1-bob M axsus nisbiylik nazariyasi asoslari 1.1 N isbiylik prinsiplari Klassik mexanika kursidan m a’lumki, Nyutonning birinchi qonuni-
ga asosan jisraga kuch t a ’sir qilmasa, yoki t a ’sir qilayotgan kuchlar-
ning yig‘indisi nolga teng b o ‘lsa, inersial sanoq sistem alarda u o'zining
tinch holatini yoki to 'g 'ri chiziqli tekis harakatini saqlaydi. Ikkinchi
tom ondan bu qonun bajariladigan sanoq sisteinalar inersial deyiladi.
Bu qonunning to ‘g‘riligiga hech qanday shubha yo‘q.
Tabiiyki savol tu g ilad i, inersial sanoq sistem alarida faqat to !g‘ri
chiziqli tekis harakat bir xil ifodalanadimi? Bunga Galileyning nisbiylik
prinsipi aniq javob beradi.
B a rch a in e r s ia l san o q siste m a la r d a m e x a n ik a qo n u n la ri b ird a y o ‘r in li b o ‘ladi. Galiley nisbiylik prinsipiga ko‘ra birorta inersial sanoq sistem ada
qandaydir mexanika qonuni aniqlangan bo‘lsa, bu qonun barcha inersial
sanoq sistem alarda o'rinli b o ‘lib, bir xil ifodalanadi. Bu prinsipning
m atem atik ifodasini Galiley almashtirishlari aniqlaydi:
bu yerda V o‘zgarmas bo‘lib,
K ' sanoq sistemaning
К sanoq sistemaga
nisbatan harakat tezligi. Ifoda (1.1) bir inersial sanoq sistemasidan
ikkinchisiga o'tishda koordinata va vaqtni alm ashtirish formulalarini
beradi (1.1-rasm ).
r = r ' + V t', t =
t \ (
1 .
1 )
Klassik mexanikada (1.1)
almashtirish formulalarida
t =
t' yozilmaydi, klassik fizika nuq-
tai nazaridan barcha inersial
sanoq sistem alarda vaqt birday
oqishini t a ’kidlash uchun uni
keltirildi. Vaqtning bunday xos-
sasi klassik mexanikada signal
yoki o'zaro t a ’sir cheksiz tezlik
bilan uzatiladi degan g‘oyaga
y t
1.1-rasm:
