İSMAİLİYYƏ
ŞİƏLƏRİ
VƏ
ONUN
ŞÖBƏLƏRİ
Batiniyyə:
Şiələrin altıncı imamının İsmail adlı bir oğlu
var idi və o, imamın ən böyük övladı idi. O, imamın
sağlığında vəfat etmişdi və imam da onun cənazəsini dəfn
mərasimində iştirak edənlərin hamısına, o cümlədən
Mədinə hakiminə göstərərək onları onun ölümünə şahid
tutmuşdu. Amma bəziləri inanırlar ki, İsmail ölməmiş və
qeybə çəkilmişdir; o, vədəsi verilən Məhdidir və yenidən
zühur edəcəkdir. Onlar deyirlər ki, altıncı imam, Abbasi
xəlifəsi Mənsurun qorxusundan camaatı onun ölmünə
şahid tutmuşdu. Bəziləri də inanırdılar ki, imamət
İsmailin haqqı idi və onun ölümü ilə oğlu Məhəmmədə
keçmişdir. Bəzilərinin əqidəsinə görə, İsmail atasının
sağlığında vəfat etməsinə baxmayaraq, imamdır; ondan
1 Qeyd olunanlar Şəhristaninin “Miləl və nihəl” kitabından
və İbni Əsirin “Kamil” kitabından əxz olunmuşdur.
79
sonra imamət Məhəmməd ibni İsmailə və onun nəslinə
keçir.
Əvvəldəki iki firqə az bir müddət ərzində aradan getdi.
Lakin üçüncü firqə indiyə qədər də davam etməkdədir və
onun müxtəlif şöbələri vardır.
İsmailiyyənin ümumi prinsipi Hindistan irfanı ilə
qarışmış
ulduzpərəst
fəlsəfəsinə
oxşayır.
İslam
hökmlərində və maarifində hər bir zahir üçün bir batini
məna, hər bir tənzil üçün təvil olduğuna inanırlar.
İsmaililər inanırdılar ki, yer üzü heç vaxt ilahi höccətsiz
olmaz. Allahın höccəti də iki cürdür: natiq və samit. Natiq
– Peyğəmbər, samit isə peyğəmbərin canişini olan vəli və
vəsidir; hər bir halda höccət ilahiliyin məzhər və
göstəricisidir.
Höccətin əsası ardıcıl olaraq yeddi rəqəminin üzərində
dövr edir. Belə ki, nübüvvət (şəriət) və vilayət sahibi olan
bir peyğəmbər göndərildiyi zaman, onun özündən sonra
vəsiyyətə malik olan yeddi vəsisi də olmalıdır; onların
altısı bir məqamdadır, yeddinci vəsinin isə nübüvvətlə
yanaşı digər iki məqamı da vardır: visayət (canişinlik) və
vilayət.
Onlar deyirlər ki, Adəm (ə) nübüvvət və vilayətlə
məbus oldu və onun yeddi canişini var idi. Axırıncı vəsi
olan Nuh həm nübüvvət, həm visayət və həm də vilayət
məqamına malik idi. İbrahim (ə) da Nuhun, Musa (ə)
İbrahimin, İsa (ə) Musanın (ə), həzrət Məhəmməd (s)
İsanın və Məhəmməd ibni İsmail də həzrət Məhəmmədin
(s) yeddinci canişinidir. Beləliklə, həzrət Məhəmməd (s),
Əli, Hüseyn, Əli ibni Hüseyn, Məhəmməd Baqir, Cəfər
Sadiq, İsmail ibni Cəfər, Məhəmməd ibni İsmail;
80
Məhəmməd ibni İsmaildən sonra onun nəslindən gələn
yeddi nəfərin adları isə gizlindir.
1
Ondan sonra da əvvəli
Misirdəki fatimilər dövlətinin banisi Übeydullah Məhdi
olmaqla, ilk yeddi nəfər fatimilər sülaləsini təşkil
edirdilər.
İsmaililər inanırdılar ki, ilahi höccətdən əlavə, həmişə
onun yer üzündə xüsusi həvariləri olan 12 nəfər nəqib də
mövcuddur; lakin batiniyyə şöbələrindən bəziləri altı
nəqibi imamların altı nəfərindən, qalanlarını isə
başqalarından götürürlər.
278-ci hicri ilində
2
heç vaxt öz adını, əsil-nəsəbini
bildirməyən tanınmaz bir xuzistanlı şəxs Kufə ətrafında
zahir oldu. O, gündüzləri oruc tutur, gecələri ibadətlə
keçirir, öz alın təri və əlinin zəhməti ilə ruzi yeyir və
camaatı ismailiyyə firqəsinə doğru dəvət edirdi. O, bir
çoxlarını öz ətrafına topladı, ardıcılları arasından nəqib
adı ilə 12 nəfəri seçdi, özü Şama getdi və bundan sonra
artıq ondan heç bir xəbər olmadı.
Bu tanınmaz şəxsdən sonra İraqda Qirmit ləqəbilə
tanınan Əhməd adlı bir şəxs onun yerində oturub
fatimiyyə təlimlərini yaymağa başladı. Tarixçilərin
yazdığına görə o, islamda mövcud olun beş vacib
namazın yerinə təzə bir namaz icad etdi; cənabət qüslünü
ləğv etdi və şərab içməyə icazə verdi. Bu vəziyyətlə
yanaşı, fatimiyyə firqəsinin hətta başçıları da bu dəvəti
1 Onlar ikinci imam Həsən ibni Əlini imam hesab etmirlər.
2 Übeydullah Məhdinin Afrikada zahir olmasından bir neçə
il qabaq.
81
qəbul edərək camaatdan bir qrupunu öz ətraflarına yığa
bildilər.
Bunlar fatimiyyə firqəsindən kənara çəkilən şəxslərin
can və mallarını toxunulmaz hesab etmirdilər. Buna görə
də İraq, Bəhreyn, Yəmən və Şamın bəzi şəhərlərində
hərəkata başlayaraq camaatın qanını nahaq yerə axıdır,
mal-dövlətlərini qarət edirdilər. Onlar dəfələrlə həcc
karvanlarını soyaraq minlərlə ziyarətçini öldürüb, yol
azuqələrini qarət etmişdilər.
Fatmiyyənin başçılarından olan Əbu Tahir Qirmiti 311-
ci ildə Bəsrəni ələ keçirib camaatı kütləvi şəkildə qırdı və
mallarını qarət etdi. O, 317-ci ildə həcc mövsümündə
fatimiyyə ardıcıllarından təşkil olunmuş böyük bir qrupla
Məkkəyə yola düşdü; dövlət tərfindən göstərilən zəif
müqaviməti qırdıqdan sonra Məkkə şəhərinə daxil olub
yerli əhalini və oraya gələn hacıları kütləvi şəkildə qırdı.
Qeyd olunanlara görə, hətta Məscidül-həramda və
Kəbənin içində qan su yerinə axıdıldı. O, Kəbənin
pərdəsini öz ardıcılları arasında bölüşdürdü, qapısını
yerindən çıxardı və Həcərül-əsvədi yerindən götürüb
Yəmənə apardı. Bu daş 22 il qirmitilərin əlində qaldı.
Bu
cinayətkar
əməllərin
nəticəsində
bütün
müsəlmanlar fatimilərə nifrət edib onları islam dinindən
çıxmış hesab etdilər. Hətta o dövrdə Afrikada zühur edən
fatimi padşahı və özünü vədəsi verilən Məhdi adlandıran
Übeydullah Məhdi də qirmitiləri lənətlədi.
Tarixçilərin yazdığına əsasən, fatimiyyə firqəsinin
xüsusiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir:
Onlar İslamın zahiri hökmlərini və göstərişlərini batini-
irfani məqamlara yozurdular;
82
Şəriətin zahirini yalnız ağıldan kəm və kamil
mənəviyyatdan bəhrələnə bilməyən şəxslərə aid edirdilər.
Onlar bəzən öz imamət məqamlarından müəyyən
göstərişlər də verirdilər.
Dostları ilə paylaş: |