Isamatova Nigora Kutpillayevna turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlarning fonetik, morfologik va semantik tahlili



Yüklə 1,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə34/38
tarix26.11.2023
ölçüsü1,08 Mb.
#135974
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   38
pdffox.com turkiy-tildan-fors-tiliga-ozlashgan-sozlarning-fon

4.3.
 
 Turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan yangi ma’no kasb etgan so‘zlar 
 
Turkiy o‘zlashmalar orasida shunday so‘zlar borki, ular fors tiliga kelib 
semantik mustaqillikka erishadilar. Ularning ma’nolari va anglatuvchi 
tushunchalari o‘zlashgan tilda butunlay yangi leksik birliklar bilan bog‘lanib, 
turkiy tildagiga qaraganda mutlaqo o‘zga semantik variantlarni kashf etgan. 
Bunday turdagi o‘zlashmalarning nega ma’nolarini butunlay o‘zgartirib 
yuborishlari sabablari noma’lum va ularning miqdori ham ko‘p emas. Odatda 
turkiy o‘zlashmalarning yangi ma’no kasb etishi bir ma’noli so‘zlarda uchraydi. 
119
.١٨٣٤ ٬نارهت .نم نیمزرس تياﮑح 
120
.١٣ .ص .١٨٣٤ ٬نازورف شهوژپ و رشن : نارهت.نامرهق ارآ لد مجرتم .رگیمیك.ىلیيوكولوياپ
121
http//mahomehraz.mihanblog.com/post/8. (روك قاجا- زارهم هام) 


80 
Masalan, غلاا 
olāγ
so‘zi ana shunday o‘zlashmalardan. Hasan Amidning
ta’kidlashicha, bu so‘zning turkiy tillardagi shakli “ulak’ bo‘lib, ‘xabarchi’
ma’nosini anglatar ekan
122
. Fors tilida esa bu so‘z ‘eshak’ ma’nosiga o‘zgarib 
ketgan. Masalan:
 
ىزور
نيدلارصنلام
شغلاا
ار
درب
ىوت
رازاب
ات
دشورفب
123

 
Ruzi Mollā Nasriddin olāγašrā bord tu-ye bāzār tā beforušad. 
Bir kuni Mullo Nasriddin eshagini sotish uchun bozorga olib bordi. 
Ma’nosini butunlay o‘zgartirgan turkiy o‘zlashmalarga دیب bid ‘kuya’ so‘zini 
ham misol tariqasida berishimiz mumkin. Turkiy tillarda inson va hayvonlarning 
qonini so‘ruvchi parazit jonivor “bit” ni anglatuvchi bu so‘z fors tilida tamoman 
yangi ‘kuya’ ma’nosiga ega. Masalan: 
:دننز ىم همدص مشپ هب هك دراد دوجو دیب عون ود لك رد 
سابل ١
دیب
.
124
ىلاق دیب ١ 
Dar kol do nav-e bid vujud dārad ke be pašm sadame mizanand: 
Bid-e lebās
Bid-e γāli. 
Yunglarga zarar yetkazuvchi kuyaning umumiy ikki turi mavjud: 
1) kiyim kuyasi; 
2) gilam kuyasi.
Yuqoridagi misollardan ko‘rinib turibdiki, دیب 
bid
o‘zlashmasi hozirgi fors 
tilida tamoman yangi ma’no anglatadi, “bit” so‘zini ifodalash uchun esa o‘rta fors 
tilidagi 
špiš 
so‘ziga
 
borib
 
taqaluvchi شپش 
šepeš
so‘zi mavjud. 
Hozirgi fors tilidagi yangi ma’no kasb etgan turkiy o‘zlashmalar orasida 
polisemantik xarakterli turkiy o‘zlashmalar ham bor. Bunday so‘zlar turkiy tillarda 
bir qancha ma’no anglatishsa ham ularning hech biri fors tiliga o‘zlashmagan va 
122
Bu haqida qarang
: .١١١.ص.١٨٣٣٬دشر هار :نارهت–.دیمع ىسراف گنهرف .دیمع نسح 
123
.١١٣ .ص .١٨٣٤ ٬نارهت.نيریش و ىندناوخ ىاه هفیطل و اهزنط نيدلارصنلام 
124
 
http://fa.m.wikipedia.org/wiki/سابل دیب
 (دازآ همانشناد ٬ايدپ ىكيو -سابل دیب) 


81 
yangi, bu so‘zning turkiy tillardagi yo‘q ma’nolarini kasb etadilar. Masalan, غارس 
sorāγ
so‘zi turkiy tillarda ‘so‘rov’ va ‘savol’ kabi ma’nolariga ega, ammo fors 
tilida bu ma’nolar mavjud emas. Aksincha, yangi ikki – ‘ma’lumot’ va ‘yo‘qlash’ 
ma’nolarida qo‘llaniladi,

Yüklə 1,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin