Nazariy fizika kursi

Ei
ni hisoblashdagi amallarni bajarib E? ni aniqlaymiz:
* = - £ i J dkl- W
kv) ext,[iikr~ Ш) ] -
(1368)
Bu m aydonning zarracha ustida bajarayotgan ishi va mos ravishda ener­
giyaning kamayishi, Cherenkov nurlanishini aniqlaydi. Bunda muhitda 
ko'ndalang elektromagnit to'lq in hosil bo'ladi, y a ’ni qutblangan muhit 
nurlanadi.
Fazoviy dispersiyani hisobga olish ikki xil tabiatga ega bo'lgan 
m aydonlarni bir-biridan ajtatish imkoniyatini berdi. Agar muhit fa­
zoviy dispersiyaga ega emas deb qarasak, yuqorida olingan natijalar o'z 
kuchini saqlaydi. Faqat m aydon uchun olingan ifodalarda
deb hisoblash kerak.
£±(k, kv)
= ец(А:, 
kv) = e(kv)
 
(13.69)
278

---

Cherenkov-V avilov nurlanishining asosiy xossalarini sanab o ‘tamiz:
1. Bu nurlanish uchun chegaraviy tezlik mavjud. 
Zarrachaning 
muhitdagi tezligi v > vch = c /n  shartni qanoatlantirganda bunday nur­
lanish paydo b o ‘ladi;
2. Nurlanish zarrachaning massasiga b o g 'liq emas;
3. Nurlanish spektri elektrom agnit t o ‘lqinlarning ko'rish va ultra- 
binafsha sohasiga t o ‘g ‘ri keladi. Bundan qisqa t o ‘lqinlar uchun n <  1 
b o 'lib qoladi va nurlanish b o im a y d i;
4. Berilgan nuqtada paydo b o ‘ladigan nurlanish uchi zarracha tur­
gan nuqtada b o ‘lgan va burchagi
/3 
c
cos 0 = —
nv
konusning sirti b o ‘ylab zarrachaning harakat y o ‘nalishida tarqaladi.
Baholashlar shuni ko'rsatadiki, C herenkov-V avilov nurlanishi hiso­
biga zarracha energiyasining kainayishi, hainma inexanizinlar hisobiga 
energiya y o ‘qotilishining faqat 0 ,1 % ni tashkil qiladi. Shunga qara- 
masdan, bu tipdagi nurlanishning yuqorida qayd qilingan xossalari uni 
barcha nurlanishlar ichidan ajratib olish imkoniyatini beradi. Bu effekt 
elementar zarrachalarni qayd qiluvchi o ‘ta sezgir asb ob - Cherenkov 
sanog‘ichini yaratilishiga asos bo'lgan .