O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

4.2.1-rasm.
Tranzaksiyani tugatish variantrlari 
Tranzaksiyalarni qayta ishlash tizimlari ma’lumotlar bazasini 
o‘zgartirishdan oldin oraliq holatini qayd etish orqali ma’lumotlar 
bazasining yaxlitligini ta’minlaydi va keyin ushbu yozuvlardan 

---

259 
foydalanib, agar operatsiyani bajarish mumkin bo‘lmasa, ma’lu-
motlar bazasini ma’lum holatga qaytaradi. Masalan, ma’lumotlar 
almashinuvidan oldin ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarning 
nusxalari tizim tomonidan har qanday o‘zgarishlarni amalga 
oshirishi mumkin. Agar tranzaksiyaning biron bir qismi 
bajarilishidan oldin muvaffaqiyatsiz bo‘lsa, ushbu nusxalar 
tranzaksiya boshlanishidan oldingi holatiga qaytarish uchun 
ishlatiladi (
tranzaksiyani qaytarish
). 
Bundan tashqari, ma’lumotlar bazasidagi barcha o‘zgarish-
larning alohida jurnalini saqlash mumkin. Bu muvaffaqiyatsiz 
operatsiyalarni 
orqaga qaytarishni
talab qilmaydi, ammo 
ma’lumotlar uzilib qolganda ma’lumotlar bazasini yangilash 
uchun foydalidir, shuning uchun ba’zi operatsiyalarni qayta 
ishlash tizimlari ushbu funksiyani ta’minlaydi. 
Agar ma’lumotlar bazasi to‘liq ishlamasa, uni oxirgi 
zaxiradan tiklash kerak. Zahira nusxalari uni yaratgandan so‘ng 
bajarilgan operatsiyalarni aks ettirmaydi. Ammo, ma’lumotlar 
bazasi tiklanishi bilanoq, 
jurnalni
yangilash uchun uni 
ma’lumotlar bazasiga qo‘llash mumkin. 
Buzilish vaqtida bajarilgan har qanday tranzaksiyalar 
bajarishlarni to‘xtatish mumkin. Natija - ma’lum bir izchil holatda 
ma’lumotlar bazasi, unda muvaffaqiyatsizlikka qadar bajarilgan 
barcha tranzaksiyalar natijalari mavjud. 
Tranzaksiya talablari 
Tranzaksiya talablarining eng keng tarqalgan to‘plamlaridan 
biri bu ACID (Atomicity, Consistency, Isolation, Durability) 
to‘plamidir. 
Bu har qanday tranzaksiyaga ega bo‘lishi kerak bo‘lgan 
xususiyatlar: 

Atomiklik (Atomicity) - hech qanday bitim qisman bajaril-
masligi kerak; 

Muvofiqlik
(
Consistency
) - tizim tranzaksiya boshla-
nishidan oldin izchil holatda va tranzaksiya tugagandan so‘ng 
izchilholatda qolishi kerak; 

---

260 

Yakkalab qo‘yish
(
Isolation
) - tranzaksiyani amalga 
oshirish jarayonida parallel tranzaktsiyalar uning natijalariga ta’sir 
qilmasligi kerak; 

Ishonchlilik 
(
Durability
) - muvaffaqiyatsizlikka uchragan 
taqdirda, muvaffaqiyatli bajarilgan tranzaktsiya tomonidan 
kiritilgan o‘zgarishlar tizim ishlashga qaytgandan keyin saqlanib 
qolishi kerak.