Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika

Sinxron mashinalarini vazifalari
Sinxron mashinalar elektr energiyasi hosil qiluvchi generatorlar, dvigatellar 
va reaktiv quvvat kompensatorlari sifatida ko‘p qo‘laniladi. Barcha elektr 
mashinalari singari u ham qaytuvchanlik xossasiga ega. Bu dvigatelni ham 1889–
91 yilarda M.O.Dolivo – Dobrovolskiy tomonidan o‘zgaruvchan tok tizimlari 
yaratilgandan so‘ng kashf qilingan. Sinxron mashinalar asosan barcha 
elektrostansiyalarda, uch fazali generatorlar sifatida ishlatilib kelinmoqda. 
Zamonaviy issiqlik elektrostansiyalarda quvvati 800 kVA va undan ortiq bo‘lgan 
generatorlar o‘rnatilgan. Gidravlik elektrostansiyalardagi generatorlarning quvvati 
bir – muncha kam bo‘lib, 500 – 600 kVA ni tashkil qiladi. Atom 
elektrostansiyalarida esa bitta energiya blokining quvvati 1,5 mVA etadi. Bundan 
ko‘rinib turibdiki atom enyergoblokining quvvati boshqalarnikiga nisbatan bir 
necha barobar katta ekan.
 
2.Ularning tuzilishi va ishlash prinsipi 
O‘zgaruvchan tok dvigatellari qo‘zgalmas stator va aylanuvchi rotordan 
iborat. Sinxron dvigatellarni rotor chulgamiga o‘zgarmas tok byeriladi. Bu 
elektrodviga-tellarni 
stator chulg’amlarida esa o‘zgaruvchan, EYUK 
induksiyalanadi va o‘zgaruvchan tok oqadi. Demak stator va rotor ariqchalarida 
chulgamlar joylashgan bo‘ladi. Dvigatelni stator chulg’amlari uch fazali tarmokka 
ulanganda aylanuvchi magnit maydoni hosil bo‘ladi. 
Stator chulg’amlaridan oqqan tok hosil qilgan aylanuvchi magnit maydon 
rotor chulg’amlarini kesib o‘tib ularda EYUK induksiyalaydi, natijada ulardan tok 
oqadi. Sinxron elektr mashinalari asosan ikki xil bo‘ladi. 
1.Noayon qutbli,
2.Ayon qutbli. 

---

31 
Aniq namoyon qutbli – ayon qutbli generatorlarning daigateli sifatida 
ko‘pincha gidravlik turbina ishlatiladi. Shuning uchun bunday generatorlar 
gidrogeneratorlar – deb ataladi. Ularning aylanishlar tezligi 60 dan 750 ayl/min 
gacha 
oraliqda 
bo‘ladi. 
Tezlikning 
bunday 
katta 
farqda 
o‘zgarishi 
gidrostansiyalarda suvning bosimi va isrofining turlicha bo‘lishi bilan bog’liqdir. 
Gidrogeneratorlarning qutblarini soni gidroturbinaning tezligiga bog’liq xolda bir 
necha o‘ntagacha bo‘lishi mumkin.
 
Masalan, turbinaning aylanishlar tezligi 75 ayl/min va standart chastotasi 50 
Gs bo‘lganda
40
75
50
60
60
2




n
f
P
ta juft qutblar yoki 80 ta qutb bo‘ladi. 
Yaqqol ko‘rinmaydigan – noayon qutbli sinxron mashinalar asosan 
rotorning aylanishlar tezligi ko‘p bo‘lgan 1500 ayl/min, 3000 ayl/min tezliklarda 
qo‘llaniladi. Bunday mashina rotori konstruksiyasining qutblari bo‘rtib chiqmagan 
qutb sifatida bo‘lib, uyg’otish chulg’amlari joylashtiriladigan pazlar silindrsimon 
shaklda yasaladi. yaqqol ko‘rinmaydigan qutbli sinxron mashinalarni birlamchi 
dvigateli sifatida bug’ turbinasi qo‘llanilganligi uchun bu generatorlar –
turbogeneratorlar deb ataladi.