Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

 
4.4 Korxonalarda moddiy texnika ta`minotini (MTT) samarali tashkil 
etish 
 
Korxonalarda MTTni tashkil etishning vazifalari. 
Moddiy – texnik 
ta`minot ishlab chiqarish vositalari bilan korxonani ta`minlash va korxona 
bo’limlari orasida taqsimlashga qaratilgan jarayondir. Ta`minotni samarali 
tashkil etish ishlab chiqarishning bir maromda, uzluksiz amalga oshirilishida 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Korxonadagi ta`minot tizimi quyidagi asosiy vazifalarni hal etishga 
qaratilgan: 
-
material sarfining ilg’or normalari asosida ishlab chiqarish vositalariga 
bo’lgan talabni aniqlash, material va yarimfabrikatlarga buyurtmalarni 
tuzish; 
-
ta`minotchi korxonalar bilan shartnomalarni tuzish va ularning bajarilishini 
nazorat qilish; 
-
material resurslarni tashib keltirishining iqtisodiy jihatdan samarali 
yo’llarini va miqdorlarini belgilash; 
-
har bir material resursni saqlash uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratish; 
-
ishlab chiqarishni, ish o’rinlarini zaruriy material resurslar bilan o’z 
vaqtida ta`minlashni tashkil etish. 
Korxonalarni material resurslar bilan o’z vaqtida ta`minlash eng avvalo 
MTTni rejalashtirishni takomillashtirishga bog’liqdir. MTT rejasining sifatli 
bo’lishi hamda asoslanganligi ishlab chiqarish dasturini bajarilishiga ham 
ta`sir ko’rsatadi. Chunki ishlab chiqarish va sotish rejasi moddiy ta`minot 
bo’yicha tuzilgan shartnomalar va bajarilgan ishlarga qarab tuziladi. 
MTTni rejalashtirish quyidagi ishlarni amalga oshirishni ko’zda tutadi: 
-
reja davri uchun xom-ashyo, material, yonilg’i, ehtiyot qismlar 
yarimfabrikatlar nomenklaturasini aniqlash; 
-
ushbu materiallarga narxlarni belgilash; 

---

92
-
mahsulot birligiga xom-ashyo, material, yoqilg’i, yarimfabrikatlarning 
ilmiy asoslangan sarf me`yorlarini ishlab chiqarish; 
-
talabni hisoblash asosida material resurslarga buyurtmalar tuzish va 
ta`minot rejasini ishlab chiqarish; 
-
ta`minotchi korxonalar bilan aloqa o’rnatish va shartnomalar tuzish. 
Material resurslarga bo’lgan talab quyidagi asosiy ehtiyojlar uchun 
hisoblanadi: 
-
mahsulot ishlab chiqarish va ta`mirlash – ekspluatasion ehtiyojlar uchun 
(transport vositalarini ekspluatasiya qilish va ta`mirlash, jihozlarni saqlash 
va ta`mirlash); 
-
texnik bazani takomillashtirish (texnologik uskunalarni tayyorlash; 
jihozlarni modernizasiya qilish, texnika xavfsizligi vositalarini yaratish); 
-
xom-ashyo va material zapaslarini tashkil etish yoki to’ldirish; 
-
tugallanmagan ishlab chiqarish qoldiqlarini oshirish; 
-
asosiy fondlarni kapital ta`mirlash; 
-
kapital qurilish. 
Shunday qilib, korxonaning material resurslarga bo’lgan umumiy talabi 
rejalashtirilgan mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan material 
resurslar miqdoridan keskin farq qiladi. MTT rejasini tuzish tayyorlov 
ishlaridan ya`ni rejalashtirish uchun zarur bo’lgan barcha ma`lumotlarni 
o’zida mujassam etgan hujjatlarni tanlash va tahlil qilishdan boshlanadi. 
Ishlab chiqarish va ekspluatasiya ehtiyojlari uchun materiallarga talab 
quyidagi tartibda hisoblanadi: 
-
ishlab chiqariladigan mahsulot (ko’rsatiladigan xizmat) turlari bo’yicha, 
so’ngra korxona bo’yicha umumiy talab hamda tashkiliy texnik tadbirlarni 
bajarish uchun talab aniqlanadi; 
-
reja yili oxiriga o’tkaziladigan material-resurslar zapasi va yil boshiga 
ushbu resurslarning kutilayotgan qoldig’i aniqlandi; 
-
ichki imkoniyatlardan foydalanish rejasi tuziladi. 
Talab material resurslar guruhlari bo’yicha yuqori darajada texnik jihatdan 
asoslangan holda hisoblanadi. 
Material resurslarga ta’labni hisoblashda turli usullardan foydalaniladi: 
1. To’g’ri hisoblash usuli. Ushbu usulda ishlab chiqarish rejalashtirilayotgan 
mahsulot hajmi mahsulot birligiga sarf normasiga ko’paytirish orqali material 
resurslarga talab aniqlanadi: