181
Ruh mənim Allahımın əmri qəbilindən olandır.”
1
Başqa bir yerdə isə Öz əmrini təqdim edərək buyurur:
“Allahın əmri (budur ki,) bir şeyi istədiyi (iradə
etdiyi) zaman ona “ol!” dedikdə heç bir fasilə olmadan
vücuda gəlir və hər bir şeyin mələkutu da elə budur.”
2
Bu
ayələr göstərir ki, əşyaların yaranışında Allahın
fərmanı tədrici deyil, zaman və məkanın əhatəsindən
xaricdədir. Deməli, Allahın fərmanından
başqa bir
həqiqəti olmayan ruh da maddi deyildir, onun
vücudunda tədricilik, eləcə də zaman və məkandan asılı
olan maddi xüsusiyyətlər yoxdur.
BAŞQALARININ
NƏZƏRİNDƏN
RUHUN
HƏQİQƏTİ
Əqli tədqiqatlar da Qurani-Kərimin
ruh barəsindəki
nəzəriyyəsini təsdiq edir. Bizim hər birimiz öz
həqiqətimizi dərk edərək onu “mən” təbiri ilə ifadə
edirik. Bu idrak insanda həmişə mövcuddur. Hətta bəzən
insan özünün başını, əlini, ayağını və sair üzvlərini, hətta
bütün
bədən üzvlərini unudur, lakin “mən”, yaxud
“öz”lüyün mövcud olduğu vaxta qədər “mən”in özü onu
dərrakəsindən xaricə çıxmır və müşahidə olunduğu kimi
bunda bölgü və hissələrə bölünmək də təsəvvürə sığmır.
İnsan bədəni həmişə dəyişikliyə məruz qaldığına, özü
üçün müxtəlif məkanlar seçdiyinə və müxtəlif zamanlar
keçirdiyinə
baxmayaraq, “mən” adlı həqiqət həmişə
1 “İsra” surəsi, ayə- 85.
2 “Yasin” surəsi, ayə- 83.
182
sabitdir və onun həqiqəti heç vaxt dəyişilmir. Deməli, bu
anlam maddi olsaydı bölgü, zaman və məkan şəraitini,
eləcə də dəyişilmə kimi maddi xüsusiyətləri qəbul edərdi.
Amma bədən bu kimi xüsusiyyətlərin hamısını
qəbul
edir və ruhla əlaqəli olduğuna görə bu xüsusiyyətlər ruha
da aid edilir. Lakin azacıq diqqət yetirməklə aydın olur
ki, “o vaxt” və “bu vaxt”, “bura” və “ora”, “bu şəkil” və
“o şəkil”, “bu tərəf” və “o tərəf” və s. hamısı bədənin
xüsusiyyətləridir və ruh bu kimi xasiyyətlərdən uzaqdır
və bu nisbi dəyişikliklər yalnız bədən vasitəsilə ruha aid
edilir.
Bu bəyanın oxşarını ruhun xüsusiyyətlərində olan elm,
şüur və idrak və s. xüsusiyyətlər barədə də demək olar.
Aydındır ki, əgər elm maddi xüsusiyyətə malik olsaydı
maddəyə tabe olaraq bölünər, zaman və məkanı qəbul
edərdi.
Əlbəttə, bu əqli bəhsin miqyası çox genişdir və bunun
ardınca çoxlu suallar yaranır ki, bu kitabın
həcminə
uyğun deyildir. Onun barəsində yuxarıda qeyd olunanlar
sadəcə işarə xarakteri daşıyırdı; əlavə məlumat almaq
üçün islami fəlsəfə kitablarına müraciət etmək lazımdır.
Dostları ilə paylaş: