1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7. DİLÇİLİK VƏ TARİX
Tarix – dünyanın insan cəmiyyətlərinin yaranmasına və inkişaf dövrlərinə dair elmdir. Dilin tarixi də cəmiyyə- tin ümumi tarixinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Dilçiliyin tarixlə əlaqəsi ədəbi dilin inkişaf dövrlərinin müəyyənləş- dirilməsi prosesində, qədim dil abidələrinin oxunuşunda, habelə dilin müxtəlif sisteminin, məsələn, onomastik siste- minin tədqiqində daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Ta- rixin dilçiliklə əlaqəsi tarixi-əşyavi mənbələri, cəmiyyətin qədim maddi mədəniyyətini üzə çıxararkən arxeoloji qa- zıntılar prosesində, habelə xalqın adət və ənənələrini, etnik birliyini tədqiq edərkən zəruri bir elmi vasitə kimi meyda- na çıxır. Bu cür elmi əlaqələr nəticəsində etnolinqvistika sahəsi əmələ gəlmişdir. Dildə diferensiasiya və inteqrasi- ya, miqrasiya, sözalma prosesi və s. hadisələr bilavasitə hər hansı xalqın tarixi ilə bağlı ictimai hadisədir. Ə.Dəmirçizadə göstərir: “Ümumiyyətlə, dilin, yaxud konkret bir dilin tarixini və ya onun hər hansı bir vahidini, hər hansı bir cəhətini dürüst və dəqiq öyrənmək üçün dil- dən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edənlərin tarixini tədqiq etmək zəruridir. Çünki dilin ən kiçik vahidi olan fonem də, ən böyük vahidi olan cümlə də və belə vahidlər sistemi haqqında əsrlər boyu yaşayaraq hər bir müstəqil dil də hə- min dildə danışılanlarla üzvi surətdə bağlı olur” 1 . Bu, aydın bir həqiqətdir ki, dilçi alim dilin tarixini cə- miyyət tarixindən kənarda öyrənə bilməz. Hər hansı bir xalqın, ölkənin tarixinin tərkib hissələri olan elm tarixi, mədəniyyət tarixi, iqtisadiyyat, sənaye, kənd təsərrüfatı tarixi dilin müxtəlif leksik laylarında güzgü kimi öz əksini tapır. Məsələn, Azərbaycan dilinin lüğət tərkibinin XIX– XX əsrlərdə baş verən bəzi tarixi hadisələri özündə əks 1 Ə.Dəmirçizadə. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi. I hissə, Bakı, 1979, səh. 3. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 165 etdirməsi 1 dilçiliklə tarixin nə dərəcədə zəruri əlaqələri olduğuna sübutdur. Dilçiliklə tarixin əlaqəsi qarşılıqlı olduqda elmi fayda verə bilir. Belə ki, alim hər hansı bir dil hadisəsinin tarixini, etimologiyasını şərh edərkən tarixçi alimin müvafiq müd- dəalarına əsaslandığı kimi, tarixçi də xalqın, ölkənin tarixi- nin şərhində dilçiliyin müəyyən elmi nəticələrinə əsaslan- mışdır. Bunsuz hər iki elm sahəsinin gətirdiyi elmi dəlillər həqiqətdən uzaq düşər. Dilçiliyin bəzi sahələri tarixlə o dərəcədə bağlıdır ki, hətta bir sıra dilçilər onu tarix elminə aid edirlər. Məsələn, fransız alimi M.Breal göstərir ki, semantika daha çox tarix elmləri dairəsinə daxildir. Çünki ancaq tarix sözlərin mə- nasınnı dəqiq sərhədini müəyyənləşdirə bilər 2 . Dilçiliklə tarix elminin əlaqələri beynəlxalq konqres- lər, simpoziumlar, konfranslar, seminar və müşavirələr vasitəsilə daha da möhkəmlənir. Yüklə 10,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|