O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| fentezi
janrida ham qorishiq zamon ruhini aks ettiruvchi talay asarlar bitildi. Bularning eng mashhurlaridan biri Joann Rouling qalamiga mansub “Garri Poter” sikl romanlaridir. Xulosa shuki, postmodernizm jahon adabiyoti XX asr oxiri va XXI asr boshlarida o‘zining eng gullagan davrini boshidan kechirdi, kechirmoqda. Shu bilan birga, uchinchi ming yillik adabiyotining tug‘ilishiga o‘ziga xos zamin tayyorladi. Zamonaviy jahon adabiyoti g‘oyat xilma xil, qorishiq va murakkab hodisaki, u va uning kelajagi haqidagi bahsu munozaralar hali-hanuz davom etmoqda. O‘zbek adabiyotida postmodern izlanishlar, ayniqsa, nasrda bo‘y ko‘rsatayapti. O. Muxtor, X. Do‘stmuhammad, N.Eshonqul, R. Rahmat, I. Sulton, M. Karim, U. Hamdam kabi yozuvchilar ijo- dida postmodernizmning turli ko‘rinishlari uchraydi. Chunonchi, X. Do‘stmuhammadning “Jimitxonaga yo‘l” hikoyasi D. Butssatining “Yettinchi qavat” hikoyasiga nazira yo‘lida yozilib, G‘arb hikoya - sida aks etgan g‘arbona qarash o‘zbek yozuvchisi asarida sharqona ruhda qayta ishlanadi. O. Muxtorning qator romanlaridagi tush- kunlik, parokandalik, tushuniksizlik postmodern kayfiyatni aks et - tiradi. M. Karimning “Hech” deb nomlangan qissasi hamma narsa va ayni damda, hech narsa haqidadir. X. Do‘stmuhammad, N. Es - honqul va I. Sulton kabi yozuvchilar ijodidagi qator asarlarda (“Siz- if”, “Shamolni tutib bo‘lmaydi”, “Go‘ro‘g‘li”, “Og‘riq muojalasi”, “Boqiy darbadar”) jahon adabiyotidagi birmuncha mashhur asarlar syujeti, syujet chiziqlari yoki g‘oyasi olinib, qayta ishlanadi. Yana bir o‘zbek adabiyoti namunasi “Yolg‘izlik” qissasida esa qahramon ruhiyati batamom parchalangan holda tasvir etiladi. U shu holida 284 ortidan ergashish mumkin bo‘lgan na biron g‘oya, na dardiga ham- dard bo‘lgulik biron inson topolmay arosatda tentiraydi. Hatto qis - saning syujetida butunlik yo‘q, u toshga urilib parchalangan oyna bo‘laklariga o‘xshaydi. (Voqealarni ana shu siniqlarda ro‘rishingiz mumkin). Najotni hech qayerdan topolmagan qahramon, alaloqi - bat, o‘z ruhiy olamiga hisb etiladi. Shunday bo‘lsa-da, asar oxirida qahramon o‘tirgan xona eshigi ochiq qoladi. Bu – ramz. Qissaning ismsiz qahramoni bugungi tafakkur ahlining o‘ziga xos umum- lashtiruvchi obrazidek taassurot qoldiradi. Akademik Yuriy Borev bugun bashar ahli yangi paradigmaga, ya’ni yo‘lga muhtoj deganini yodga olib, bu holni “Yolg‘izlik” qissasi qahramonining so‘ng holi bilan qiyos etsak, yuqoridagi ma’no (umumlashtiruvchi obraz) kelib chiqadi. Ammo o‘zbek yozuvchisining asarida baribir eshik ochiq qoladi. Demak, u Sharq farzandi sifatida umiddan voz kechmagan. Bu esa uning postmodernizmnin “oltin qoidalari”ga to‘la tushmayo - tganidan dalolat. Hozirgi o‘zbek she’riyati kechagi she’riyat emas. U o‘zining ko‘pgina, xususan, shakliy-mazmuniy mundarijasiga ko‘ra o‘zgardi. Shu bilan birga, ta’kidlash o‘rinliki, bugungi she’riyat kechagi she’riyatdan uzilib qolgan alohida hodisa ham emas. Ular o‘rtasida vorisiylik, uzviylik hamon davom etib kelmoqda. Bugungi o‘zbek she’riyati kechagi o‘zbek she’riyatining eng yaxshi an’analarini davom ettirgani holda, jahon adabiyoti buloqlaridan ham suv ichayapti. Kecha dunyoga sotsialistik realizm tuynigi orqali qara - gan bo‘lsa, bugun uning tafakkuri erkin. Aynan mana shu tafakkur erkinligi hozirgi zamon o‘zbek poeziyasini – yangilangan o‘zbek she’riyatini vujudga keltirayotgan bosh omildir. Shunga ko‘ra, har tomonlama boy she’riyatimizga nazar tashlab, uning bag‘rida barcha yashovchan tamoyillarning izini ko‘ra olasiz: realizm, modernizm va postmodernizm adabiy oqimlarining turfa yo‘llarida yaratilayotgan bugungi o‘zbek she’riyati shoir tafakkurining yagona mafkuraviy iskanjadan xoli ekanligidan, boshqacha aytganda, erkinligidan dalo- lat. Yana, shoirning qaysi yo‘nalishda qalam tebratishi emas, qanday iste’dod bilan yozayotganligi hamda azaliy muhoraba – ezgulik va 285 yovuzlik jangida oldingisining yonida tura bilishining muhimligi to- bora ko‘proq ayon bo‘lib borayotir. Bugun o‘zbek she’riyati ifoda usuliga ko‘ra taxminan quyidagi - cha ko‘rinishga ega: 1. An’anaviy. 2. Xalqona. 3. Modern. 4. Aruz. 5. Sinkretik. Ammo ta’kidlab aytish joizki, dunyoqarashda asosan ikki kuchning musobaqasini kuzatish mumkin. U ham bo‘lsa, an’anaviy va modern (shu jumladan, postmodern) oqimlari o‘rtasidagi muso - baqa. Aslida, bunday musobaqa hamisha bo‘lgan va u yaqin tarixi - mizda “an’ana va novatorlik” deb atalgan. 2012-yil fevral oylaridan e’tiboran Rossiyaning “Literaturna - ya gazeta”sida postmodernizm haqida qizg‘in bahs boshlanib, yil davomida har xil qarashlar o‘rtaga tashlandi. Unda bir xil olim- lar “postmodernizm Rossiyada o‘z o‘rnini topmadi”, desa, boshqa birlari “yo‘q, hali bunday deyishga juda erta, jamiyatda xaos bor ekan, postmodern bor bo‘laveradi”, degan fikrni ilgari surishdi. Xuddi shunga o‘xshash munozara o‘zbek adabiyoti ilmi maydonida ham yuz berib turibdi. Bir tomon “modernizm degan unsur nafaqat o‘zbek adabiyotiga, balki umuman Sharq adabiyotiga, Sharq tafak- kur tarziga yot, u Ovrupadan sun’iy ravishda keltirilgan usul” desa, boshqa birovlari “u jamiyatning yashash tarzi, kayfiyati”, demoqda. Mayli, bahs-munozara o‘z yo‘liga, ammo she’riyatning o‘zgarib- yangilanib borayotgani fakt. Undan ko‘z yumib bo‘lmaydi. Keyingi 20–25 yil mobaynida jamiyatda yuz bergan o‘zgarishlar zamonaviy o‘zbek she’riyati qiyofasini belgilab berayotgani bor gap. “Haqiqiy adabiyot, chinakam she’r bu yuksak san’atdir”, degan shior ostida ijod qiluvchilar soni ko‘payib bormoqda. Bu ham ma’lum ma’noda she’riyatning ziyoli-ijodkorlar, mutaxassislar va torroq qiziquvchi- lar doirasidagina o‘qilishiga olib keldi. Bugun Tursun Ali, Bahrom Ro‘zimuhammad, Aziz Said, Faxriyor, Muhammad G‘affor, Sher - murod Subhon, Go‘zal Begim kabi o‘zbek shoirlari (dunyoqarash - lari, iste’dodlari va uslublaridagi jiddiy farqlarga qaramay) qaysidir ma’noda shu umumiy yo‘nalishlar (modernizm va postmodernizm) ning ko‘zga ko‘ringan vakillaridir . 286 Postmodernizm dunyoni tushunish va tushuntirishning bir yo‘li. Lekin u oxirgi yo‘l degani emas. Insonlar, jamiyatlar bor ekan, ularning kayfiyatlari, dunyoqarashlari, orzu intilishlariyu ehtiyojlari ham bir joyda to‘xtab qolmaydi. Bas, shunday ekan, inson doimo yangi yo‘l qidiradi. U hayot ekan, izlanish ham hamisha barhayotdir. Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|