Nazariy fizika kursi

qatorda
keyinga hadlarni inobatga olsak, keyingi tartibdagi multipol nurlanish- 
larni olamiz.
8.8 
Elektrom agnit t o ‘lqinlarning
zaryadlarda sochilishi
Agar zaryadlar sistemasiga elektromagnit to ‘lqin tushayotga bo'lsa, 
uning t a ’sirida zaryadlar harakatga keladi. Bunday zaryadalar o‘z nav- 
batida har tomonga nurlanadi, y a’ni boshlang'ich to ‘lqinning sochilishi 
ro ‘y beradi.
Sochilish berilgan yo'nalishda birlik vaqtda chiqayotga energiyani 
sistemaga tushayotgan energiya oqimiga nisbati bilan aniqlanadi. Bu 
kattalik yuza birligiga ega bo'lib, 
sochilishning effektiv kesimi
(qisqacha 
kesim
) deyiladi.
Energiya oqimining zichligi 
I
q
bo'lgan tushayotgan to'lqinning bir- 
lik vaqtda 
dQ
fazoviy birchak ostida sochlish (nurlanish) energiy# 
d l
bo‘lsin. U holda sochilishning effektiv kesimi quyidagi ifoda bilan 
aniqlanadi:
da = d l/lo .
(8.111)
Bu yerda chiziqcha vaqt bo'yicha o‘rtachalashni bildiradi.
Sochilish masalasini sodda - ossilyator modelida ко‘rib chiqanU»'
182

---

'f'ekislikda qutblangan yassi monoxromatik elektromagnit to ‘lqin os- 
silyatorga tushayotgan bo'lsin. Reaksiya kuchini e’tiborga olganda os- 
4jlyatorning harakat tenglamasi ((8.87) ifodaga qarang) quyidagi ko'ri- 
nishga ega bo'ladi:
г +
j r
+
U)Q r
=
еЕ0еш1/т .
(
8
.
1 1 2
)
Bu tenglam a tashqi davriy kuch t a ’sirida ossilyatorning m ajburiy teb- 
ranishlarini ifodalaydi. Uning xususiy yechimi
r
=
eEo
m[u)Q
-
u)2
+
iui~j\
•iujt
(8.113)
dfl
fazoviy burchakda sochilgan nurlanish intensivligini (8.61) va 
(8.63) ifodalar orqali aniqlaymiz:
d l =
:[
гп
]2(Й2 
-
e4i?o 
ij
O4
sin2 £ cos2(c
j t
— 5) 
47ГС3 1 
J 
47rm2c3 
(
u
J
q
—
a;2)2 + cj2
7
2
Bu yerda 
r
ning haqiqiy qismi olindi,
dn.
(8.114)
S —
arctg
7 
ui
dQ =
sin 
edOdip,
£ qutblanish vektori 
E
q
va kuzatish (sochilish) yo'nalishi 
n
orasidagi 
burchak, 
к
tushayotgan to'lqinning to'lqin vektori (8.5-rasm).
(8.114) ni davr bo'yicha o'rtachalaymiz:
d l = l 0