Isamatova Nigora Kutpillayevna turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlarning fonetik, morfologik va semantik tahlili

 
 
 
 
 
 
 

---

28 
II BOB. TURKIY TILDAN FORS TILIGA O‘ZLASHGAN SO‘ZLARNING 
FONETIK TAHLILI 
 
 
Turkiy o‘zlashmalarning fors tiliga kirib kelishini tahlil qilishda Safaviylar va 
Qojorlar davrini o‘rganmaslikning iloji yo‘q. Hozirgi fors tilidagi turkiy 
o‘zlashmalarning kattagina qismi aynan Safaviylar davrida (1502-1722) 
o‘zlashgan. Ma’lumki, XVI asr boshlarida Eron siyosiy jihatdan yagona 
markazlashmagan bir mamlakat bo‘lib, ko‘pgina mayda davlatlarga bo‘linib ketgan 
edi. 1502 yil Shayx Sayfiddin avlodidan bo‘lgan Ismoil Safaviy o‘n ikki yillik 
jang-u jadal, urush va vayronagarchilikdan so‘ng yangi bir davlatga asos soladi. U 
hokimiyat tepasiga chiqqach Eronni yagona davlat ostida birlashtirishga kirishib 
ketadi. Uning asosiy maqsadi tarqoqlashib ketgan Eronni birlashtirish va kuchli 
davlat tuzish edi. 
Shoh Ismoilning o‘zi hukmronlik qilgan davrda Eron hududida turkiy tilning 
mavqeini ko‘tarish orqali o‘sha davr uchun o‘ziga xos til siyosatini yurgazishga 
harakat qilganini ko‘rishimiz mumkin. Shoh Ismoilning o‘zi turkiylarga mansub 
bo‘lib, u tarqalib ketgan ozarbayjonlik va boshqa turklarni jamlab, ularning 
yordamida davlatni boshqarishni maqsad qilib oladi. U o‘zi istagan siyosatni 
yurgazish uchun turkiy tildan foydalanadi. Turkiy til uning davlatidagi barcha 
turkiy xalqlarni birlashtiruvchi yagona kuch deb bilar va bu xalqlar uning 
xizmatida bo‘lishlari kerak edi. Keyinchalik u turkiylarni yuqori, o‘ziga yaqin va 
ta’sir doirasiga ega mansab va lavozimlarga ko‘taradi. Buning ortidan turkiylar 
asta–sekin uning asosiy kuchlaridan biriga aylanadi. 
Shoh Ismoil davlat tuzilishi va boshqaruv hokimiyatining shakllanishida 
qatnashgan barcha turkiy qabila vakillari bilan o‘z ona–tilida muloqot qilgan. 
Buning ortidan turkiy til saroyda katta mavqega ega bo‘ladi va endilikda Eronning 
boshqa hududlaridan davlat boshqaruvi va saroy xizmatiga ishlash maqsadida 
kelgan aholi asta–sekin turkiy tilni o‘rganishga qiziqa boshlaydi. Natijada bu 
davrga kelib turkiy til Eron hududida rivojlanish bosqichiga ko‘tariladi. 

---

29 
Biz o‘z ishimizda hozirgi fors tili fonetika tizimini hozirgi turk tili fonetik tizimi 
bilan qiyosiy o‘rganib chiqamiz. Chunki hozirgi turk tili o‘g‘uz lahjasiga asoslangan 
bo‘lib (turk tili Anado‘lida amal qilgan o‘g‘uz guruhiga tayanuvchi usmonli turkchasi 
asosida shakllangan), fors tiliga o‘zlashgan turkiy so‘zlar aynan mana shu lahjaga 
mansub.