об
бошк
o
p
o
p
T
.
.
.
о
б
po
.
,
- rostlovchi organ va boshqa ob’ektdagi kechikish vaqti
Т
r.o
- sig’imli rostlovchi organning vaqt doimiysi. Ko’p sig’imli ob’ektlar uchun
1
i
i
T
Т
10. Avtomatlashtirish ob’ektlari va ishlab chikarish jarayonlarini
avtomatlashtirish xakida umumiy tushunchalar
Тexnologik
jarayonlarni
avtomatlashtirishda
boshqarish
jarayoni
boshqariluvchi ko’rsatkichning berilgan algoritmlash funksiyasi asosida ma’lum
rejimda ushlab turish uchun yo’naltirilgan ta’sirlarning yig’indisidan iboratdir.
Boshqariluvchi ob’ekt- bu tashqaridan bo’ladigan maxsus ta’sir orqali
texnologik jarayon algoritmini amalga oshirish uchun xizmat qiluvchi
qurilmadir.
Algoritm- bu bajarilayotgan jarayonning mazmuni va ketma-ketligini
ko’rsatuvchi ma’lum aniqlikda amalga oshiruvchi maxsus ko’rsatma hisoblanadi.
Distansion boshqarish ma’lum masofaga o’rnatilgan bosh-qariluvchi
qurilma, ob’ektlarni tekshiruvchi texnik vositalar va usullarni o’z ichiga oladi.
Boshqarish uchun berilgan impulslar xizmatchi xodimlar orqali elektr simlari bilan
maxsus tugmalar, kalitlar va boshqa boshqaruv qurilmalari yordamida amalga
oshiriladi.
Ishlab
chiqarish
jarayonlarini
kompleks
mexanizatsiyalash
va
avtomatlashtirish ishlab chiqarish hajmini va sifatini yaxshilash, mehnat sharoitini
yaxshilash va mahsulot tannarxini tushirish uchun hizmat qiladi va texnikani ish
chegarasini oshiradi. Bunga erishish uchun bir qancha vazifalarni amalga oshirish
lozim:
- texnologik jarayonlarni uzlukli harakatdan uzluksiz harakatga o’tkazishni
takomillashtirish;
- texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning optimal hajmi va ketma-
ketligini o’rnatish, boshqaruv algoritmi va metodlarini uzluksiz ravishda
takomillashtirib borish;
- qishloq va suv xo’jaligidagi avtomatlashtiriluvchi ob’ektlarning statik va
dinamik tavsifnomalarini aniqlash;
- turli o’zgartirishlar kiritish maqsadida tekshirilayotgan parametrlarning
funksional bog’lanishlarini o’rganish;
- avtomatlashtirish talablariga javob beruvchi yangi qurilmalarni ishlab
chiqarish;
- qurilmalarning aniqlik va ishlash mustahkamligini oshirish;
Ob’ektlar va texnologik jarayonlar harakatlanish asosi hamda turiga qarab
ajratiladi.
Avtomatlashtirilgan tizimlarni loyihalash va avtomatika vositalarini
yaratish masalalaridan kelib chiqib qishloq va suv xo’jaligi ob’ektlarini kuyidagi
xususiyatlari bo’yicha ajratish mumkin:
- texnologik jarayonlarning tipiga ko’ra;
- texnologik va transport harakatining bir-biri bilan bog’lanishiga qarab;
- ob’ektni dinamik xususiyatlari va qayta ishlanuvchi materialning agregat
holatiga ko’ra.
Тexnologik jarayonlarni tipiga ko’ra ajratilishi avtomatlashtirish
vazifalarini hal qilishda umumiy yechimga kelishga yordam beradi. Тexnologik va
transport harakati bog’lanishiga qarab ob’ektlar 3 turga ajratiladi: 1 -alohida
xarakatlanuvchi, 2-birgalikda harakatlanuvchi va 3-mustaqil harakatlanuvchi.
1- guruhga kiruvchi ob’ektlarda ma’lum qurilmalarda maxsulotga ishlov
beriladi, qolgani faqat transport harakatini amalga oshiradi. Bu ob’ektlar
avtomatlashtirish nuqtai nazaridan quyi sinfga kiritiladi.
Тransport va texnologik jarayonlar birgalikda olib boriladigan, ya’ni
materialga ishlov berish transport harakati vaqtida barobar amalga oshiriluvchi
ob’ektlar yuqori sinfga kiritiladi.
Oliy sinf ob’ektlari mustaqil harakatga ega. Bu holda transport harakati
ishlov berish vaqtida texnologik harakatga esa transport harakati vaqtida amalga
oshirilishi mumkin. Bunday ob’ektlarni avtomatlashtirish ishlab chiqarish
jarayonlarini uzluksizligini ta’minlash bilan birga ish unumdorligini oshishini
ta’minlaydi.
Avtomatlashtirish samaradorligi 3 ta asosiy masalaning yechimini o’z
ichiga oladi:
- yangi texnologik jarayonlarni ishlab chiqish va ularni namunaviy holiga
keltirish;
- namunaviy texnologik jarayonni sifatli bajarishga yordam beruvchi yangi
texnologik qurilmalarni yaratish;
- avtomatikaning texnik vositalari yordamida texnologik jarayonlarni,
operatsiya va qurilmalarini effektiv boshqarish algoritmini ishlab chiqish.
Ishlab chiqarish jarayoni davomida turli texnologik zanjirlar mavjud
bo’lishi mumkin.
Тexnologik zanjir texnologik jarayonlarning bir-biriga bog’lanishini
ifodalaydi. Alohida operatsiya va ish rejimlari, ularning bajarilish ketma-ketligi,
bularning hammasi berilgan ishlab chiqarish jarayonida mashina va uskunalarning
harakatlanish ketma-ketligini optimal holda belgilab beradi.
Avtomatlashtirilgan
boshqaruv
tizimlarini
ishlab
chiqishda
avtomatlashtirish ob’ektini chuqur o’rganish, uning barcha ish rejimlarini aniqlab
olish zarur. Lekin ishlab chiqarishning turli sohalarida avtomatlashtirish darajasi
va operatsiyalar turlichadir. Shuning uchun xar qanday texnologik jarayon
operatsiyalarga turlicha ajratiladi. Bu yerda quyidagi vazifalar ko’rsatilishi kerak:
- avtomatik boshqarish tizimining maqsadi va vazifalari;
- boshqarish ob’ektining tarkibiy qismlari;
- ishlab chiqarilayotgan tizimning qismlari orasidagi funksional va
boshqaruvchi bog’lanishlari;
- boshqarish ob’ekti va uning tarkibiy qismlarining rejimlari, bu rejimlar
orasidagi mumkin bo’lgan texnologik o’tishlar soni;
- u yoki bu rejimning algoritmi;
- berilgan tizim uchun ishlatiladigan datchiklar va ijrochi mexanizmlar;
- tizimning ma’lum ish rejimini ko’rsatuvchi boshqaruvchi va tashqi ta’sir
signallarini tavsiflovchi matematik tenglamalar.
Axborot beruvchi kattaliklar va texnologik zanjir aniqlangandan so’ng
(tizimning) boshqariluvchi ob’ekt (BO) va boshqaruvchi qurilmadan tashkil
topgan tizimning tarkibiy sxemasi tuziladi.
Boshqariluvchi ob’ektning xususiyatlarini tavsiflovchi kattaliklar umumiy
ko’rinishda qo’yidagicha berilishi mumkin:
u
i
=
(Z
i
, f(t), g
i
, t)
(10.1)
bu yerda
u
i
- chiquvchi boshqariluvchi i- kattalik;
f (t) - tashqi ta’sir;
Z
i
- boshqaruvchi ta’sir;
t - vaqt;
g
i
- berilgan ta’sir.
Ulanish sxemasi va boshqaruvchi ta’sir kattaligiga qarab bitta ob’ekt bir
necha xil matematik ko’rinishda yozilishi mumkin.
Ma’lum bir sifat ko’rsatkichlariga - texnologik kattaliklarga ega bo’lgan
har qanday texnologik qurilma avtomatlashtirish ob’ekti deyiladi. Bu yerda ushbu
kattaliklar kirish va chiqish kattaliklari hisoblanadi.
Avtomatlashtirish ob’ektlari oddiy va murakkab bo’lishi mumkin.
Oddiy avtomatlashtirish ob’ektlari bittadan kirish va chiqish kattaliklariga
ega. Misol uchun suv isitkichlarida chiqish kattaligi bu- suvning harorati,
rostlovchi ta’sir- elektr kuchlanishi U
s
hisoblanadi (isitgichga beriluvchi).
Bir necha kirish va chiqish kattaliklariga ega bo’lib, ular orasida
funksional bog’lanish bo’lmasa, bunday ob’ektlar ham oddiy ob’ektlar
hisoblanadi.
Murakkab ob’ektlar bir-biri bilan funksional bog’langan bir necha
kattaliklarga ega bo’lgan ob’ektlardir. Bu ob’ektlardagi kattaliklarning o’zaro
ta’siri va bog’lanishi hisobga olinadi.
Masalan, suv bilan ta’minlash tizimida uchta qurilmaning dinamik
xususiyati e’tiborga olinishi lozim: nasos agregati, toza suv rezurvuari va uzatish
quvuri. Asosiy rostlanuvchi parametrlar: nasos agregati elektr motorining aylanish
chastotasi, nasosning ish unumi, suvning yuqori va pastki sath belgilari, suvning
quvurdan o’tish vaqti v tezligi hisoblanadi.
10.1- rasm Bitta kirish va chiqish
signaliga
ega
bo’lgan
oddiy
avtomatlashtirish
ob’ektning
tarkibiy
ko’riniish
10.2– rasm. Bir nechta bog’lanmagan
kirish va chiqish signaliga ega bo’lgan
oddiy
avtomatlashtirish
ob’ektining
tarkibiy ko’rinishi
AO–Avtomatlashtirish ob’ekti;
-kiruvchi kattalik; u
1,
y
2
- chiquvchi kattalik.
Barcha ko’rib chiqilgan avtomatlashtirish ob’ektlari murakkab ichki
tarkibiy tuzilishiga ega. Ularni bir-biri bilan bog’langan bir necha funksional
bo’limlardan tashkil topgan qurilma sifatida ko’rsatish mumkin. Masalan:
avtomatlashtirish ob’ekti (AO) tarkibida boshqariluvchi ob’ektga ko’rsatuvchi
rostlovchi qurilmani (RO) ajratib ko’rsatish mumkin.
BO uchta asosiy kattalik bilan xarakterlanadi:u-ob’ektda modda yoki
energetik potensial mavjudligini ko’rsatuvchi chiqish kattaligi. Х
t.t
-tashqi ta’sir
(modda oqimi yoki energiyaning natijaviy qiymati), Х
yuk
, Х
n
-chetga chiqishlar.
(17-rasm)
Dostları ilə paylaş: |