Mavzu : Media muhitda axloqiy tamoyillar

Media muhitda ahloqiy tamoyillar
Oshkoralik minbariga aylanishi zarur bo‘lgan OAV ko‘rsatma asosida yashay 
olmaydi va yashashi ham mumkin emasligini izohlashga hojat yo‘q. OAV 
oshkoralik minbariga aylanmog‘i uchun vazirliklar, tashkilot, muassasa va boshqa 
idoralarning Axborot xizmatlari unga qanot bo‘lishi, ishonchli axborot manbalarini 
taqdim etib bormog‘i zarur. Erkin OAV real vaziyat sharoitida faoliyat ko‘rsatishi, 
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotning dolzarb muammolarini dadil ko‘tarib 
chiqishi, odamlarni bezovta qilayotgan barcha masalalarni jamoatchilik 
muhokamasiga havola etishi, hokimiyat va boshqaruv tuzilmalarining qabul 
qilayotgan qarorlari va faoliyatiga tanqidiy, shu bilan birga, xolis baho berib 

---

borishi kerak.
Jamiyatda oshkoralik va ochiqlikni ta’minlash masalasi jamoatchilik fikrini 
o‘rganish usul-uslublarining qay darajada rivojlangani bilan ham bevosita bog‘liq. 
Jamiyatimizni yanada demokratlashtirish va fuqarolik institutlarini shakllantirish 
avvalo aholi siyosiy faolligining o‘sishi, uning siyosiy, ijtimoiy va davlat hayotida 
nechog‘li faol ishtirok etishiga bog‘liq.
Jamoatchilik bilan aloqalar zamirida asosan bahs-munozaralar yotadi. Siyosiy 
partiyalar o‘rtasidagi bahs-munozaralar jiddiy, professional va amaliy negizda olib 
borilishi maqsadga muvofiqdir. Bu fikrlar zamirida odamlarning fikrlariga, ularni 
o‘ylantirayotgan muammolarga jiddiy e’tibor qatarish g‘oyasi mujassamdir. Har 
qanday muammo va masalaning yechimini topishda jamoatchilik bilan aloqalar 
g‘oyat muhim o‘rin tutadi.
Jamoatchilik bilan aloqalarni rivojlantirishda OAVning o‘rin beqiyos. Fikrlar 
xilma-xilligini hisobga olgan holda OAV yurtimizda amalga oshirilayotgan ichki 
va tashqi siyosatni, yurtimizda va xorijda sodir bo‘layotgan voqealarni yanada 
faolroq yoritishi talab etilmoqda. Dunyodagi yetakchi mamlakatlar tajribasiga 
tayangan holda, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash milliy tizimining 
takomillashtirilishi axborot sohasidagi faoliyatning sifati va saviyasini oshirishga 
qaratilgan chora-tadbirlar tizimida ko‘p jihatdan hal qiluvchi ahamiyatga. 
Tahlilchilar fikriga ko‘ra, OAVning davlat hokimiyati va boshqaruv organlari 
faoliyati ustidan jamoatchilik va parlament nazoratini ta’minlash, hokimiyat va 
jamoatchilik o‘rtasida mustahkam aloqa o‘rnatish borasidagi rolini kuchaytirish 
zarur.
Har oyda o‘zgarib turgan mazkur raqamlar bugungi kunda zarur axborotni kerak 
emasidan ajratish, media orqali savodxonlikka ega bo‘lish zaruratini qo‘ydi. Xo‘sh, 
mediasavodxonlik nima? Nega bugun uning ahamiyati tobora ortib bormoqda? 
So‘nggi yillarda axborot oqimining bir necha barobar tezlashishi, ijobiy 
ma’lumotlar bilan bir qatorda salbiy xarakterdagi axborotning ko‘payishi 
mediasavodxonlikka ega bo‘lish zaruratini qo‘ydi. An’anaviy tarzda 
mediasavodxonlik shaxsning adabiy asarlarni tahlil eta olish va sifatli matnlarni 
yaratishidan iborat bo‘lgan. Bugun mediasavodxonlik – axborotning nega va nima 
uchun uzatilayotganligini bilish demakdir. Mediasavodxon inson o‘ziga bu 
axborotni kim va nima maqsadda yaratgan? Ushbu xabar men uchun zarurmi? 
Degan savolni bera olishi va to‘g‘ri xulosa chiqarishi, unga nisbatan tanqidiy 
yondoshishi lozim. Mazkur savollar nafaqat siz oilangiz davrasida televizor 
ko‘rayotgan, mashinada radio eshitayotgan yoki internetdagi xabarlarni 
ko‘rayotgan paytda berilishi, balki har qanday axborotni qabul qilayotgan va unga 
baho berayotganda ham kerakdir. Bugungi axboriy muhitni tushunishda 
mediasavodxonlik muhim ahamiyat kasb etadi. Xo‘sh, mediasavodxonlik nima 
uchun kerak? Avvalo:
Huquqiy demokratik jamiyatimizning to‘laqonli, faol fuqarosi sifatida amalga 
oshirilayotgan islohotlar mazmun-mohiyatini tushunish;

---

OAV orqali uzatilayotgan va qabul qilinayotgan kundalik axborotni saralash 
ko‘nikmalarini shakllantirish;
Axborot orqali inson ongini boshqarishga yo‘l qo‘ymaslik va har qanday vaziyatda 
to‘g‘ri qaror qabul qilish; 
Insonning vizual obrazlar ta’siri ostida ijobiy yoki salbiy tomonga o‘zgarishlarini 
tahlil eta olish va vizual xabarlar ostida beriladigan ko‘rinmas ma’lumotlarni 
“o‘qiy olish”;
OAV orqali beriladigan matnli kommunikatsiyalar mohiyatini tahlil etish;
Axborot qaerdan, kim tomonidan va nima maqsadlarda uzatilyapti, kimning 
manfaatlarini o‘zida aks etayapti, degan savollarga javob topa olish uchun zarurdir.
Mediasavodxonlik tushunchasi borasida turli xil fikrlar mavjud bo‘lib, AQShning 
Jamiyat xususidagi xalqaro entsiklopediyasida qayd etilishicha, 
«Mediasavodxonlik» (media literacy) inson jamiyatdagi fuqaro sifatidagi 
mas’uliyatini his qilgan holda faol va savodli bo‘lishi, mediamatnlarni qabul qila 
olishi, yaratishi, tahlil eta olishi va baholashi, zamonaviy mediani ijtimoiy-
madaniy va siyosiy mazmunini tushuna olishi demakdir.
Londonning Qirollik universiteti professori S.Fayrstounning fikriga ko‘ra esa, 
mediasavodxonlik harakat bo‘lib, uning asosiy vazifasi insonlarni audiovizual va 
bosma matnlarning madaniy ahamiyatini tushunish, yaratish va baholashga 
undashdan iborat.
Ingliz siyosatshunosi R.Kibey esa mediasavodxonlikni turli xil shakllarda 
ma’lumotlarni uzatish, ularni tahlil etish va baholash deb tushunadi. M.Guetterz 
esa multimediasavodxonligi o‘z ichiga multimedia hujjatlarini shakllantirishga 
qaratilgan tillarni bilish, axborotni qayta ishlashga qaratilgan qurilma va usullardan 
foydalana olish, yangi multimedia texnologiyalarini bilish va ularni baholay olish, 
mediamatnlarni tanqidiy qabul qilishni oladi, deydi.