va 
saqlash, yozuv-chizuv ishlarini avtomatlashtirish, balki 
qarorlami qabul qilish (sun’iy intellekt tizimlari, ekspert 
tizimlari va hokazolar), zamonaviy telekommunikatsiya 
vositalari (elektron pochta, telekonferentsiyalar), global va 
lokal kompyuter tarmoqlari va boshqamvning yangi uslub- 
laridan foydalanish hisobiga boshqamv ob’ekti faoliyati sa­
maradorligini oshiradi va shu maqsadda keng q o ‘llaniladi.
A xborot tizim iarining