O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti qodirova Surayyo Adilovna

Novosibirsk shahridagi Yosh tomoshabinlar teatri, Rossiya, arxitektorlar A.Sabirov, 
M.Starodubov, 1966-1971. 

---

91 
Yon tarafdagi yoritish lojalari zalning bo„ylama o„qiga nisbatan 55
0
va 65
0
gradusli burchaklar bilan chegaralangan va cho„qqisi avansahnaning oldingi 
chegarasidagi zonada joylashtiriladi. Yoritish lojasi o„rnining kengligi 1,8 
metrdan kam bo„lmasligi lozim. Tomosha zalining har bir tomonidagi yoritish 
lojalarining soni ikkitadan kam bo„lmasligi kerak.
Pastki yoritish lojasi polidan sahna plansheti sathigacha bo„lgan masofa 
kamida 2,5 metr, ustma-ust joylashgan lojalar pollari sathlarining o„rtasidagi 
maofa 2,5 metrdan kam bo„lmasligi lozim. Lojalar chuqurligi kamida 2 metr qilib 
loyihalanadi. Balandligi va kengligi 2 metrdan kam bo„lmagan ko„chma sofit 
xonasi tomosha zali tepasida shunday joylashtirilishi lozimki, yoritish 
asboblarining optik o„qlari gorizontal tekislikka 50
0
dan 60
0
gacha burchaklar 
o„rtasida, cho„qqisi avansahna (orkestr o„rasi baryeri)ning old chegarasidan sahna 
tomonga 1 metr masofada; 9
0
dan 15-20
0
gacha burchaklar o„rtasida, cho„qqisi 
o„yin portali yuqori qismida “qizil liniya”dan sahna ichiga 1 metr masofadagi 
sathdatushadigan nurlar bilan chegaralangan zonada bo„lishi kerak. 
Sahnaga xizmat ko„rsatuvchi xonalar. 
Sahnaga xizmat ko‘rsatuvchi xonalar
sirasiga quyidagilar kiradi: 
- sahnaga chiqishni kutish uchun xonalar; 
- artistlarning pardozxonalari (grimxonalari); 
- repetitsiya xonalari; 
- omborxonalar. 
Sahnaga chiqishni kutish uchun xonalar
bir vaqtning o„zida tezda kiyim 
almashtirish va grimni almashtirish yoki tuzatish, sahnaga chiqishlar orlig„ida 
dam olish yoki so„nggi tayyorgarlikni ko„rish, birinchi yordam ko„rsatish, 
ijrochilarning kostyumerlar va rekvizitorlar bilan tezkor bog„lanishi uchun ham 
xizmat qiladi. Amaliyotda bu kabi xonalarning ikkita turi mavjud bo„lib, 
birinchisi – o„lchamlari nisbatan kichik bo„lsada, qulaylik darajasi yuqoriroq –
dramatik va musiqali drama teatrlari uchun, ikkinchisi – sahnaga chiqish oldidan 
so„nggi tayyorgarlik ko„rishga mo„ljallangan va muvofiq uskunalarga ega 
qo„shimcha zonasi bo„lgan musiqali komediya teatrlari uchun mo„ljallangan 
xonalardan iborat bo„ladi. Ikkinchi turdagi xonalar yosh tomoshabin teatrlari, 
pantomima va intensiv harakatlar bilan bog„liq boshqa teatrlar uchun ham tavsiya 
etiladi. Sahnaga chiqish uchun xona maydoni bir vaqtda yig„iladigan artistlar 
sonidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Dramatik va musiqali drama teatrlarida 
har bir xonada bitta artist uchun kamida 1,7 m
2
, musiqali komediya teatrlarida –
1,8 m
2
, opera va balet teatrlarida – 19 m
2
qilib belgilanadi. 
Artistlarning pardozxonalari (grimxonalari) sahna yoki repetitsiya 
kostyumini kiyish, grimni qo„yish va olish, gigienik amaliyotlarni bajarish, dam 

---

92 
olish, repetitsiya ishidagi alohida bosqichlarni bajarish, maxsus treninglarni 
o„tkazish va matn hamda boshqa materiallar bilan ishlash uchun mo„ljallangan. 
Xonalardagi artistlar soniga qarab pardozxonalar individual – bitta ijrochi 
uchun, 2 tadan 6 tagacha kishidan iborat guruhlar uchunva 6 tadan ko„p artistni 
sig„diradigan – umumiy (yoki ommaviy) bo„lishi mumkin. Vazifasi (janri) 
turlicha bo„lgan teatr binolari uchun pardozxonalarning uchta asosiy turi 
loyihalashtiriladi: dramatik, musiqali drama aktyorlari, musiqali teatr xonandalari 
va balet artistlari uchun pardozxonalar. Sahnalashtirish (postanovka)da 
qo„llaniladigan anjomlar uchun omborlar sahnada o„rnatish uchun tayyor sahna 
bezaklari va anjomlari saqlanadigan – 
navbatchi ombor
; muayyan teatr 
mavsumidagi repertuar uchun mo„ljallangan barcha bezak va anjomlar 
saqlanadigan – 
joriy mavsum ombori
; kam qo„yiladigan yoki repertuardan 
olingan spektakllar uchun tayyorlangan va qayta ishlatishga mo„ljallangan bezak 
va anjomlar saqlanadigan – 
zaxira omborlarga
ajratiladi. Alohida saqlash 
prinsipiga ko„ra omborxonalar 8 ta asosiy turga bo„linadilar: hajmli va stanok 
dekoratsiyalari; mebel, butaforiya va rekvizit; kostyumlar; poyafzal; elektr 
apparatura va elektr rekvizit; ovoz texnikasi appraturasi; yumshoq va manzarali 
dekoratsiyalar; pariklar va boshqa pastijyor buyumlar saqlanadigan omborlar. S-
1-S-5 sahnalar uchun repetitsiya zallarining o„lchamlari, vazifalari va soni quyida 
keltirilgan jadvalga muvofiq qabul qilish tavsiya etiladi.