O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi



Yüklə 3,63 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/42
tarix05.12.2023
ölçüsü3,63 Mb.
#138262
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   42
avtomatika asoslari va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

об
бошк
o
p
o
p
T
.
.
.






о
б
po
.
,


- rostlovchi organ va boshqa ob’ektdagi kechikish vaqti 
Т
r.o
- sig’imli rostlovchi organning vaqt doimiysi. Ko’p sig’imli ob’ektlar uchun





1
i
i
T
Т
10. Avtomatlashtirish ob’ektlari va ishlab chikarish jarayonlarini 
avtomatlashtirish xakida umumiy tushunchalar 
Тexnologik 
jarayonlarni 
avtomatlashtirishda 
boshqarish 
jarayoni 
boshqariluvchi ko’rsatkichning berilgan algoritmlash funksiyasi asosida ma’lum 
rejimda ushlab turish uchun yo’naltirilgan ta’sirlarning yig’indisidan iboratdir. 
Boshqariluvchi ob’ekt- bu tashqaridan bo’ladigan maxsus ta’sir orqali
texnologik jarayon algoritmini amalga oshirish uchun xizmat qiluvchi
qurilmadir. 
Algoritm- bu bajarilayotgan jarayonning mazmuni va ketma-ketligini 
ko’rsatuvchi ma’lum aniqlikda amalga oshiruvchi maxsus ko’rsatma hisoblanadi. 
Distansion boshqarish ma’lum masofaga o’rnatilgan bosh-qariluvchi 
qurilma, ob’ektlarni tekshiruvchi texnik vositalar va usullarni o’z ichiga oladi. 
Boshqarish uchun berilgan impulslar xizmatchi xodimlar orqali elektr simlari bilan 
maxsus tugmalar, kalitlar va boshqa boshqaruv qurilmalari yordamida amalga 
oshiriladi.
Ishlab 
chiqarish 
jarayonlarini 
kompleks 
mexanizatsiyalash 
va 
avtomatlashtirish ishlab chiqarish hajmini va sifatini yaxshilash, mehnat sharoitini
yaxshilash va mahsulot tannarxini tushirish uchun hizmat qiladi va texnikani ish 
chegarasini oshiradi. Bunga erishish uchun bir qancha vazifalarni amalga oshirish
lozim: 
- texnologik jarayonlarni uzlukli harakatdan uzluksiz harakatga o’tkazishni 
takomillashtirish; 
- texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning optimal hajmi va ketma-
ketligini o’rnatish, boshqaruv algoritmi va metodlarini uzluksiz ravishda 
takomillashtirib borish; 


- qishloq va suv xo’jaligidagi avtomatlashtiriluvchi ob’ektlarning statik va 
dinamik tavsifnomalarini aniqlash; 
- turli o’zgartirishlar kiritish maqsadida tekshirilayotgan parametrlarning 
funksional bog’lanishlarini o’rganish; 
- avtomatlashtirish talablariga javob beruvchi yangi qurilmalarni ishlab 
chiqarish; 
- qurilmalarning aniqlik va ishlash mustahkamligini oshirish; 
Ob’ektlar va texnologik jarayonlar harakatlanish asosi hamda turiga qarab 
ajratiladi.
Avtomatlashtirilgan tizimlarni loyihalash va avtomatika vositalarini 
yaratish masalalaridan kelib chiqib qishloq va suv xo’jaligi ob’ektlarini kuyidagi 
xususiyatlari bo’yicha ajratish mumkin: 
- texnologik jarayonlarning tipiga ko’ra; 
- texnologik va transport harakatining bir-biri bilan bog’lanishiga qarab; 
- ob’ektni dinamik xususiyatlari va qayta ishlanuvchi materialning agregat 
holatiga ko’ra. 
Тexnologik jarayonlarni tipiga ko’ra ajratilishi avtomatlashtirish 
vazifalarini hal qilishda umumiy yechimga kelishga yordam beradi. Тexnologik va 
transport harakati bog’lanishiga qarab ob’ektlar 3 turga ajratiladi: 1 -alohida 
xarakatlanuvchi, 2-birgalikda harakatlanuvchi va 3-mustaqil harakatlanuvchi.
1- guruhga kiruvchi ob’ektlarda ma’lum qurilmalarda maxsulotga ishlov 
beriladi, qolgani faqat transport harakatini amalga oshiradi. Bu ob’ektlar 
avtomatlashtirish nuqtai nazaridan quyi sinfga kiritiladi. 
Тransport va texnologik jarayonlar birgalikda olib boriladigan, ya’ni 
materialga ishlov berish transport harakati vaqtida barobar amalga oshiriluvchi 
ob’ektlar yuqori sinfga kiritiladi. 
Oliy sinf ob’ektlari mustaqil harakatga ega. Bu holda transport harakati 
ishlov berish vaqtida texnologik harakatga esa transport harakati vaqtida amalga 
oshirilishi mumkin. Bunday ob’ektlarni avtomatlashtirish ishlab chiqarish


jarayonlarini uzluksizligini ta’minlash bilan birga ish unumdorligini oshishini 
ta’minlaydi.
Avtomatlashtirish samaradorligi 3 ta asosiy masalaning yechimini o’z 
ichiga oladi: 
- yangi texnologik jarayonlarni ishlab chiqish va ularni namunaviy holiga 
keltirish; 
- namunaviy texnologik jarayonni sifatli bajarishga yordam beruvchi yangi 
texnologik qurilmalarni yaratish; 
- avtomatikaning texnik vositalari yordamida texnologik jarayonlarni
operatsiya va qurilmalarini effektiv boshqarish algoritmini ishlab chiqish. 
Ishlab chiqarish jarayoni davomida turli texnologik zanjirlar mavjud 
bo’lishi mumkin. 
Тexnologik zanjir texnologik jarayonlarning bir-biriga bog’lanishini 
ifodalaydi. Alohida operatsiya va ish rejimlari, ularning bajarilish ketma-ketligi, 
bularning hammasi berilgan ishlab chiqarish jarayonida mashina va uskunalarning 
harakatlanish ketma-ketligini optimal holda belgilab beradi. 
Avtomatlashtirilgan 
boshqaruv 
tizimlarini 
ishlab 
chiqishda 
avtomatlashtirish ob’ektini chuqur o’rganish, uning barcha ish rejimlarini aniqlab 
olish zarur. Lekin ishlab chiqarishning turli sohalarida avtomatlashtirish darajasi 
va operatsiyalar turlichadir. Shuning uchun xar qanday texnologik jarayon 
operatsiyalarga turlicha ajratiladi. Bu yerda quyidagi vazifalar ko’rsatilishi kerak: 
- avtomatik boshqarish tizimining maqsadi va vazifalari
- boshqarish ob’ektining tarkibiy qismlari; 
- ishlab chiqarilayotgan tizimning qismlari orasidagi funksional va 
boshqaruvchi bog’lanishlari; 
- boshqarish ob’ekti va uning tarkibiy qismlarining rejimlari, bu rejimlar 
orasidagi mumkin bo’lgan texnologik o’tishlar soni; 
- u yoki bu rejimning algoritmi; 
- berilgan tizim uchun ishlatiladigan datchiklar va ijrochi mexanizmlar


- tizimning ma’lum ish rejimini ko’rsatuvchi boshqaruvchi va tashqi ta’sir 
signallarini tavsiflovchi matematik tenglamalar. 
Axborot beruvchi kattaliklar va texnologik zanjir aniqlangandan so’ng 
(tizimning) boshqariluvchi ob’ekt (BO) va boshqaruvchi qurilmadan tashkil 
topgan tizimning tarkibiy sxemasi tuziladi.
Boshqariluvchi ob’ektning xususiyatlarini tavsiflovchi kattaliklar umumiy 
ko’rinishda qo’yidagicha berilishi mumkin: 
u
i
=

(Z
i
, f(t), g

, t)
(10.1) 
bu yerda
u
i
- chiquvchi boshqariluvchi i- kattalik; 
f (t) - tashqi ta’sir; 
Z
i
- boshqaruvchi ta’sir; 
t - vaqt; 
g
i
- berilgan ta’sir. 
Ulanish sxemasi va boshqaruvchi ta’sir kattaligiga qarab bitta ob’ekt bir 
necha xil matematik ko’rinishda yozilishi mumkin. 
Ma’lum bir sifat ko’rsatkichlariga - texnologik kattaliklarga ega bo’lgan 
har qanday texnologik qurilma avtomatlashtirish ob’ekti deyiladi. Bu yerda ushbu 
kattaliklar kirish va chiqish kattaliklari hisoblanadi. 
Avtomatlashtirish ob’ektlari oddiy va murakkab bo’lishi mumkin. 
Oddiy avtomatlashtirish ob’ektlari bittadan kirish va chiqish kattaliklariga 
ega. Misol uchun suv isitkichlarida chiqish kattaligi bu- suvning harorati, 
rostlovchi ta’sir- elektr kuchlanishi U
s
hisoblanadi (isitgichga beriluvchi). 
Bir necha kirish va chiqish kattaliklariga ega bo’lib, ular orasida 
funksional bog’lanish bo’lmasa, bunday ob’ektlar ham oddiy ob’ektlar 
hisoblanadi. 
Murakkab ob’ektlar bir-biri bilan funksional bog’langan bir necha 
kattaliklarga ega bo’lgan ob’ektlardir. Bu ob’ektlardagi kattaliklarning o’zaro 
ta’siri va bog’lanishi hisobga olinadi.


Masalan, suv bilan ta’minlash tizimida uchta qurilmaning dinamik 
xususiyati e’tiborga olinishi lozim: nasos agregati, toza suv rezurvuari va uzatish 
quvuri. Asosiy rostlanuvchi parametrlar: nasos agregati elektr motorining aylanish 
chastotasi, nasosning ish unumi, suvning yuqori va pastki sath belgilari, suvning 
quvurdan o’tish vaqti v tezligi hisoblanadi. 
10.1- rasm Bitta kirish va chiqish 
signaliga 
ega 
bo’lgan 
oddiy 
avtomatlashtirish 
ob’ektning 
tarkibiy 
ko’riniish
10.2– rasm. Bir nechta bog’lanmagan 
kirish va chiqish signaliga ega bo’lgan 
oddiy 
avtomatlashtirish 
ob’ektining 
tarkibiy ko’rinishi 
AO–Avtomatlashtirish ob’ekti; 

-kiruvchi kattalik; u
1,
y
2
- chiquvchi kattalik. 
Barcha ko’rib chiqilgan avtomatlashtirish ob’ektlari murakkab ichki 
tarkibiy tuzilishiga ega. Ularni bir-biri bilan bog’langan bir necha funksional 
bo’limlardan tashkil topgan qurilma sifatida ko’rsatish mumkin. Masalan: 
avtomatlashtirish ob’ekti (AO) tarkibida boshqariluvchi ob’ektga ko’rsatuvchi
rostlovchi qurilmani (RO) ajratib ko’rsatish mumkin. 
BO uchta asosiy kattalik bilan xarakterlanadi:u-ob’ektda modda yoki 
energetik potensial mavjudligini ko’rsatuvchi chiqish kattaligi. Х
t.t
-tashqi ta’sir 
(modda oqimi yoki energiyaning natijaviy qiymati), Х
yuk
, Х
n
-chetga chiqishlar. 
(17-rasm) 







Yüklə 3,63 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   42




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin