Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika

 
14-rasm. Uch fazali tizimda yulduzcha ulanish sxemasi va vektor 
diogrammalari. 
 
Elektr enegiyasi iste’molchilari yulduz sistemada ulangan bo‘lsa liniya 
kuchlanishlari (U
l
) faza kuchlanishlaridan 
3
marta katta bo‘ladi.
C
B
A
I
I
I
I



0
; 
E
I
I
A 
E
φ
 
φ
 
φ
 

---

21 
СА
ВС
АВ
Л
U
U
U
U



; U
L
= 
2
30
0
Cos
U
ф
; 
Ф
Л
U
U
3

; 
Л
Ф
I
I

: 
Uchburchaksimon ulanish esa A fazani tugallanishi 
x
bilan V fazani 
boshlanishi, V fazani tugallanishi 
u
bilan S fazani boshlanishi, S fazani tugallanishi 
z bilan A fazani boshlanishini biriktirishdan hosil bo‘ladi. 
СА
АВ
А
I
I
I


; 
АВ
ВС
А
I
I
I


; 
ВС
СА
С
I
I
I


; 
2
30
0
Л
Ф
I
Cos
I


; Δ
Ф
Л
I
I
3

; 
Ф
Л
U
U

; 
 
 
 
 
 
 
15-rasm. Uch fazali sistemalarda uchburchaksimon ulanish sxemasi 
va vektor diogrammalari. 
 
Simmetrik va nosimmetrik yuklangan uch fazali sistemaning quvvati 
Uch fazali zanjirlarda quvvat va uni o‘lchanishi. 
Uch fazali tizimlarda quvvat barcha fazalardagi quvvatlarning yig‘indisiga 
teng bo‘ladi. 
С
В
А
Р
Р
Р
Р



kVt. 
Simmetrik yuklamali zanjirda aktiv quvvat. 

Cos
I
U
Р
Р
Ф
Ф
ф
3
3


Nosimmetrik yuklamali zanjirda aktiv quvvat.
С
В
А
Р
Р
Р
Р



Reaktiv quvvat esa quyidagicha aniqlanadi 

Sin
I
U
Q
Ф
Ф
3

U holatda to‘la quvvat quyidagicha aniqlanadi. 
2
2
Q
P
S


Uch fazali tizimlarda quvvat barcha fazalardagi quvvatlarning yig‘indisiga 
teng bo‘ladi. 
С
В
А
Р
Р
Р
Р



kVt. 
Uch fazali tizimni aktiv quvvati (kVt) 
P
A
=I
A
U
A
 sos

A
P
B
=I
B
 U
B
 sos

B 
P
S
=I
S
 U
S
 sos

S
 
P
N
=P
A
+P
B
+P
S
 
Simmetrik tizim uchun
P
N
=3Pf 
Uch fazali tizimni reaktiv quvvatlari (BAP, kBAP)
Q
A
=I
A
 U
A
 sin

A
Q
B
=I
B
 U
B
 sin

B 
Q
S
=I
S
 U
S
 sin

S 
A 
B 
C 
U
BC 
U
AB 
U
CA
=0 
Z
CA
 
Z
AB
 
Z
BC
 
E
C 
I
C 
I
A 
E
 
E
B 
I
B 
φ
 
φ
 
φ
 

---

22 
Q
N
=Q
A
 +Q
B
 +Q
S
 
Simmetrik tizim uchun
Q
N
=3Q
f
Uch fazali sistemada tula kuvvat (VA, KVAR)
S
A
=I
A
U
A
 
S
B
=I
B
 U
B 
S
S
=I
S
 U
S 
S
N
=S
A
 +S
B
 +S
S
 
Simmetrik tizim uchun
S
N
=3S
F 
 
16-rasm. Uch fazali sistemalarda quvvatni o‘lchash. a) simmetrik; b) 
nosimmetrik rejim uchun. 
Uch fazali elektr Energiya tizimi o‘ta samaradorligi yuqori bo‘lgan 
Energiya tizimi tarkibini tashkil etadi. Ishlashga qulay hamda bir vaqtni o‘zida 
uch fazali va bir fazali elektr Energiya iste’molchilarini ishlatish imkoniyatini 
beradi. 
Uch fazali zanjirlarda simmetrik va nosimmetrik ish rejimlar.
Uch fazali tizimlarda iste’molchilar yuklamasi xar bir fazalarda bir xil 
bo‘lsa bu simmetrik rejim deb ataladi, fazalardagi yuklanish qiymatlarini biri 
boshqasidan farq qilsa nosimmetrik ish rejimi deyiladi. 
Uch fazali (sinusoidal) tok zanjirida elektr Energiyasining iste’molchilari 
uch fazali manbaaga “yulduz” yoki “uchburchak” sxema bo‘yicha biriktiriladi. 
3 fazali tok manbayiga iste’molchilarni qanday ulanishi ularning xar qaysi 
fazalarining qarshiliklarini qanday miqdordagi nominal kuchlanishga 
mo‘ljallanganligiga bog‘-lik. Iste’molchilari “yulduz” sxemada ulanganda 
Z
a
, 
Z
v
, Z
s
faza qarshiliklari bosh uchlari 
A, V, S
manbaadan kelayotgan liniya 
simlariga, oxirgi uchlari esa neytral nuqta 
0
’ ga ulanadi. Uch fazali sistema 
EYUKlarini oniy qiymatlari miqdor jixa-tidan bir-biriga teng bo‘lib, faza 
jixatidan bir-biridan 120
0 
ga farq qiladi. Agar liniya simlari va neytral simning 
qarshiligi nolga teng bo‘lsa, sistema EYUK miqdorlari kuchlanishga teng 
bo‘ladi.
Nazorat savollar.
1.Uch fazali o‘zgaruvchan tok tizimi nima?
2.Liniya va faza kuchlanishlari qanday? 
3.Kanday yuklanishda to‘rt simli uch fazali tizim ishlatiladi? 

---

23 
4.Neytral simi qanday ahamiyatga ega hisoblanadi? 
5.Nosimmetrik va simmetrik rejim nima? 
6. Uch fazali o‘zgaruvchan tok tizimi nima? 
7. Liniya va faza kuchlanishlari qanday 
8.YUlduz va uchburchaksimon ulanishda liniya toklari va 
kuchlanishlari qanday? 
9.Yulduz va uchburchaksimon ulanishdagi prinsipial sxema qanday? 
 
 
— oʻzgartiraman) — bu pas kuchlanishni yuqori kuchlanishga yuqori kuchlanish pas 
Texnikada —. energiya yoki obʼyektlarning biron bir muhim xossasi (mas., tok kuchi, 
kuchlanish va boshqalar)ni oʻzgartirish uchun moʻljallangan qurilma. Elektr T., 
gidrotransformator, fototransformator, OʻYUCH (oʻta yuqori chastota) T.i va boshqa 
xillargaboʻlinadi. Elektr T. oʻzgaruvchan tok kuchlanishini oʻzgartirish (kuchaytirish yoki 
pasaytirish) uchun moʻljallanadi. Uning ishi elektromagnit induksiya hodisasiga 
asoslanadi. U bitta birlamchi chulgam, bitta yoki bir necha koʻp ikkilamchi chulgʻam va 
asosan berk tipdagi ferromagnit oʻzak (magnit oʻtkazgich) dan iborat. Barcha chulgʻamlar 
ferromagnit oʻzakka oʻraladi va birbiriga induktiv bogʻlangan boʻladi. Birlamchi chulgam 
uchlari (T. kirishi) oʻzgaruvchan tok kuchlanish manbaiga, ikkilamchi chulgam (yoki 
chulgʻamlar) uchlari (T. chiqishi) isteʼmolchilarga ulanadi. Elektr T.ni birinchi marta P. N. 
Elektr T.ning eng keng tarqalgan turi kuch T.laridir. Ular elektr uzatish liniyalari 
(EUL)ga oʻrnatiladi. Bunday T.lar elektr styalarning generatorlari ishlab chiqargan tok 
kuchlanishini 10—15 kV dan 220—750 kV gacha kuchaytirib beradi. T.larning 
chulgʻamlari misdan, magnit oʻtkazgichlari sovuklayin prokatlab ishlab chiqarilgan 
elektrotexnika poʻlatidan tayyorlanadi. Elektr T.ning quruq va moyli turlari bor. Quruq T. 
havoda moysiz sovitiladi. Moyli T.ning magnit oʻtkazgichi va chulgʻamlari mineral moy 
toʻldirilgan bakka joylashtiriladi. Moy izolyatsiya va sovituvchi vazifasini oʻtaydi. 
i oʻlchash T.i, kuchlanish T.i, tok T.i, impulyeli T., radiochastotali T. kabi T.lar ham mavjud. 
Oʻzgaruvchan tok tarmogʻida kuchlanishni kuchaytirish yoki pasaytirish hamda 
elektr energiyani isteʼmolchilarga taqsimlash uchun moʻljallangan majmua kichik T. styasi 
(podstansiyasi) deb ataladi. Unda kuch T. i, taqsimlash qurilmalari, avtomatik boshqarish 
va himoya qurilmasi, qoʻshimcha inshootlar boʻladi. Yuqori quvvatli baʼzi pasaytirish T. 
podstansiyalarida kuchli, lab.da uyroʻzgʻorda ixcham avtotransformatorlar ishlatilad