İslamda şİƏLİK Əllamə seyyid məHƏMMƏd hüseyn təbatəBAİ



Yüklə 2,4 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə54/93
tarix25.11.2023
ölçüsü2,4 Mb.
#134715
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   93
İSLAMDA-ŞİƏLİK

İNSAN
 

 
İXTİYAR
 
İnsanın gördüyü hər bir iş yaradılış aləminin 
varlıqlarından biridir və onun vücuda gəlməsi sair dünya 
varlıqları kimi tam mənada illət və səbəbə bağlıdır. 
İnsanın yaradılış aləminin bir hissəsi olduğunu, dünyanın 
sair varlıqları ilə əlaqədə olduğunu nəzərə almaqla, başqa 
varlıqları onun fellərində təsirsiz hesab etmək olmaz. 
1 “Qəmər” surəsi, ayə-49. 
2 “Hicr” surəsi, ayə-21 İmam Sadiq (ə) buyurur: “Allah-taala 
bir şeyi iradə etdikdə onu müqəddər edir, müqəddər etdikdə 
qəza edir, qəza etdikdə imza (icra) edir.” “Biharul-ənvar”, 
(Kompani çapı) 3-cü cild, səh-34 


150 
Məsələn, insanın yediyi bir tikə çörəyi götürək. Bu felin 
yerinə yetirilməsində əl, ayaq, ağız, elm, qüdrət, iradə 
lazım olduğu kimi, çörəyin xaricdə varlığı, əl çatan yerdə 
olması, heç bir maneənin olmaması və s. zaman və məkan 
şərtləri də bu felin yerinə yetirilməsində lazımdır. Belə ki, 
onlardan hər hansı birinin olmaması ilə fel gerçəkləşə 
bilmir. Onların hamısının da gerçəkləşməsi ilə (tam illətin 
gerçəkləşməsi ilə) felin baş verməsi zəruri olur. 
Deməli, bir felin, tam illətin hissələrinin məcmusuna 
nisbətən zəruri olmasının tam illətin hissələrindən biri 
olan insan felinin nisbətinin imkan nisbətində olması ilə 
heç bir ziddiyyəti yoxdur. 
İnsanda imkan, yəni felin ixtiyarı vardır və felin illətin 
hissələrinin məcmusuna nisbətən zəruri olması felin 
insandan ibarət olan hissələrin bəzilərinə nisbətən zəruri 
olmasına səbəb olmaz. 
İnsanın sadə idrakı da bu nəzəriyyəni təkid edir. 
Çünki gördüyümüz kimi, insanlar Allah verən fitrət 
əsasında yemək, içmək, getmək, gəlmək kimi işlərlə 
bədənin səhhəti, xəstəliyi, böyüklüyü, kiçikliyi və 
uzunluğu arasında fərq qoyurlar. İnsanın iradə və istəyi 
ilə birbaşa əlaqədə olan birinci qism onun şəxsən öz 
ixtiyarında olub əmr, nəhy, tərif və məzəmmətə layiq 
görülə bilər. Amma ikinci qismdə insanın heç bir vəzifəsi 
yoxdur. 
İslamın əvvəllərində sünnülər arasında insanın felləri 
barədə iki məşhur məzhəb yaranmışdır. Onlardan bir 
qrupu insanın gördüyü işləri heç bir qanundan çıxma halı 
– təxəllüf olunmayacaq dərəcədə Allaha aid edir, insanı 
isə öz işlərində məcbur hesab edir və bu barədə insanın 


151 
ixtiyar və iradəsinə heç bir dəyər vermirdilər. Bir qrup isə 
insanı öz işlərində tam müstəqil hesab edərək deyirdilər 
ki, onun işləri ilə Allahın iradəsi arasında heç bir əlaqə 
yoxdur. Onlar bu işləri qədər hökmündən xaric hesab 
edirdilər. 
Lakin Quranın zahiri təlimləri ilə müvafiq olan Əhli-
beyt (ə) təlimlərinə əsasən insan öz əməllərində ixtiyar 
sahibidir, amma müstəqil deyildir. Allah-taala onlara 
ixtiyar və iradə əsasında iş görmək imkanları vermişdir. 
Əvvəldə gətirilən təbirlə desək, Allah-taala insana ixtiyar 
və iradə verməklə, ona tam illətlərin məcmusu yolu ilə bir 
işi istəyərək həyata keçirmək zərurəti vermişdir. Bu cür 
ilahi istəyin nəticəsi də zəruri feldir. İnsan da onu 
görməkdə ixtiyar sahibidir. Öz illətinin hissələrinin 
məcmusuna nisbətən zəruri, insan olan hissələrə nisbətdə 
isə ixtiyari və mümkündür. 
İmam Sadiq (ə) buyurur: “Nə cəbr (mütləq 
məcburiyyət) və nə də təfviz (mütləq azadlıq); bunların 
arasında olan (orta bir mövqe) bir işdir.”
1
1 “Biharul-ənvar”, 3-cü cild, səh-5. İmam Baqir, imam Sadiq 
və imam Riza (əleyhimussalam) buyurmuşlar: “Allah Öz 
yaratdıqlarına o qədər mehribandır ki, onları heç vaxt günaha 
icbar edərək sonra da onlara əzab verməz. Allah o qədər əzizdir 
(izzətlidir) ki, bir işi istəsə hökmən vücuda gələr (bir işi istədiyi 
halda o işin vücuda gəlməməsi mümkün deyil.)” “Biharul-
ənvar”, 3-cü cild, səh-6 
İmam Sadiq (ə) buyurur: “Allah o qədər kəramətlidir ki, 
insanları qüdrətləri olmayan, gücləri çatmayan işlərə vəzifəli 
etməz. O izzət sahibidir və Onun mülkündə Onun istəmədiyi 


152 
Bu hədislərdə cəbr və təfviz məsələlərinə işarə 
olunmuşdur. 
bir şey heç vaxt vücuda gəlməz.” “Biharul-ənvar”, 3-cü cild, 
səh-15. 


153 

Yüklə 2,4 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   93




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin