1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

4. Dilin yaranmasına dair jestlər nəzəriyyəsi
Dilin mənşəyinə dair meydana çıxan nəzəriyyələr içə-
risində geniş yayılmış nəzəriyyələrdən biri də jestlər nəzə­
riyyəsidir.
Jestlər nəzəriyyəsinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, 
guya ilk dil səsli dil şəklində yaranmamışdır. İlk insanlar 
jestlərlə danışmışlar, səsli dil isə son zamanlarda əmələ 
gəlmiş və jestlər dilinə köməkçi olmuşdur.
Bu nəzəriyyənin müdafiəçilərindən biri olan alman 
psixoloqu V.Vundt prinsipcə jest və səsləri eyniləşdirmiş-
dir. V.Vundta görə, həm səs, həm də jest hərəkəti ifadə 
edir. Vəzifələrinə görə bunlardan jest təsəvvürləri, səs isə 
əvvəllərdə ancaq hisləri ifadə etmişdir
2
.
Jestlər nəzəriyyəsi az vaxtda daha da inkişaf etdiril-
miş və bununla əlaqədar bir sıra yeni fikirlər meydana 
çıxmışdır. İngilis alimi F.Pencet səsli dilin birinci olma-
sını inkar edərək ilk insanların əl-qollarını oynatmaqla 
və bununla yanaşı, dil və dodaqlarını hərəkət etdirmək 
vasitəsilə danışdıqlarını göstərmişdir. O deyir ki, insan-
lar, əsasən, əl ilə danışmış, lakin əl məişət, sənət və di-
gər işlərlə həddindən artıq yükləndikdə, bu vasitə, yəni 
əl insanların ünsiyyətinə kömək edə bilməmiş, buna görə 
1
Antik nəzəriyyələrdən biri də Fusey nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə eramızdan əvvəl V-IV 
əsr lərdə yaranmışdır. Onun tərəfdarları sübut etmək istəyirdilər ki, guya hər bir əşyaya 
onun təbiətinə uyğun ad verilir.
2
А.С.Чикобаева. Введение в языкознание. M., 1953, c. 131.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
364
də onlar səs çıxarmaq zərurəti qarşısında qalmış, nəticə-
də müxtəlif danışıq səsləri əmələ gəlmişdir. Amerikalı 
Trondayk da ilk insanların əl hərəkətindən başqa danışıq 
üzvlərini oynatmaqla fikir ifadə etdiklərini söyləmişdir.