1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

4. DİLÇİLİK VƏ SEMİOTİKA
Semiotika (yunanca semeiotikon – işarə, əlamət) – təbiət 
və cəmiyyətdəki işarələr sistemi haqqında elmdir. Semiotika 
öz tədqiqat materialını biologiya, kibernetika, psixologiya, 
pedaqogika, ədəbiyyatşünaslıq, cəmiyyətşünaslıq və başqa 
elmlərlə yanaşı, həm də dilçilikdən götürür. Bu elmin aldı-
ğı elmi nəticələrdən, eyni zamanda, həmin elmlər yaradıcı 
şəkildə istifadə edir. Beləliklə, başqa elmlər kimi, dilçilik də 
bilavasitə semiotika ilə möhkəm əlaqəyə girir.
Dil öz daxili quruluşuna görə işarələr sistemindən 
ibarətdir. Buna görə də o, başqa işarələr sisteminə yaxınla-
şır və birlikdə işarələr sisteminin ümumi nəzəri məsələləri 
ilə məşğul olan semiotikanın obyektinə çevrilir.
Semiotikanı ilk dəfə bir elm kimi F. de Sössür xarak-
terizə etmiş və bu gələcək elmin adını da o vermişdir
1
. O, 
həm də dilçiliklə semiotikanın əlaqəsi probleminə toxun-
muşdur.
Semiotika bir elm kimi çox gəncdir. Lakin onun 
təd qiqat obyekti olan təbiətdə və insan cəmiyyətindəki 
işarələr sistemi çox qədimdir. Keçmişdə işarələr nəzəriy-
yəsi ilə riyaziyyat məşğul olurdu. Müasir dövrdə semiotik 
tədqiqatlara
2
kibernetika daha çox nüfuz etmişdir.
E.Benvenist, L.Prieto (Fransa), U.Kuriloviç, Y.Pelts, 
V.Martınov, Y.S.Stepanov və başqaları öz tədqiqatlarında 
dilin tədqiqini başlıca olaraq ümumi semiotik qanunauy-
ğunluqlara isnad etmişlər.
Semiotikanın dilçiliklə əlaqələri nəticəsində linqvose-
miotika sahəsi əmələ gəlmişdir
3
.
1
Bax: Ф. Де Соссюр. Курс общей лингвистики. M., 1933, c.40.
2
Bax: Семиотические проблемы лингвистики. “Вопросы металингвистики”, Л., 1973, 
səh 21-25; Г.Б.Кольшанский. Паралингвистика и семиотика. “Паралингвистика”, M., 
1974, c. 64-69.
3
Bax: Ю.С.Степанов. Семиотика. M., 1971, с. 46.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
173
Burada dillər iki qrupa bölünür: təbii səsli dil; süni 
işarələrdən ibarət olan dil. Semiotikada işarə sistemlərində 
ən geniş yayılmış olan təbii dil etalon kimi qəbul edilir. Tə-
bii dillərdən fərqli olaraq, süni dillər (yazı, bayraq siqnalla-
rı, morze əlifbası, korlar üçün Brayl əlifbası, esperanto dili, 
informatik-məntiqi dillər və s.) insanlar arasında ünsiyyəti 
çətinləşdirir. Semiotikada bu çətinliklərin xüsusiyyətləri 
və səbəbləri araşdırılır. Azərbaycan dilçiliyində linqvose-
miotik, semiotik dilçilik tədqiqatları, demək olar ki, apa-
rılmamışdır.