197
İslam dini də ilahi kitabın və Peyğəmbər sünnəsinin
aşkar buyurduğuna görə fitrət əsasında
qurulmuşdur; o
ictimai bir dindir. Bunu həm onunla agah olanlar, həm də
yad olanlar onun öz simasında müşahidə edib, Allah və
Peyğəmbərin bu dinin ictimai yönlərinə yetirdiyi nəzərləri
heç vaxt inkar edə bilməz. Həm də bu, başqa heç bir şeylə
müqayisə olunası deyildir.
Peyğəmbəri-Əkrəm (s) də ictimai məsələləri islamın
nüfuz
etdiyi
yerlərdə
heç
vaxt
tərk
etməmiş,
müsəlmanların əlinə keçən hər hansı şəhər və ya kəndə
elə ilk vaxtlar vali təyin edərək müsəlmanların
idarə
olunması işini ona həvalə edirdi. Hətta cihad meydanına
göndərdiyi ordularda bəzən müəyyən bir vəziyyətin
əhəmiyyətini nəzərə alaraq, birdən artıq rəis və ya
sərkərdəni ardıcıl olaraq onlara təyin edirdi.
Hətta
“Mutə” müharibəsində dörd sərkərdə təyin etmiş və
buyurmuşdu ki, əgər birincisi öldürülsə ikincisi, ikincisi
öldürülsə
üçüncüsü, üçüncüsü öldürülsə dördüncüsü bu
ardıcıllıqla qoşuna rəhbərlik etsinlər.
O həzrət canişinlik məsələsinə də tam diqqət yetirmiş
və lazım olan hallarda canişin təyin etməyi unutmamışdır.
O həzrət hər vaxt Mədinədən çıxsaydı öz yerinə bir vali
təyin edərdi. Məkkədən Mədinəyə hicrət etdiyi və ondan
hələ heç bir xəbər olmadığı vaxt özünün bir neçə günlük
işlərini
idarə etmək, ona tapşırılan əmanətləri sahiblərinə
qaytarmaq üçün Əli (ə)-ı öz canişini seçirdi. Həmçinin
vəfatından sonra da öz borclarını qaytarmaq və şəxsi
işlərini yerinə yetirməyi bir canişin kimi Əli (ə)-a
həvalə
edirdi.