O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ekspressionizm
(fr.expression – ifodalash, ma’nodor qilib aniq ifodalash). Birinchi jahon urushidan sal avval Ovrupa mamlakat - larida kuzatilgan inqiroz natijasida kelib chiqqan oqim bo‘lib, ular san’atkorning vazifasi tashqi dunyo haqidagi sub’ektiv-indualistik kayfiyatlarni aniq, ta’sirli ifodalashdan iborat deb hisoblaganlar. Ekspressionist ijodkorlarning asarlarida ijtimoiy-tanqidiy jo‘shqinlik yyyetakchilik qilgan, ular millionlab oilalarning boshiga azob-uqubatlar keltirgan jahon urushi, ijtimoiy adolatsizlik, shaxs erkinligini bo‘g‘ilishini tanqid qildilar. Futurizm (lot.futurum – kelajak) – yyyetakchi avangard oqim - lardan biri bo‘lib, Italiya va Rossiyada rivojlandi. Uning tamoyilla- rini italiyalik yozuvchi F.Marinetti (1876–1944) shaxsiyatparastlik, isyon ruhi bilan sug‘orilgan “Futurizm manifesti” (1909)da aso - sladi. Uning tezislari orasida quyidagilar ham bor edi: “Kurashsiz go‘zallik yo‘q. Tajovuzkorliksiz durdona yo‘q”; “Biz muzeylar, ku - tubxonalarni vayron qilmoqchi, nasihatguylik, feminism (ayollarn- ing teng huquqli bo‘lishi uchun kurashish), va boshqa tubanliklarga qarshi kurashmoqchimiz”. Marinetti texnika yangiliklari, mashinalar, motorlar kabi urbanis- tik sivilizatsiyaning ajralmas qismlarini kuylovchi “kelajakning din- amik adabiyoti” kelganini e’lon qildi. U o‘zining bir qator manifest- larida (1909–1915) futuristik stilistikaga oid asosiy talabni ishlab chiqdi, bu: an’anaviy sintaksisni tubdan o‘zgartirish va deyarli to‘liq otlardan iborat bo‘lgan, fe’l va sifatlardan esa juda kam foydalanuv- chi o‘ziga xos “telegraf tilidan” foydalanish. “Qisqacha aytilsa, futurizm namoyandalari jamiyatdagi taraqqi- yot tendensiyalaridan kelib chiqqan holda, uning ertasini, ertangi inson va insoniy munosabatlarni o‘zlaricha tasavvur qiladilar va shunga mos adabiyotni yaratish da’vosi bilan maydonga chiqadilar. Ya’ni futurizm asrlar davomida shakllangan an’anaviy madaniyatga ilmiy-texnik taraqqiyot va urbanizatsiyalashuv davri madaniyatini 224 qarshi qo‘yadi. Kelajak haqidagi tasavvur esa mazkur jarayonlar bi- lan bog‘liq holda kishilar dunyoqarashi, axloqi, turmush tarzi va shu kabilarda yuz berayotgan o‘zgarishlarni mutlaqlashtirish asosida amalga oshiradi.” 27 Rossiyada futurizm deyarli mustaqil shakllandi va V.Xlebnikov, D.Burlyuk, V.Kamenskiy, A.Kruchenix va V.Mayakovskiy ijodida namoyon bo‘ldi. Imajizm. 1910-yillarda ingliz-Amerika adabiyotida paydo bo‘lgan imajizm(ing. Image – obraz, qiyofa) oqimi 1917-yilga kelib o‘z faoliyatini tugatdi. AQShda imajizm “poetik Renes - sans” davrida(1912–1925) qisqa muddat gullab-yashnadi. Imajist - lar estetikasi T.E.Xyumning(1883–1917) tanqidiy maqolalari va E.Paundning(1885–1972) she’riy tajribasiga asoslandi. Imajistlar tasvirda lirik sub’ektivlik va ruhiy kechinmalardan ozod bo‘lgan an- iqlikni va “xom obrazning sof” bo‘lishini talab qildilar. Ular bir ne- cha she’riy antologiyalar chop ettirdilar hamda yangi vazn va shak - llarning, erkin tematika, qisqalik va aniqlik tarafdorlari edi. Yirik inglizzabon shoir, ulkan iqtidor sohibi Ezra Paund imajinizmning ilk davrida ularga yo‘lboshchilik qildi. 1910–1920-yillarda Ros - siyada Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|