Z. M. Islomov, N. A. Muhamedov, F. A. Sindarova dinshunoslik

?
TAKRORLASH UcHUN SAVOLLAR
1. Islom olamida ilk ajralish qachon yuz bergan?
2. Shialik to‘g‘risida nimalarni bilasiz?
3. Xorijiylar qanday yuzaga kelgan va ularning harakatlari nimalardan 
iborat bo‘lgan? 
4. Islom niqobidagi qanday oqim va firqalarni bilasiz?
5. Hozirgi kunda faoliyat olib borayotgan zamonaviy ko‘rinishdagi 
oqimlarning asl maqsadlari nimalardan iborat?
6. Zamonaviy ko‘rinishdagi oqimlarning O‘zbekistondagi faoliyati 
haqida nimalarni bilasiz?

---

83
9-§.o‘ZBEKISTon RESPuBlIKaSI KonSTITuTSIYaSIda 
VIJdon ERKInlIgI
Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar masalasi ijtimoiy hayotda 
doimo muhim va murakkab masala bo‘lib kelgan. Chunki uning 
zamirida shaxsning huquqi, demokratiya, adolatparvarlik va 
insonparvarlik kabi katta ijtimoiy, siyosiy, huquqiy va axloqiy 
tushunchalar yotadi.
Vijdon erkinligi kishilarning ruhiy olamiga, uning sog‘lom 
va barkamolligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun ham 
bu masalaning ijtimoiy hayotdagi o‘rni va bajaradigan vazifalari 
g‘oyat muhimdir. Birlashgan Millatlar Tashkilotining ustavidan 
tortib, barcha xalqaro hujjat va shartnomalarda, hamma 
mamlakatlarning konstitutsiya va qonunlarida vijdon yerkinligi 
o‘z ifodasini topgan. 1948-yilda qabul qilingan inson huquqlari 
umumiy deklaratsiyasiga muvofiq har bir inson fikrlash, vijdon 
va din yerkinligi huquqiga ega.
Mustaqillik, yangilanish jarayoni hamma sohalar kabi vijdon 
erkinligi, davlat va din, dinga ishonuvchilar va ishonmaydiganlar 
o‘rtasidagi munosabatlar sohasini ham o‘z ichiga oldi. Binobarin, 
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida asrlar osha qaror topgan 
vijdon erkinligiga yuksak va samimiy hurmat ifodalangan. 
1992-yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining Konsti-
tutsiyasining 31-moddasida har bir fuqaro uchun vijdon erkinligi 
huquqi kafolatlanadi.
Din va dunyoviy davlat orasidagi munosabat haqida gap 
ketar ekan, uning asosida, eng avvalo, dinning davlatdan 
ajratilishi tamoyili yotishini ta’kidlash zarur. Bu haqda 

---

84
Konstitutsiyamizning 61-moddasida shunday deyiladi: 
«Diniy 
tashkilotlar va birlashmalar davlatdan ajratilgan hamda 
qonun oldida tengdirlar. Davlat diniy birlashmalarning 
faoliyatiga aralashmaydi»
1
.
Mazkur moddada muhim ahamiyatga ega qoidalar mustahkam 
qo‘yilgan. Birinchidan, diniy tashkilotlar qaysi konfessiyaga 
taalluqliligidan qat’i nazar, bir xil huquqiy maydonda faoliyat 
olib borayotgani buning amaliy ifodasidir. Ikkinchidan, 
diniy birlashmalar faoliyatini tashkil etish ularning ichki ishi 
hisoblanadi va davlat nazoratidan xolidir.
Shu bilan birga, diniy tashkilotlar davlatdan ajratilgan 
bo‘lsa-da, bu dinning jamiyatdan ajratilganini anglatmasligini 
ta’kidlash zarur. Zero, biror dinga e’tiqod qiluvchi fuqarolar 
ham jamiyatning tarkibiy qismi va shu sababli din fuqarolik 
jamiyatida o‘z mavqeiga ega bo‘ladi.
Davlatning dinga munosabatidagi asosiy xususiyati – bu 
dinning siyosatga aralashmasligi. Zero, har qanday din, birinchi 
o‘rinda ma’naviy-axloqiy jihatni o‘z ichiga oladi.
Davlatning dinga bo‘lgan munosabatini ifodalovchi yana 
bir tamoyil shundan iboratki, davlat dinni xalq ma’naviyatining 
uzviy qismi sifatida tan oladi. Shundan kelib chiqib, uning rivoji 
uchun tegishli shart-sharoit yaratishga harakat qiladi.
Dunyoviy davlatning dinga bo‘lgan munosabatida dindorlarning 
huquqiy maqomi va davlat tomonidan o‘tkazilayotgan tadbirlarda 
diniy konfessiyalar haqidagi qonunlarning hayotga tatbiq etilishidek 
ikki muhim jihat ham bor.
Har qanday dinga e’tiqod qiluvchi va hech qanday dinga 
e’tiqod qilmaydigan kishilar uchun bir xildagi shartlar qo‘yilishini 
ta’minlovchi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-
mod dasida, jumladan, shunday deyiladi: