1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Qərbdə dilçilik
Orta əsrlərdə Qərb aləmində elm sahəsində böyük dur- ğunluq baş vermişdir. Bu dövrdə elmin inkişafına din və dini hökmranlıq mane olurdu. Orta əsrlər dövrünün Avro- pa elmi müstəqilliyini itirərək kilsənin nökəri vəzifəsini ifa edirdi. Elm dinin qoyduğu sərhədin hüdudlarından bir ad- dım belə kənara çıxa bilmirdi. Bundan əlavə, dini çərçivədə boğulan Avropa elmində daxili ziddiyyətlər də az deyildi. Feodalizm dövründə (orta əsrlərdə) katolik kilsəsinin gücü və təsiri çoxalmışdı. V–XV əsrlərdə kilsə feodalizmin dayağı hesab olunurdu. Bu əsrlərdə elmlə yanaşı, mədə- niyyət də kilsənin zərbəsi altında olub, son dərəcə ağır qə- dəmlər atırdı. Orta əsrlər Avropa elminin fəlsəfi əsasını Aristotelin tə- limi təşkil edirdi. Lakin onun təlimi təhrif olunur, ilahiyya- ta xidmət vasitəsinə çevrilirdi. Feodalizm dövrünün X–XIII əsr lərində Qərbi Avropa fəlsəfəsində sxolastika hökm sü- rürdü. Sxolastikaya görə bütün biliklər müqəddəs yazılarda əks olunmuşdu. Sxolastikanın məqsədi kilsə ideologiyasını müdafiə etmək idi. Məhz buna görə də o, mütərəqqi fikirlə- ri dolaşdırır, onun hərarətini söndürür, inkişafının qarşısını alır və hər şeyi dini mövqedən şərh edirdi. Orta əsrlərdə Avropada başqa sahələrdə olduğu kimi, dilçiliyin inkişafında da xüsusi durğunluq hökm sürmüş- dür. Bu dövrdə ancaq latın dili öyrənilirdi. Latın dili orta əsrlərdə elm dili, kilsə dili idi. Bu dilin öyrənilməsində sxo- Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 60 lastikaya əsaslanılırdı. Mexaniki olaraq latın dilinin xüsu- siyyətləri başqa dillərin üzərinə köçürülürdü. Buna görə də ayrı-ayrı dillər öz müstəqilliyindən istər-istəməz uzaq- laşırdı. Latın dilinin xüsusiyyətlərinə uyğun gəlməyən milli dil cəhətləri isə əhəmiyyətsiz əlamət kimi yavaş-ya- vaş unudulurdu ki, bu, həmin dillərin varlığına öz mənfi təsirini göstərirdi. Qərbdə orta əsrlər dilçiliyinin mərkəzi universitet- lər idi. Məlumdur ki, XI-XII əsrlərdən başlayaraq Avropa ölkələri arasında iqtisadi əlaqələr get-gedə çoxalırdı. Bu əlaqələr hər bir sahədə dərin bilik tələb edirdi. Buna görə də bir sıra ölkələrdə universitetlər yaranırdı. XI əsrdə İta- liyadakı Salernoda, XII əsrdə Parisdə (1110), Oksfordda (1167), XIII əsrdə Kembricdə (1209), XIV əsrdə Praqada (1386) universitet təşkil olunmuşdu. Universitetlərin tədris planına katolik kilsəsi tərəfindən nəzarət edilirdi. Ümumiyyətlə, katolik kilsəsi əsrlər boyu təhsilə rəh- bərlik etmiş və onu öz monopoliyasında saxlamışdır. Universitetlərdə bir sıra antik yazıların öyrənilməsinə icazə verilirdi. Bu və ya başqa görkəmli yazıçının əsərlə- rinə verilən kommentariya dilçilik işinin əsas forması idi. Orta əsrlərdə xristianlığın yayılması ilə əlaqədar bir sıra xalqların yazısı meydana çıxmışdı. Bununla əlaqədar bəzi dillərin xüsusən qrammatik quruluşunu öyrənməyə maraq göstərilmişdir. Lakin bütün bunlar dilçilik elminə yeni fikirlər əlavə edə bilməmişdi. Nəhayət, deməliyik ki, orta əsrlərdə dil haqqında el- min lideri ərəb dilçiliyi olmuşdur. Bu dilçilik, yəni geniş mənada Şərq dilçiliyi İntibah dövrünün proqressiv dilçilik elmi üçün ən faydalı mənbələrdən birini təşkil etmişdir. |