Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

domen D
i
ni
hosil qiladi. Bir satrda atributlar mazmunining 
ko’pligi bir 
kortej K
j
ni hosil qiladi. R munosabat ko’plab tartibga solingan kortejlar 
orqali hosil bo’ladi:
R = { K 
j
}, j = 1-m K
j
 = {d
1j
, d
2j
,.....d
nj
} 
n - munosabat domenlarining soni; munosabatlarning ko’lamini belgilaydi.
j - kortej nomeri; 
k - munosabatdagi kortejlarning umumiy soni bo’lib, munosabat koordinata 
soni deyiladi. 
Jadval-munosabatining 
kaliti.
Kortejlar 
jadval-munosabati 
ichida 
takrorlanmasligi zarur va ular tegishlicha yagona identifikator - dastlabki (birlamchi) 
kalitga ega bo’lishi kerak.
Dastlabki (birlamchi) kalit
atributdan tashkil topgan bo’lsa 
oddiy,
bir necha 
atributdan tashkil topganda esa 
turli tarkibli
deb ataladi. Munosabatda dastlabki 
kalitdan tashqari ikkilamchi kalit ham bo’lishi mumkin.
Ikkilamchi kalit -
mazmuni turli satr - kortejlarda takrorlanishi mumkin 
bo’lgan kalitdir. Ular bo’yicha ikkinchi kalitning bir xil mazmuni satrlar guruhi izlab 
topiladi.
Atributlar (ustunlar) 
nomi 
Kortej 
K2 = {d12, d22, d32, d42, 
d52, d62} 
Domen 
D5 = {d51, d52, d53, 
d54,..}

---

85 
Satrlar ustunlardan farqliroq o’z nomlariga ega emas, ularning jadvalda 
joylashish tartibi aniqlanmagan va satrlar soni mantiqan chegaralanmagan bo’ladi. 
Satrni tartib raqamiga ko’ra tanlab olib bo’lmaydi. Faylda har bir satr o’z raqamiga 
ega bo’lsa ham, bu narsa satrni tavsiflamaydi. Bu raqam satr jadvaldan olib 
tashlanganda o’zgaradi. Mantiqan satrlar o’rtasida “birinchi” va “oxirgi” degan 
tushuncha yo’q. 
Relyatsion tizimlarning qo’llanilishi murakkab siljishlar zaruriyatini bartaraf 
qildi. CHunki ma’lumotlar endi bir fayl ko’rinishida emas, balki mustaqil to’plamlar 
asosida tuzilib, ma’lumotlarni tanlab olish uchun amaliy to’plamlar nazariyasi – 
relyatsion algebra amallari qo’llaniladi.