Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Ma’lumotlarning aloqadorligi tamoiyli
. Bu tamoyilning mohiyatiga ko’ra 
MBdagi barcha axborotlar o’zaro bog’langan bo’lib, ob’ektlar o’rtasidagi 
munosabatlarni ifodalaydi. Axborot turlari va ular o’rtasidagi munosabatlar 
majmuasi ma’lumotlarning mantiqiy tuzilishini tashkil qiladi. Ma’lumotlarning 
o’zaro bog’liqligi 5.3-rasmda ko’rsatilgan. Buning natijasida ish engillashadi va 
tezlashadi.
5.3-rasm
.
MB dagi axborotlarning o’zaro aloqasi 
Ma’lumotlarning etarli bo’lish tamoyili
. Bu tamoyilning mohiyatiga ko’ra, 
tegishli axborotlar MBda yagona nusxa saqlanadi va ular istalgan masalani echish 
uchun o’zaro bog’lanadi hamda etarli bo’ladi. Masalan, avtonom fayllardan iborat 
bo’lgan AATda ba’zi bir axborotlar takrorlansa, MB da esa ularning takrorlanishi
butunlay barham topadi. 5.4-rasmda «Xodim», «Xodimlar» «Moliyalar» fayllari 
o’rtasidagi bog’lanishlar tasvirlangan. 
«Xodim» 
«Xodimlar» 
Fan 
yil 
mansab manzil 
..... 
fan
yil 
mansab 
manzil 
...
. 
«Moliyalar» 
fan
yil 
mansab 
manzil 
.... 
«Xodim» 
fan 
yil 
mansab 
ish staji 
ish xaki 
manzil 
... 
5.4-rasm. Ma’lumotlarning etarli bo’lishi 
 
Ma’lumotlar bankini boshqarishning markazlashtirish tamoyili
. Bu 
tamoyilga ko’ra ma’lumotlarni boshqarishning barcha funktsiyalari yagona 
boshqarish dasturi-ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) ga beriladi. Bu 
tamoyilga rioya qilish asosida ATdan foydalanishning samaradorligi barcha 
jarayonlar MBBT orqali amalga oshiriladi. 
Ma’lumotlarning ifodalanishini qayta ishlash jarayonlaridan ajratish 
tamoyili.
Bu tamoyilga ko’ra, ma’lumotlarning ifodalanishi amaliy dasturlardan 
tashqarida tayyorlanadi va MB da saqlanadi. Bu esa o’z navbatida dasturlash 
Fakul’tet 
Dekanat 
Kafedra 
Kurs 
Muallim 
Fan 
Guruh 
Talaba 

---

79 
jarayonini engillashtiradi, dastur uchun zarur bo’lgan holda axborotlarning hajmini 
kamaytiradi. Ma’lumotlar bankii yuritishni yaxshilaydi va x.k. 
SHunday qilib, yuqorida ko’rib o’tilgan tamoyillar asosida MB ning tarkibi 
yaratildi, ya’ni AT ning mantiqiy, fizik va dasturiy elementlari o’rtasidagi o’zaro 
bog’lanish ishlab chiqiladi. 
YUqorida ko’rsatilgandek, axborotlar ma’lumotlar bazasida saqlanadi. MB - 
amaliy dasturlarga bog’liq bo’lmagan holda ma’lum bir tartib asosida o’zaro bog’liq 
ma’lumotlar to’plamidir. 
Har qanday ma’lumot fayli kabi, MB ham yozuvlardan tashkil topadi. 
YOzuvlar esa o’z navbatida maydonchalardan hosil qilinadi. YOzuv tezkor va tashqi 
xotiralar o’rtasida ma’lumotlar almashish jarayonning eng kichik o’lchov birligi 
bo’lsa, maydoncha - ma’lumotlarni qayta ishlashdagi eng kichik birlik hisoblanadi.