Inform atika va axborot texnologiyalari

B elgilar
O p eratorlar
B ajarilish tartibi
Л
d a ra ja g a k o 1 ta r ish
1
*
k o ‘p a y tiris h
2
/
b o ‘lish
2
+
q o ‘sh ish
3
-
a y irish
3
&
k o n k a te n s iy a
4
>
d a n k a tta
5
<
d a n k ic h ik
5
-
D iapazon \ a kataklarga yuborish -
k erakli 
m a ’lum otlam i saqlov ch i diap azon v a kataklar nom i yoki 
m anzili k o ‘rsatiladi. M asalan: DIO yoki A1 :E8.
-
Sonlar.
- Ishchi ja d va lfu n ksiya la ri.
M asalan, SU M .
A g ar form ula k atak k a kiritilsa, u nd a k atak d a kiritil- 
gan form ula asosidagi hiso b -k ito b natijasi k o ‘rinadi. For- 
m ulaning o ‘zi esa teg ish li katak faollashtirilsa fo rm u lalar 
satrida paydo b o ‘ladi.
F o rm u lalar h ar doim «=» belgisi bilan b oshlanadi. 
U shbu belgi y o rd am id a M S E xcel m atn va fo rm u lalam i 
farqlaydi.
K atakka fo rm u lalam i kiritishn in g ikkita u s u li'm a v ­
ju d :
1. 
Form ulani klaviatura orqali kiritish:
«=» belgisini 
q o ‘yib, keyin fo rm u lalar k iritiladi. K iritish p ay tid a b elgi­
lar form ulalar satrid a h am d a faollashgan k atak d a paydo 
b o ‘ladi. F o rm u lalam i kiritish d a odatdagi tah rirlash tug- 
m alaridan foy dalanish m um kin.
2. 
K ataklar m anzilini k o ‘rsatish y o 4 i bilan fo r m u ­
lalar kiritish:
B u u su ld a ham fo rm u lalar k la v iatu ra d an
kiritish orq ali, lekin k am ro q foy d alan g an h o ld a am al-
1 5 9

---

g a oshiriladi. U shbu usulda kataklar m an zilin i k iritish
o brniga u lar k o ‘rsatiladi, xolos. M asalan, A3 k a ta k k a
= A 1+ A 2 form ulasini kiritish uchun q uyid ag ilarni b a ja ­
rish kerak.
• jad v al kursori A3 katakka o ‘tkaziladi;
• «=» belgisi kiritiladi. Form ulalar satri y o n id a 
(Ввод)
«K iritish» yozuvi paydo b o 'lad i;
• sich q o n ch a k o 'rsa tk ic h i A1 katak k a o lib b o rila ­
di v a chap tugm achasi bosiladi. N a tija d a k atak
ajratib k o ‘rsatilad i, y a ’ni u ning atrofida x arak a t- 
lanuvchi ram k a (rom ) paydo b o ‘ladi. A3 k atag i 
fo rm u lalar satrid a - A1 katak m anzili k o ‘rinadi. 
H o lat satrid a esa 
«Укаж ите»
(K o ‘rsa tin g ) y o z u ­
vi p ay d o b o ‘ladi:
• «+» belgisi kiritiladi.N atijada harakatlanuvchi rom
y o ‘qolib, yana 
«Ввод»
(K iritish) s o ‘zi chiqadi;
• sichqoncha k o ‘rsatkichi A2 katakka o ‘tkaziladi 
va chap tugm achasi bosiladi. F orm ulaga A 2 katak 
q o ‘shiladi;
•
ENTER
tugm asini bosish bilan form ulani kiritish 
yakunlanadi.
K atak m anzilini k o ‘rsatish usuli klaviatura y o rd am i­
da k iritish usulidan oson va tez bajariladi.
F orm ulalam i boshqa ishchi jadvallar kataklariga ham 
yuborish m um kin, boshqacha aytganda, form ulalar b ir ne­
cha jo y d a takrorlanishi mum kin. Hattoki, boshqa ishchi 
kitobdagi ishchi jadvallarda ham. Buning uchun M S E x­
cel da m axsus yozuv ishlatiladi.
Kataklardagi ma ’lumotlarni boshqa ishchi
iadvallarga yuborish
Joriy ishchi kitobdagi m a ’lum otlam i bo sh q a ishchi 
kitobdagi katak ka yuborish 
quyidagi usullardan foy- 
dalan ib hal qilinadi:
Jo y nomi. K atak manzili.
160

---

B osh qacha q ilib aytgan da, katak m anzili oldiga 
jo y n in g nom i u n d o v belg isi bilan q o ‘yiladi. M asalan, 
=Л1*Лист1 !A2
B u form u lada jo riy ishchi ja d v ald ag i A1 katak qiy­
m ati A2 katak q iy m atig a k o ‘p ay tiriladi va «L ist2» ishchi 
v a ra g 'id a jo y lash ad i. A g a r j o ‘n atish d a ishchi ja d v aln in g
nom i bir yo ki bir n ech ta b o ‘shliqni o ‘z ichiga olsa, ja d ­
valning nom i bittali q o ‘sh tim o q ichiga olinib k o ‘rsatiladi.
M asalan, =A1 ’B a rc h a b o ‘lim la r’!A2.
Boshqa ishchi kitob kataklariga m a ’lumotlarni o ‘t-
kazish
B osh qa ishchi k ito b k atak larig a m a ’lum otlam i o ‘t- 
kazish uchun q u y id ag i b ich im lard an foydalaniladi:
=[Ishchi kitob nom i] Varaq nom i! K atak manzili
K atak m anzili o ld ig a ishchi kitob nom i yozilib, 
kvadrat qavslarga o linadi v a ishchi jad v al nom i undov 
belgisi y o rd am id a k o ‘rsatiladi. M asalan, = [B yudjet.xls] 
L istl !A1
A gar ishchi kitob n o m id a bir yoki b ir nechta b o ‘shliq 
b o is a , u h o ld a un in g nom i b ittali q o ‘sh tim o q ichiga oli- 
nishi kerak. M asalan , = A 1* ’[B u d je tn a 1999]лист1 !’A1
7.6. FU N K SIY A LA R BILA N ISHLASH
F unksiya - b u fo rm u lalard a qoM laniladigan kiritib 
q o ‘yilgan tay y o r v o sitalar qolipidir. U lar m urakkab ЫУ1- 
gan m atem atik v a m antiqiy am allarni bajaradi.
F unksiyalar q u y idagi ishlarni bajarish im konini b e­
radi.
1. F o rm u lalam i q isq artirish .
2. F orm ulalar b o 'y ic h a bo sh q a qilib b o ‘lm aydigan hi- 
sob ishlarini b ajarish.
3. Ayrim m u h arrirlik m asalalarin i hal qilishni tezlash- 
tirish.
161

---

B archa form ulalarda oddiy () q av slar ishlatiladi. Q avs 
ichidagi m a ’lum otlar argum entlar deb ataladi. F unk siya­
lar qanday argum entlar ishlatilayotganiga k o 'ra , bir-biri- 
dan farq qiladi. Funksiyaning turlariga qarab u lar quyi- 
dagicha ishlatilishi m um kin:
- argum entsiz;
- bir argum entli;
- qayd qilingan cheklangan argu m entlar soni bilan;
- n o m a’lum sondagi argum entlar soni bilan;
- shart boN m agan argum entlar bilan.
Funksiyada argum entlar ishlatilm asa ham , b o ‘sh qavs­
lar k o ‘rsatilishi lozim. M asalan, =R A N D (). A gar funksiya­
da bittadan ortiq argum ent ishlatilsa, ular orasiga nuqtali 
vergul (;) q o ‘yiladi. Form ulalarga funksiyani kiritishning 
ikkita usuli mavjud: klaviatura yordam ida q o ‘lda kiritish 
va MS Excel dagi 
«Мастер функции»
(Funksiyalar usta- 
si) piktogram m asi orqali kiritish.
Funksiyani kiritish usullaridan biri q o ‘lda klaviatura­
dan funksiya nom i va argum entlar r o ‘yxatini kiritishdan 
iborat. M S Excel funksiyani kiritishda uning nom idagi 
belgilam i yuqori registrga o ‘zgartiradi, chunki form ula 
va F unksiyalarda kichik harflar ishlatish m um kin. A gar 
dastur kiritilgan m atnni yuqori registrga o ‘zgartirm agan 
b o ‘lsa, dem ak, u yozuvni funksiya deb qabul qilm agan, 
y a ’ni funksiya n o to 4g ‘ri kiritilgan b o 'lad i.
MS Exceldagi 
«Мастер функций»
(F unksiyalar 
ustasi) funksiya v a uning argum entini yarim avtom atik 
tartibda kiritish ga im kon yaratadi.
«Мастер функций»
(F un ksiyalar ustasi) ni q o 4l- 
lash funksiyaning yozilishi va uning ham m a argum ent- 
larini sintaktik to ‘g ‘ri tartibda kiritilishini ta ’m inlaydi. 
«Мастер функций»
(F u nk siy alar ustasi) ni ishga tushi- 
rish uchun 
Ст андартная
(Standart) vositalar panelidagi 
£ piktogram m asini sichqoncha k o 'rsa tk ic h i bilan tan-
"
162

---

lash lozim . 
«М аст ер функций»
(F u n k siy alar u stasi) ik­
k ita m u lo q o t sh aklidag i oynaga ega. 
K ategoriyalar oyna-
s/d a 11 ta tu rli xil so halarga tegishli b o ‘lgan fu n k siy alar 
k atego riyalari b erilg an. A g ar fo y d alan uv chining m ax su s 
F u n k siy alari h am q o ‘llanilsa, bu kateg o riy alar soni u n d an
ham k o ‘p b o ‘lishi m um kin. F un ksiyalar r o ‘y x atid ag i ka- 
te g o riy ala rd an b iri tan lab olinsa, m uloq ot o y n asid a shu 
fu n k siy a k ateg o riy asig a tegishli fu n k siy alam in g r o ‘yx ati 
chiqadi. 
Ro ‘yxa tla r oynasida
funksiyalardan b iri tanlab 
olinsa, arg u m e n tla r ro ‘yxati bilan fo y d ala n ish h aq id a 
q isq ach a m a ’lu m o t paydo b o ‘ladi. B u q u y id ag i rasm d a 
k eltirilg an (7.6-rasm ):